سیگنال سفر پزشکیان به مسکو؛ نافرمانی در آستانه بازگشت ترامپ؟

به گزارش اکوایران، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران روز جمعه وارد مسکو شد  تا ضمن دیدار با همتای روس خود، ولادیمیر پوتین توافقنامه مشارکت راهبردی بلندمدت ایران و روسیه را امضا کند.

به نوشته المانیتور، دو طرف از زمان تهیه پیش‌نویس اولیه این معاهده در سال 2020، با بحث‌ها و رایزنی‌های شدید در مسکو و تهران، جزئیات نهایی آن را بررسی کردند.

مفاد توافق 

کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو روز دوشنبه در جریان یک برنامه زنده تلویزیونی، این پیمان را نمادی از توسعه روابط دو کشور توصیف کرد. او توضیحات کلی در مورد 47 ماده مندرج در توافقنامه ارائه کرد که حوزه‌های گسترده‌ای در همکاری‌های استراتژیک را شامل می‌شود.

بر اساس اظهارات جلالی، مفاد کلیدی عبارتند از:

1. همکاری سیاسی: توافق بر احترام متقابل به حاکمیت، عدم مداخله و همکاری در سازمان‌های بین المللی تاکید دارد. هر دو کشور قصد دارند استراتژی‌های خود را برای مقابله با نفوذ غرب در سیاست جهانی هماهنگ کنند.

2. مشارکت‌های اقتصادی و تجاری: این سند بر افزایش تجارت دوجانبه، سرمایه‌گذاری‌های مشترک در بخش‌های انرژی و یک‌پارچگی اقتصادی منطقه‌ای تاکید می‌کند. بر اساس این توافق، ایران و روسیه - هر دو تولیدکنندگان پیشرو انرژی - به دنبال استفاده از منابع خود برای منافع متقابل هستند.

3. فناوری و امنیت سایبری: همکاری‌های پیشرفته و پروژه‌های مشترک در امنیت سایبری به‌طور برجسته در این توافقنامه به چشم می‌خورد.

4. دفاع و مبارزه با تروریسم: دو کشور همکاری‌های نظامی و ابتکارات مبارزه با تروریسم را تعمیق خواهند داد و تبادلات فناوری دفاعی را گسترش خواهند داد.

5. انرژی هسته‌ای: پروژه‌های مشترک در استفاده «مسالم‌آمیز» از انرژی هسته‌ای، تمرکز توافق بر همکاری علمی بلندمدت را برجسته می‌کند.

6. محیط زیست و دریای خزر: تمهیداتی برای حفاظت از محیط زیست و مدیریت پایدار منابع دریای خزر، با تعهد مشترک به ثبات اکولوژیکی منطقه تنظیم شده است.

7. امنیت مالی: این معاهده شامل اقداماتی برای مبارزه با پولشویی و جرایم سازمان یافته با هدف تقویت انعطاف پذیری اقتصادی است.

نوید یک راه نجات با «نگاه به شرق»؟

گفته شده، پیمان مشارکت 20 ساله به دنبال همسویی منافع استراتژیک هر دو کشور است که با فشارهای ژئوپلیتیکی غرب مواجه هستند.

برای ایران، ممکن است در میان فشارهای سنگین اقتصادی که ریشه در تحریم‌های بین‌المللی و جدایی فزاینده آن از سیستم‌های بانکی و مالی جهانی دارد، نوید یک راه نجات را بدهد. در تهران طی دهه گذشته به طور بی‌وقفه دستور کار سیاست خارجی «نگاه به شرق» را ترویج داده شده که اتحادهای منطقه‌ای جدید را در اولویت قرار می‌دهد و تمرکز را به سمت روسیه و چین به عنوان راهبردی برای کاهش اثرات تحریم‌ها تغییر می‌دهد.

سفت کردن جای پا در خاورمیانه‌

برای روسیه - یک کشور تحریم شده مشابه - این مشارکت می‌تواند جای پای خود را در خاورمیانه تقویت کند. با کمک این توافق، مسکو به دنبال تقویت نفوذ در منطقه‌ای است که سلطه ایالات متحده در سال‌های اخیر رو به زوال بوده است.

روسیه و ایران هر دو امیدوارند که این توافق، پویایی قدرت را در خاورمیانه و فراتر از آن تغییر دهد. همکاری اعلام شده در زمینه انرژی، دفاع و مبارزه با تروریسم، به دنبال آن است که سلطه بلوک‌های همسو با غرب، به ویژه در خلیج فارس و آسیای مرکزی را به چالش بکشد. دو طرف قبلاً به دنبال همکاری چندلایه در چارچوب چنین اتحادهای غیرغربی مانند گروه کشورهای بریکس بوده‌اند.

سیگنال نافرمانی در آستانه بازگشت ترامپ 

زمان امضای معاهده نیز در کانون توجه قرار گرفته است. این اتفاق تنها سه روز قبل از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا رخ می‌دهد و کارشناسان طرفدار دولت ایران، این توافق را به عنوان منادی «نظم جدید منطقه‌ای» و «پیام روشن نافرمانی» به دشمن مشترک خود، ایالات متحده، جشن می‌گیرند. 

با این حال، برای رقبای ایران در خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی و امارات، این مشارکت ممکن است با سوء ظن پذیرفته شود. این توافق را می توان به عنوان تلاش تهران برای تحکیم قدرت از طریق حمایت روسیه درک کرد. به طور مشابه، اسرائیل، دشمن قسم خورده و مخالف سرسخت نفوذ ایران، نیز احتمالا این معاهده را تهدیدی برای منافع امنیتی خود بداند.

در یک زمینه جهانی گسترده تر، این پیمان می تواند محور روسیه، چین و ایران را تقویت کند و نهادهای تحت رهبری ایالات متحده را به چالش بکشد. گنجاندن تمهیدات نظامی نگرانی‌هایی را در غرب در مورد پتانسیل پروژه‌های هماهنگ ایران و روسیه ایجاد خواهد کرد.

روابط دفاعی تهران و مسکو قبلاً خشم کشورهای اروپایی را برانگیخته است که ایران را متهم می‌کنند که پهپادها و موشک‌های بالستیک روسیه را تامین می‌کند. آنها بر این پندارند که این سلاح‌ها در حملات روسیه به زیرساخت‌ها و اهداف غیرنظامی اوکراین استفاده می‌شود -اتهامی که جمهوری اسلامی آن را رد می‌کند.

جدا از نگرانی‌های بالقوه در مورد همکاری دفاعی و انرژی هسته‌ای، تاکید این سند بر امنیت سایبری نیز انتظار می‌رود که ایالات متحده را که مکرراً هر دو طرف را به راه‌اندازی عملیات‌های مخفیانه با هدف قرار دادن منافع، زیرساخت‌ها و افکار عمومی آمریکا متهم می‌کند، نگران کند.

 وابسته مسکو؟

پیامدهای گسترده تر این توافق تا حد زیادی نامشخص و قابل حدس و گمان است، به ویژه در میان اصلاح طلبان ایران، که از تعامل با غرب حمایت می کنند. آن‌ها مدت‌ها در حال بحث بودند که آیا این توافق به یک مشارکت استراتژیک واقعی منجر می‌شود که اقتصاد ایران و جایگاه جهانی را تقویت می‌کند. مخالفان ابراز نگرانی کرده‌اند که ممکن است تنها به وابستگی تهران به مسکو بیافزاید و در مورد اینکه آیا ایران می‌تواند از پیچیدگی‌های همسویی خود با یک قدرت جهانی بدون به خطر انداختن منافع بلندمدت خود عبور کند یا خیر، تردید کرده‌اند.

مقامات ایرانی استدلال کرده اند که این معاهده از اصول حاکمیت و استقلال حمایت می کند. جلالی، سفیر، در مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد که این معامله با دقت مذاکره شده است تا همکاری متوازن تضمین شود.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در اظهاراتی که روز سه شنبه توسط خبرگزاری تاس روسیه گزارش شد، تاکید کرد که این توافق هیچ طرف ثالثی را هدف قرار نمی‌دهد، بلکه به عنوان «سندی برای تضمین امنیت دو کشور» عمل می‌کند.

با این حال، وعده‌های این معاهده مبنی بر رشد اقتصادی و پیشرفت فناوری برای جمهوری اسلامی، نگرانی‌های بدبینان روسیه را در مورد تبدیل ایران به وابسته اقتصادی و ژئوپلیتیکی کرملین کاهش نداده است. علاوه بر شواهد تاریخی درباره کشورهای کوچکتر که در مشارکت با قدرت‌های بزرگ‌تر مورد استثمار قرار می‌گیرند، منتقدان همچنین به «عدم قابل اعتماد بودن» روسیه در روابط خود با ایران در 200 سال گذشته اشاره کرده‌اند که این کشور اغلب در مواقع بحران خیانت کرده و ایران را رها کرده است.

این استدلال ها همچنین بر آسیب پذیری ایران تاکید کرده است. در شرایطی که اقتصاد کشور تحت تاثیر تحریم‌ها و تورم قرار گرفته  و ارزش پول ملی آن به شدت کاهش یافته، تهران اهرم اندکی را در شرایط مذاکره در اختیار دارد که مانع از اعمال نفوذ بیش از حد مسکو در بخش.های حیاتی مانند انرژی و دفاع شود.

با این وجود، در میان تحولات ژئوپولیتیکی موجود و تغییر چشم‌انداز جهانی، به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی کمتر درگیر این است که آیا این توافق نشان‌دهنده یک پیشرفت یا تسلیم است.

برای تهران، این معاهده نماد - حداقل در حال حاضر - یک لحظه حساب‌گری است، زیرا تهران با واقعیت‌های سخت تحریم اقتصادی و نارضایتی داخلی خود دست و پنجه نرم می‌کند، که با تضعیف جایگاه منطقه‌ای‌اش در پی تحولات اخیر ترکیب می‌شود.