اندیشکده چتم‌هاوس: سه درس بزرگ انتخابات ایران/ بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی پزشکیان

به گزارش اکوایران، مسعود پزشکیان با شکست پنج رقیب محافظه‌کار و تبدیل‌شدن به نهمین رئیس‌جمهور ایران، فراتر از انتظارات ظاهر شد.

به نوشته وبگاه اندیشکده چتم‌هاوس، پیروزی پزشکیان و پویایی رقابت‌های انتخاباتی بینشی مهم از چشم‌انداز سیاسی ایران و مسیر احتمالی کشور می‌دهد.

آنچه انتخابات روشن کرد

اول، فاصله میان نظام و جامعه به شکل معناداری بیشتر شده است. در دور اول، کم‌تر از  40 درصد از واجدین شرایط رأی خود را به صندوق انداختند که پس از مشارکت پایین انتخابات اخیر مجلس، پایین‌ترین رقم در تاریخ انتخابات ریاست‌جمهوری جمهوری اسلامی است.

در دور دوم که تنها پزشکیان و سعید جلیلی تندرو در رقابت باقی ماندند، حدود ۴۹.۸ درصد شرکت کردند که همچنان یکی از کمترین مشارکت‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران به شمار می‌آید. کمپین پزشکیان در دور دوم به دنبال متقاعدساختن جوانان و ناامیدانی بود که در دور اول انتخابات شرکت نکرده بودند؛ اما نتایج انتخابات حاکی از آن بود که در این مسئله موفقیت زیادی به دست نیاورد.

دوم، به نظر می‌رسد که شکاف انتخاباتی معمول بین اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران در این دوره رخ نداد. مشخصه رقابت‌های اخیر درگیری شدید درون اردوگاه محافظه‌کاران بین جلیلی تندرو و محمدباقر قالیباف، محافظه‌کار سنتی بود.

علی‌رغم فشار معتمدین جریان اصول‌گرا برای اتحاد این اردوگاه حول یک نامزد واحد و جلوگیری از تقسیم آرا، هیچ‌کدام از آن‌ها  با این ایده موافقت نکردند. قالیباف پس از ناکامی در راهیابی به دور دوم، از جلیلی حمایت کرد، اما به نظر نمی‌رسد همه حامیان او به این نامزد تندرو رأی داده باشند. نتایج حاکی از آن بوده که حداقل بخشی از آرای قالیباف به سبد پزشکیان ریخته شد و به پیروزی او کمک کرد.

سوم، کسانی که طرفدار برخی تغییرات بودند، توانستند بر موافقان وضع موجود غلبه کنند. این اتفاق علی‌رغم مشارکت کم‌تر از حد انتظار پس از اعتراضات داخلی دو سال گذشته و به حاشیه رفتن فزاینده چهره‌های کلیدی اصلاح‌طلب و میانه‌رو در فضای سیاسی و انتخابات بود. بنابراین، تقاضا برای اصلاحات حتی در کوچک‌ترین شکل خود، هنوز واقعیتی است که باید آن را پذیرفت.

تغییرات کم‌دامنه

سوابق و اظهارات پزشکیان در جریان مبارزات انتخاباتی حاکی از آن بوده که علی‌رغم هدف او برای تغییر، تلاشی برای تکان‌دادن قایق نخواهد کرد. در طول مناظره‌ها، او اغلب وفاداری خود به نظام سیاسی را ابراز داشته و هیچ‌گاه تداوم آن را زیر سؤال نمی‌برد.

پزشکیان با شعار «برای ایران» وعده داد که صدای بی‌صداها باشد، علیه سرکوب معترضان سخن بگوید و از پوشش اختیاری زنان حمایت کند.

او احتمالاً در طول دوران ریاست‌جمهوری خود تلاش خواهد کرد تا جمعیت عمدتاً سرخورده‌ای که قبلاً شاهد حکومت اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان بوده‌اند را بدون تغییر ملموس زیادی در زندگی روزمره‌شان، جلب کند. چنین اقداماتی احتمالاً شامل فشار برای پایان‌دادن به محدودیت‌های اینترنتی و ترویج برخی آزادی‌های اجتماعی از جمله حقوق زنان یا اقلیت‌ها خواهد بود.

در سیاست خارجی، کمپین پزشکیان بر لزوم تعامل با غرب از جمله در موضوع هسته‌ای، رفع تحریم‌ها و بهبود شرایط اقتصادی کشور و همچنین دورشدن از آستانه جنگ منطقه‌ای متمرکز بود.

او همچنین نزدیکی رئیسی با کشورهای عربی را ستود و نشان داد که در مسائلی غیر از روابط با غرب، احتمالاً به طور گسترده سیاست دولت قبلی را ادامه خواهد داد.

چالش‌های پزشکیان

چالش فوری او انتخاب اعضای کابینه‌ای خواهد بود که می‌توانند اجرای دستور کار سیاسی او را تضمین کنند. انتصاب کابینه نیاز به تصویب پارلمان تحت سلطه محافظه‌کاران دارد. سیگنال‌ها حاکی از آن است که اردوگاه اصلاح‌طلبان لیست پیشنهادی کابینه را آماده نکرده‌اند، زیرا نتایج انتخابات غیرمنتظره بوده و انتظارات قبل از درگذشت رئیسی این بود که نیروهای محافظه‌کار حداقل پنج سال دیگر در قدرت باشند.

برخی اسامی در حال حاضر به گوش می‌رسد؛ از جمله انتصاب احتمالی عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه. برخلاف محمدجواد ظریف که در دوران مبارزات انتخاباتی به عنوان مشاور سیاست خارجی پزشکیان فعالیت می‌کرد، اردوگاه محافظه‌کار تا حد زیادی به عراقچی نگاه مثبتی دارد. او همچنین نقشی کلیدی در مذاکرات برجام ایفا کرده بود.

پس از تعیین کابینه، چالش اصلی پزشکیان توسط نیروهای محافظه کار مطرح خواهد شد. در حالی که محافظه‌کاران دچار اختلاف داخلی هستند، آن‌ها احتمالاً در ماه‌های آینده با تهدید مشترک اصلاح‌طلبان در قدرت متحد می‌شوند. آن‌ها احتمالاً از تمام نهادهای انتخابی و انتصابی خود برای تضعیف اقدامات پزشکیان استفاده خواهند کنند؛ به ویژه زمانی اقداماتی به عنوان تهدیدکننده قدرت یا منافع محافظه‌کاران تلقی شوند.

در این زمینه، بهبود روابط با غرب امری دشوار خواهد بود، زیرا اکثر چهره‌های محافظه‌کار توافق یا حتی مذاکره با ایالات متحده را بالقوه تهدید می‌دانند.

این حتی بدون در نظر گرفتن چالش‌های منطقه‌ای ناشی از افزایش تنش‌ها با اسرائیل، یا در سطح جهانی ناشی از عدم اطمینان در مورد رئیس‌جمهور بعدی آمریکا و موضع کلی غرب در قبال ایران در پرتو انتخابات اخیر در سراسر اروپاست.

بنابراین، بار بزرگی بر دوش پزشکیان قرار دارد. اما با عدم تمایلش به تغییرات بزرگ و به قدرت رسیدن در زمانی که جمهوری اسلامی به دنبال بازیابی مشروعیت است، ممکن است او در موقعیت مناسبی برای ایجاد تغییرات ضروری، هرچند محدود، قرار بگیرد.