به گزارش اکوایران، اکنون که تیم امنیت ملی کابینه دوم ترامپ تعیین شده است، گمانه‌زنی‌ها و نگرانی‌ها درباره شکل مدیریت دولت او در مواجهه با مهم‌ترین چالش‌های امنیتی بین‌المللی افزایش یافته است. در حالی که پیش از این تمرکز اصلی بر جنگ اوکراین بود، موضوع هسته‌ای ایران و سقوط اسد در سوریه نیز به فهرست اولویت‌ها اضافه شده‌اند.

به نوشته مدرن دیپلماسی، هدف اصلی ترامپ، همچون تمام روسای جمهور پیشین آمریکا در مورد ایران، بسیار روشن است: جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران به هر قیمتی و با هر اقدام ممکن. سیاست فشار حداکثری جدید به‌گونه‌ای طراحی شده تا فشارهای اقتصادی بیشتری به ایران وارد کند و این کشور را وادار به بازگشت به میز مذاکره تحت شرایط آمریکا نماید.

اولین تلاش ترامپ برای اعمال فشار حداکثری در ماه مه 2018 آغاز شد، زمانی که او از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد. این توافق به‌طور موقت ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم را محدود و برنامه هسته‌ای را تحت بازرسی‌های بین‌المللی قرار داده بود. همزمان وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم‌هایی که قبلاً لغو شده بودند را بازگرداند و تحریم‌های جدیدی بر صادرات نفت خام ایران و دسترسی آن به سیستم‌های بانکی و مالی جهانی اعمال کرد. در نتیجه، ده‌ها میلیارد دلار از ذخایر ارزی خارجی ایران مسدود شد و تهران در تامین بودجه خود با مشکلات بیشتری مواجه شد. سرمایه‌گذاران بین‌المللی، به ویژه شرکت‌های اروپایی، نیز از بازار ایران خارج شدند و در نهایت، بین سال‌های 2017 تا 2020 صادرات نفت ایران تقریباً 75 درصد کاهش یافت.

تقویت اهرم‌ها

در آن زمان، مقامات دولت ترامپ از وزیر امور خارجه گرفته تا مشاور امنیت ملی تأکید داشتند که این تحریم‌ها تأثیر چشمگیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت و در نهایت تهران را مجبور به مذاکره و تغییر رویکرد خواهد کرد. اما ایران مذاکرات را رد کرد و از خروج واشنگتن از برجام برای گسترش برنامه هسته‌ای خود و افزایش قدرت چانه‌زنی برای مذاکرات احتمالی آینده استفاده کرد.

دونالد ترامپ

تحت این فشارها، ایران سطح غنی‌سازی خود که طبق توافق به حدود 3 درصد محدود شده بود را به 20 درصد افزایش داد و با نصب سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر اورانیوم بیشتری تولید کرد. در نتیجه، تا پایان دوره اول ترامپ، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به بیش از 2400 کیلوگرم رسید که بیش از هشت برابر مقدار پیش از اجرای سیاست فشار حداکثری بود.

در حالی که تحریم‌های آمریکا تأثیر بسیار منفی بر وضعیت مالی و اقتصادی ایرانیان داشت، تهران نه تنها مقاومت کرد بلکه اقدامات خود را نیز تشدید کردند. نفتکش‌ها در خلیج فارس بارها توقیف شدند. پیام ضمنی ایران این بود که اگر نمی‌تواند نفت خود را صادر کند، هیچ کشور دیگری نیز از خلیج فارس نمی‌تواند نفت صادر کند.

با توجه به نتایج نه‌چندان درخشان سیاست فشار حداکثری، اکنون دشوار است تصور کنیم چرا ترامپ ممکن است دوباره به اجرای این سیاست تمایل داشته باشد. با این حال، تیم ترامپ بر این باور است که شرایط کنونی خاورمیانه برای پیگیری این سیاست بسیار مناسب‌تر از سال 2018 است. با این حال، ادعاها درباره تضعیف شدید ایران واقع‌گرایانه نیست.

باید توجه داشت که برخلاف گذشته که کشورهای حوزه خلیج فارس از موضع سخت‌گیرانه واشنگتن علیه تهران حمایت می‌کردند، اکنون عربستان سعودی و امارات متحده عربی تمایلی به اعمال فشار اقتصادی بر ایران ندارند. روابط بین تهران و ریاض امروز بهتر از پنج سال پیش است. این دیدگاه توسط محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان نیز مورد تأیید قرار گرفته است؛ او به این نتیجه رسیده که ثبات منطقه‌ای برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی کشورش ضروری است. عربستان و ایران که در سال 2023 روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند، اکنون در تلاش برای تقویت روابط دوجانبه هستند.

موقعیت ناخوشایند

با این حال، ترامپ می‌تواند این تحولات را نادیده بگیرد و سیاست خود را ادامه دهد، اما در این صورت خود را در موقعیتی ناخوشایند قرار خواهد داد. او یا باید واقعیت ادامه روابط تجاری کشورهای خلیج فارس با ایران را بپذیرد یا این کشورها را به دلیل نقض سیاست فشار حداکثری تحریم کند. گزینه اول بدون شک تأثیر تحریم‌های آمریکا را کاهش می‌دهد و گزینه دوم روابط واشنگتن با کشورهای خلیج فارس را تیره خواهد کرد و تلاش‌های ترامپ برای گسترش توافقنامه ابراهیم، که به‌عنوان یکی از دستاوردهای بزرگ سیاست خارجی دوره اول او شناخته می‌شود، را به خطر خواهد انداخت.

البته یک سیاست جایگزین وجود دارد. اما پیش از آنکه ترامپ تصمیم به اعمال تحریم‌های شدیدتر بگیرد، باید نقش این تحریم‌ها را در سیاست کلی منطقه‌ای خود مورد بررسی قرار دهد. او باید از گذشته درس بگیرد و واقعیت‌های کنونی را در نظر بگیرد. با توجه به اینکه برنامه هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر به‌لحاظ کمی و کیفی به‌طور قابل توجهی گسترش یافته است، احیای توافق هسته‌ای قدیمی دور از دسترس به نظر می‌رسد و توافق جدید نیز احتمالاً جامع نخواهد بود. با این حال، حتی یک توافق جزئی بهتر از بازگشت به راهبردی است که نه‌تنها شکست خورده، بلکه مسئله هسته‌ای ایران را وخیم‌تر کرده و ممکن است این بار ایران را به توسعه بیشتر هسته‌ای به هر قیمتی تشویق کند.