به گزارش اکوایران، در دنیای امروز که داده‌ها و تحلیل‌های اجتماعی به وفور در دسترس‌اند، پرسشی اساسی مطرح می‌شود: آیا همه آنچه به‌عنوان دانش اجتماعی ارائه می‌شود، به‌راستی واقعیت را بازمی‌تاباند؟ یا برخی از این تحلیل‌ها در چارچوب قدرت، ایدئولوژی یا منافع گروهی خاص شکل گرفته‌اند؟ اینجاست که مغز پژوه اجتماعی انتقادی اهمیت می‌یابد، رویکردی که فراتر از مشاهده و توصیف، به نقد و تحلیل بنیان‌های معرفتی، اجتماعی و سیاسی می‌پردازد.

با وجود چالش‌ها، مغز پژوه اجتماعی انتقادی می‌تواند به روشنگری و تغییر درک عمومی از واقعیت‌های اجتماعی کمک کند. در عصر شبکه‌های اجتماعی و انفجار اطلاعات، این رویکرد می‌تواند نقش مهمی در تفکیک حقیقت از تحریف، و آگاهی‌بخشی به جامعه ایفا کند.

در نهایت، مغز پژوه اجتماعی انتقادی نه تنها یک روش علمی، بلکه یک نگرش به جهان است، نگرشی که نمی‌پذیرد آنچه به‌عنوان «حقیقت» عرضه می‌شود، بی‌چون و چرا درست باشد، بلکه همواره می‌پرسد: «این حقیقت از کجا آمده و چه کسی از آن سود می‌برد؟»

 مغز پژوهی اجتماعی انتقادی چیست؟

مغز پژوهی اجتماعی انتقادی با پذیرش این اصل که هیچ دانشی خنثی نیست، به دنبال شناسایی نیروهای پنهان در پس داده‌ها، گفتمان‌ها و نظریه‌هاست. چنین رویکردی نمی‌پذیرد که مفاهیم و ساختارهای اجتماعی به خودی خود بدیهی و طبیعی‌اند، بلکه می‌پرسد:

این مفاهیم چگونه شکل گرفته‌اند و چه کسانی در ایجاد آن‌ها نقش داشته‌اند؟

چه کسی از تثبیت این دانش یا روایت سود می‌برد و چه کسانی از آن متضرر می‌شوند؟

چه روایت‌هایی به حاشیه رانده شده‌اند و چرا؟

این نگاه، مغز پژوه اجتماعی انتقادی را از سایر اشکال پژوهش متمایز می‌کند. این پژوهش نه تنها به گردآوری داده‌ها می‌پردازد، بلکه به سراغ پیش‌فرض‌ها، ایدئولوژی‌ها و مناسبات قدرتی می‌رود که این داده‌ها را شکل داده‌اند.

مغز پژوهی اجتماعی انتقادی تنها برای دانشگاهیان یا پژوهشگران نیست؛ این نگرش برای هر فردی که می‌خواهد فهم عمیق‌تری از جهان داشته باشد، حیاتی است. 

در دورانی که «واقعیت» دیگر امری مسلم نیست و مرزهای حقیقت و تحریف باریک‌تر از همیشه شده‌اند، پرسشگری، تحلیل و نگاه انتقادی، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی است که مسیر آگاهی را روشن می‌کند.

دکتر عبدالرحمن نجل رحیم در گفت‌وگویی مستوفی با برنامه «پدیدار» از مسیر اندیشه انتقادی، چالش‌های شناخت جامعه و ضرورت ایستادگی در برابر پیش‌فرض‌های رایج سخن می‌گوید.