به گزارش اکوایران، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، روز دوشنبه اعلام کرد که دولت ترامپ آماده است به ایران امکان غنی‌سازی اورانیوم در سطح پایین را بدهد، به‌شرط آن‌که این فعالیت تحت نظارت و راستی‌آزمایی سخت‌گیرانه انجام گیرد. این موضع‌گیری تغییری چشمگیر نسبت به موضع اولیه کاخ سفید است که خواستار برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای تهران بود.

در صورت اتخاذ این موضع در جریان مذاکراتی که قرار است از روز شنبه و پس از دیدار مقدماتی این هفته از سر گرفته شود، ایران همچنان برنامه هسته‌ای خود را حفظ خواهد کرد؛ موضوعی که می‌تواند آمریکا را در تضاد با اهداف اسرائیل قرار دهد.

به نوشته وال استریت ژورنال، ویتکاف دوشنبه شب در شبکه فاکس نیوز گفت: «آن‌ها (ایران) نیازی ندارند که از سطح ۳.۶۷٪ فراتر بروند. بخش زیادی از این مذاکرات درباره راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی خواهد بود و در نهایت راستی‌آزمایی درباره احتمال تسلیحاتی شدن آن.»

ایالات متحده به‌دنبال اعمال محدودیت‌های سخت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران است، در حالی که تهران امیدوار است تحریم‌های اقتصادی‌ای را که اقتصادش را به‌شدت تحت فشار قرار داده‌اند، کاهش دهد.

مصالحه‌های وعده داده شده

پیش از دور اول مذاکرات دولت ترامپ با ایران که آخر هفته گذشته در عمان برگزار شد، ویتکاف به روزنامه وال‌استریت ژورنال گفته بود که موضع اولیه ایالات متحده برچیده شدن برنامه هسته‌ای ایران است. با این حال، او همچنین اشاره کرده بود که کاخ سفید آماده است برای رسیدن به توافق، مصالحه‌هایی انجام دهد. ترامپ هشدار داده است که اگر توافقی در زمینه هسته‌ای حاصل نشود، ممکن است دست به حملات هوایی بزند. 

ایران همواره از کنار گذاشتن حق غنی‌سازی اورانیوم خودداری کرده است. در دوره ریاست‌جمهوری اوباما، پذیرش سطحی از غنی‌سازی توسط ایران، کلید دستیابی به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود. در آن توافق، سقف غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد تعیین شده بود، اما به ایران اجازه داده می‌شد که در بلندمدت این سطح را فراتر ببرد. ترامپ آن توافق را «ضعیف» خوانده و در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش از آن خارج شد.

نیروگاه هسته ای بوشهر

بر اساس گزارش انجمن کنترل تسلیحات، سطح غنی‌سازی ۳.۶۷ درصد، سطحی معمول برای سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای است. پایبندی به این سطح می‌تواند زمان مورد نیاز برای رساندن اورانیوم به سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد را طولانی‌تر کند. مقام‌های آمریکایی می‌گویند ایران در حال حاضر می‌تواند ظرف یک یا دو هفته مواد شکافت‌پذیر لازم برای گریز هسته‌ای را تولید کند.

اگرچه ایده‌هایی که ویتکاف در مصاحبه‌اش با شبکه فاکس نیوز مطرح کرد، از حیث سطح غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران مشابه توافق سال ۲۰۱۵ دولت اوباما بود، اما در برخی جنبه‌های مهم با آن تفاوت داشت.

تفاوت‌ها با برجام

به گفته ویتکاف، دولت ترامپ ظاهراً خواهان آن است که ایران به‌طور دائمی سطح غنی‌سازی خود را در حدی پایین‌تر از ۳.۶۷ درصد حفظ کند. این در حالی است که توافق سال ۲۰۱۵ شامل مجموعه‌ای از بندهای موسوم به «غروب» یا «پایان تدریجی محدودیت‌ها» بود که به ایران اجازه می‌داد با گذشت زمان، سطح غنی‌سازی را افزایش دهد. بر اساس آن توافق، ایران از سال ۲۰۳۱ به بعد می‌توانست به هر سطحی از خلوص غنی‌سازی دست یابد و ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را نیز به هر میزان ذخیره کند.

استیو ویتکاف

ویتکاف همچنین اشاره کرد که توافق آتی باید شامل برنامه موشکی ایران هم بشود، به‌ویژه موشک‌هایی که می‌توانند حامل کلاهک هسته‌ای باشند. او گفت راستی‌آزمایی‌ها باید شامل «نوع موشک‌هایی که در آنجا انبار کرده‌اند» نیز باشد و همچنین «مکانیزم چاشنی بمب» را در بر گیرد. ایران همواره از مذاکره درباره زرادخانه موشک‌های بالستیک و کروز خود سرباز زده است.

اختلاف در مواضع آمریکا و اسرائیل

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواستار توافقی مشابه توافق سال ۲۰۰۳ با لیبی شده است - که طی آن، برنامه هسته‌ای لیبی به‌طور کامل برچیده شد. بر اساس آنچه به «مدل لیبی» معروف است، برنامه هسته‌ای ایران باید به‌طور کامل حذف شده و تأسیسات غنی‌سازی آن تحت نظارت آمریکا نابود شوند.

روند مذاکرات نشان‌دهنده‌ی تفاوت دیدگاه بین ایالات متحده و اسرائیل - اصلی‌ترین متحد واشنگتن در منطقه - است. تحلیلگران بر این باورند که این شکاف در حال گسترش است.

یوئل گوزانسکی، عضو ارشد اندیشکده‌ی مؤسسه مطالعات امنیت ملی مستقر در تل‌آویو، گفت: «اسرائیل نمی‌تواند با ایران در آستانه‌ی دستیابی به توانمندی هسته‌ای زندگی کند، اما آمریکا می‌تواند، و این تفاوت اصلی است. بسیاری در اسرائیل در ابتدا امید داشتند دولت جدید ترامپ با استفاده از نیروی نظامی، برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند.»

آمریکا اسراییل

ترامپ قویاً نشان داده که راه‌حل دیپلماتیک را به اقدام نظامی ترجیح می‌دهد - اقدامی که ممکن است ایران را به واکنش‌های تلافی‌جویانه علیه متحدان آمریکا و نیروهای آمریکایی در منطقه وادارد و به حمله به ترافیک نفت‌کش‌ها در تنگه هرمز منجر شود؛ یکی از مهم‌ترین آبراه‌های تجاری جهان.

با این حال، او همچنان تهدید به پیامدهای سخت برای تهران، در صورت عدم دستیابی سریع به یک توافق هسته‌ای جدید کرده است. ترامپ روز دوشنبه گفت این اقدامات می‌تواند شامل حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران نیز باشد - تهدیدی مستقیم که مقامات آمریکایی معمولاً از بیان صریح آن خودداری می‌کنند. 

ترامپ گفته: «ماجرا واقعاً ساده است. آن‌ها نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند، و باید سریع عمل کنند، چون نسبتاً به دستیابی به آن نزدیک‌اند، و قرار نیست چنین چیزی داشته باشند». وقتی از او پرسیده شد که آیا این شامل احتمال حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران هم می‌شود، رئیس‌جمهور پاسخ داد: «البته که می‌شود.»

ایران همواره تأکید کرده که برای تأمین سوخت رآکتور تحقیقات هسته‌ای خود به اورانیوم با غنای ۲۰ درصد نیاز دارد - سطحی که بسیار بالاتر از میزانی است که ویتکاف مطرح کرده است. ایران از سال ۲۰۱۰ تولید اورانیوم با این سطح از غنا را آغاز کرده است.

ایران در حال حاضر اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید می‌کند، و تنها کشوری است که بدون داشتن سلاح هسته‌ای، به چنین سطحی از غنی‌سازی دست یافته است. این مواد می‌توانند به‌سرعت به اورانیوم با غنای ۹۰ درصد  تبدیل شوند.

با توجه به پیشرفت‌هایی که ایران در ساخت و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته برای غنی‌سازی اورانیوم داشته، حتی در صورتی که محدودیت ۳.۶۷ درصدی اعمال شود، باز هم ممکن است ایران بتواند در عرض چند ماه، مواد شکافت‌پذیر کافی را انباشته کند. بر اساس توافق سال ۲۰۱۵، ایران برای یک دهه در فاصله‌ی زمانی ۱۲ ماهه از نقطه‌ی موسوم به «گریز هسته‌ای» باقی می‌ماند، اما پس از آن، این زمان به‌شدت کاهش یافت. در حال حاضر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران حضور دارند، اما محدودیت‌های قابل‌توجهی بر فعالیت‌های آن‌ها اعمال شده است.

چرخش دوباره ویتکاف

با این همه، نماینده کاخ سفید در امور خاورمیانه و مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی در مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران، روز سه‌شنبه و در فاصله کم‌تر از یک روز پس از مصاحبه با فاکس‌نیوز خواستار توقف برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران شد.

استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، روز سه‌شنبه نوشت: توافق با ایران تنها زمانی نهایی خواهد شد که یک توافق ترامپی باشد. هر توافق نهایی باید چارچوبی برای صلح، ثبات و شکوفایی در خاورمیانه فراهم کند.  ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی هسته‌ای خود را متوقف و حذف کند. ایجاد یک توافق سخت‌گیرانه و منصفانه که پایدار بماند، برای جهان ضروری است، و این همان چیزی است که رئیس‌جمهور ترامپ از من خواسته است انجام دهم.