به گزارش اکوایران، با وجود امیدهای اولیه، توافقی که در مارس 2023 با میانجی‌گری چین میان ایران و عربستان سعودی برای احیای روابط دیپلماتیک به امضا رسید، با آینده‌ای نامشخص مواجه است. پکن با پیش‌بینی احتمال بروز چالش‌ها، تعامل دیپلماتیک خود را در منطقه افزایش داده است، به‌ویژه در یمن که نقطه بحرانی مهمی به شمار می‌رود و نزدیک به سه سال در یک بن‌بست شکننده قرار داشته است. اهداف کلیدی چین شامل حفظ پیشرفت‌های حاصل از توافق پکن، تداوم روند آشتی ایران و عربستان و جلوگیری از تشدید دوباره درگیری‌ها در یمن است که می‌تواند دوباره ریاض و تهران را به تقابل بکشاند.

به نوشته امواج مدیا، توافق عادی‌سازی روابط میان ایران و عربستان در شرایطی شکل گرفت که روابط سعودی و ایالات متحده تحت دولت جو بایدن به شدت تیره شده بود. این تنش‌ها تا حدودی ناشی از وعده انتخاباتی بایدن برای تبدیل عربستان به «یک کشور مطرود» به دلیل قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی بود. در شرایطی که این شکاف ایجاد شد و دولت بایدن تمرکز اولیه خود را به آسیا معطوف کرد، پکن از این فضای خالی دیپلماتیک بهره برد. با این حال، سیاست خارجی چین که بر عدم مداخله و قدرت نرم اقتصادی مبتنی است، ظرفیت این کشور را برای اعمال نفوذ گسترده در منطقه یا شناخته شدن به عنوان یک بازیگر اصلی محدود می‌کند.

یمن؛ کلید آشتی ایران و عربستان

یکی از چالش‌های کلیدی توافق پکن رقابت ایران و عربستان برای نفوذ در یمن است. انتظار می‌رود این رقابت با تغییرات ژئوپلیتیکی که توازن قدرت در منطقه را دگرگون کرده، تشدید شود. اهرم ایران پس از سرنگونی بشار اسد توسط شورشیان سنی اسلام‌گرای تحت حمایت ترکیه تضعیف شده و حزب‌الله لبنان نیز آسیب دیده است. در واکنش به این تحولات، ایران احتمالاً حمایت خود را از جنبش انصارالله یمن که یکی از هم‌پیمانان کم‌ریسک تهران به شمار می‌آید، تعمیق خواهد بخشید.

حمایت ایران به طور قابل توجهی توان نظامی انصارالله، معروف به حوثی‌ها، را تقویت کرده و آن را از یک بازیگر حاشیه‌ای در محور مقاومت به یک بازیگر برجسته منطقه‌ای تبدیل کرده است. شواهد این تحول را می‌توان در حملات حوثی‌ها به کشتیرانی بین‌المللی مشاهده کرد که از نوامبر 2023 زنجیره‌های تأمین جهانی را در دریای سرخ، خلیج عدن و اقیانوس هند مختل کرده است. این اقدام تلاش‌های سازمان ملل برای حل بحران یمن را تضعیف کرده و مذاکرات حوثی-سعودی را که از سال 2022 آغاز شده بود و گامی ضروری برای خروج ریاض از این جنگ پرهزینه به شمار می‌رفت، به بن‌بست کشانده است.

حوثی یمن

در این پس‌زمینه، چین به دیپلماسی فعال خود در جبهه یمن ادامه می‌دهد و به دنبال بهره‌برداری از پیشرفت‌های حاصل‌شده از توافق عادی‌سازی روابط ایران و عربستان است. حفظ صلح میان دولت جمهوری اسلامی و پادشاهی عربستان ارتباط تنگاتنگی با راهبرد گسترده‌تر پکن برای حفاظت از پروژه ابتکار کمربند و جاده (BRI) دارد؛ پروژه‌ای شاخص که با هدف تقویت ارتباطات میان آسیا و اروپا و تأمین دسترسی به منابع حیاتی نفت طراحی شده است. قرار گرفتن یمن در این طرح در آوریل 2019 نشان‌دهنده اهمیت تلاش‌های دیپلماتیک چین در این کشور است.

از اواخر سال 2024، دیپلمات‌های چینی تلاش‌های خود را در یمن افزایش دادند و برای احیای فرآیند صلح با بازیگران محلی و بین‌المللی همکاری کردند. در 12 نوامبر، شائو ژنگ، کاردار سفارت چین در یمن، با هانس گروندبرگ، نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن، در ریاض دیدار کرد. یک هفته بعد، ژنگ به عدن سفر کرد و در کارگاهی برای تقویت نهادهای دولتی شرکت نمود و مذاکراتی با مقامات کلیدی دولت به رسمیت شناخته شده یمن انجام داد. ژنگ در 10 و 11 دسامبر مجدداً با مقامات یمنی، از جمله وزیر دفاع، دیدار کرد و در 12 دسامبر با استیون فاگین، سفیر ایالات متحده، گفت‌وگو داشت. همچنین، وی در اوایل دسامبر مصاحبه‌هایی با رسانه‌های محلی انجام داد که نشان‌دهنده تمایل چین برای برقراری ارتباط مستقیم با مردم یمن بود.

در سطح منطقه‌ای، کمیته سه‌جانبه سعودی-چین-ایران برای پیگیری توافق پکن در 19 نوامبر دومین نشست خود را در ریاض برگزار کرد که چین اطمینان داد یمن بخشی از دستور کار این نشست باشد. این جلسه بر تعهد مشترک به یافتن راه‌حلی جامع و سیاسی برای بحران این کشور جنگ‌زده، تحت هدایت سازمان ملل تأکید کرد.

اوایل دسامبر، کاردار چینی با عبدو شریف، سفیر بریتانیا در یمن، در ریاض دیدار و درباره یمن و بحران دریای سرخ گفتگو کرد. دو روز بعد نیز مذاکراتی با یوگنی کودروف، کاردار روسیه، انجام داد.

جزئیات منتشر شده از نتایج تلاش‌های دیپلماتیک منطقه‌ای چین همچنان محدود است، اما به نظر می‌رسد هدف اصلی این تلاش‌ها جلوگیری از درگیری نیابتی جدید میان ایران و عربستان در یمن باشد تا توافق پکن تقویت شود. در این راستا، چین قصد دارد اطمینان حاصل کند که درگیری‌های مجدد، عادی‌سازی روابط میان جمهوری اسلامی و پادشاهی عربستان را به خطر نیندازد، آن هم در شرایطی که پکن به طور فزاینده‌ای با آشوب‌های گسترده‌تر منطقه‌ای درگیر می‌شود.

ایران عربستان

پکن و حوثی‌ها

تلاش‌های دیپلماتیک چین عمدتاً بر دولت به‌رسمیت‌شناخته‌شده بین‌المللی یمن متمرکز بوده است که نشان‌دهنده نبود روابط دیپلماتیک رسمی با حوثی‌ها است. با این حال، ژنگ در مصاحبه‌ای اخیر فاش کرد که پکن با انصارالله تماس‌هایی برقرار کرده است. در اقدامی نادر، وی همچنین علیه حملات جاری در دریای سرخ موضع گرفت و خواستار توقف حملات به کشتی‌های تجاری شد و برنامه‌هایی برای همکاری چین با شرکای منطقه‌ای به منظور ترویج صلح در این منطقه را تشریح کرد.

گزارش‌ها از توسعه روابط میان پکن و حوثی‌ها حکایت دارند - تحولی که چندان شگفت‌آور نیست. در مارس 2024، حوثی‌ها به چین اطمینان دادند که کشتی‌هایش می‌توانند بدون مانع از دریای سرخ عبور کنند. این اطمینان پس از گزارش‌هایی مبنی بر تلاش‌های پکن برای ترغیب ایران به مهار حملات به کشتی‌های غیرنظامی داده شد. با این حال، همان ماه یک نفت‌کش متعلق به چین به اشتباه توسط حوثی‌ها هدف قرار گرفت. اگرچه این حادثه تنها یک مورد منفرد بود، احتمالاً نگرانی پکن را درباره خطرات ناخواسته افزایش داد.

اخیراً، منابع اطلاعاتی آمریکا ادعا کرده‌اند که انصارالله در حملات خود به گذرگاه‌های حیاتی دریایی از سلاح‌های ساخت چین استفاده می‌کند. پکن این ادعاها را رد کرده و ژنگ بار دیگر مخالفت چین با تحریم‌های اخیر ایالات متحده علیه شرکت‌های چینی متهم به تأمین ادوات نظامی برای حوثی‌ها را تأیید کرد.

حضور نظامی چین در جیبوتی که از سال 2017 آغاز شده، این کشور را در فاصله استراتژیک با یمن قرار داده و در تئوری امکان ایفای نقش فعال‌تر پکن در مواجهه با اختلالات در حمل‌ونقل بین‌المللی را فراهم می‌کند. با این حال، رویدادهای جاری در دریای سرخ و آب‌های اطراف آن روایت متفاوتی را ارائه می‌دهند. پکن تمایلی به مداخله نشان نمی‌دهد مگر آنکه منافع اقتصادی‌اش با تهدید جدی مواجه شود - چیزی که تاکنون رخ نداده است. در حال حاضر، چین به استراتژی «احتیاط و عدم مداخله» پایبند است و اولویت خود را حفاظت از منافع فوری از طریق تضمین‌های حداقلی از سوی حوثی‌ها قرار داده است.

رویکرد کنونی پکن به‌طور بالقوه نفوذ دیپلماتیک آن در یمن را محدود خواهد کرد. نه تنها چین تمایلی به اعمال فشار بر حوثی‌ها ندارد، بلکه احتمالاً از اهرم لازم برای تأثیرگذاری بر این گروه نیز برخوردار نیست. به جای آن، انتظار می‌رود چین تعاملات خود با انصارالله را به صورت معاملاتی و پشت‌پرده ادامه دهد و در عین حال شراکت اقتصادی خود با ایران و روابطش با عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را حفظ کند.

با این حال، یمن ممکن است تحت دولت دونالد ترامپ به یک نقطه اشتعال تبدیل شود. بازگشت حوثی‌ها به فهرست گروه‌های تروریستی و موضع سخت‌گیرانه‌تر مورد انتظار ترامپ در برابر فعالیت‌های دریایی حوثی‌ها می‌تواند تنش‌ها میان ایران و عربستان سعودی را افزایش دهد. اینکه این تحولات چگونه ممکن است توافق پکن را تحت تأثیر قرار داده یا حتی به خطر بیندازد، هنوز مشخص نیست.