به گزارش اکوایران، رایزنیهای دیپلماتیک میان تهران و سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) برای جلوگیری از بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل علیه ایران به بنبست خورده است. این در حالی است که ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) بر سر چارچوب همکاری جدیدی به توافق رسیدهاند، توافقی که ممکن است عمر کوتاهی داشته باشد، چرا که به نظر میرسد مشروط به خودداری سه کشور اروپایی از بازگرداندن تحریمهاست.
در حالی که برخی در تهران این توافق با آژانس را روزنهای دیپلماتیک برای جلوگیری از اقدام اروپا میدانند، برخی دیگر بهشدت خشمگیناند و آژانس را به جاسوسی برای اسرائیل متهم میکنند.
به گزارش امواجمیدیا، وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، در تاریخ ۹ سپتامبر در قاهره این چارچوب همکاری جدید را نهایی کردند.
این توافق با هدف ازسرگیری همکاریهای پادمانی که پس از حمله اسرائیل به ایران و بمباران تأسیسات هستهای ایران توسط آمریکا در ژوئن متوقف شده بود، شکل گرفت.
عراقچی در نشست خبری مشترک با گروسی گفت: این توافق «تضمینکننده ادامه همکاریها در چارچوبی مورد توافق دوجانبه» است که هم نگرانیهای امنیتی ایران و هم نیازهای فنی آژانس را در نظر میگیرد. او هشدار داد: «تأکید میکنم که در صورت هرگونه اقدام خصمانه علیه کشورم، و در صورت بازگرداندن قطعنامههای لغو شده شورای امنیت، ایران این اقدامات عملی را پایانیافته تلقی خواهد کرد.»
عراقچی بعدا برای آرام کردن انتقادات داخلی توضیح داد که این توافق هیچ دسترسی بازرسی جدیدی به آژانس نداده است و افزود چنین جزئیاتی در آینده جداگانه مذاکره خواهد شد.
واکنشها به این توافق در تهران بهشدت جناحی بوده است: نورنیوز، رسانه نزدیک به دبیر اسبق شورای عالی امنیت ملی، این توافق را «سرنوشتساز» و محصول «واقعگرایی مصلحتاندیشانه» توصیف کرد و آن را انتخابی استراتژیک برای دیپلماسی بهجای رویارویی بیپایان دانست. کوروش احمدی، دیپلمات پیشین، توافق را «گامی مهم برای متوقف کردن روند اسنپبک» خواند؛ مکانیسمی که در چارچوب برجام ۲۰۱۵ برای بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل در نظر گرفته شده و اکنون از سوی سه کشور اروپایی فعال شده است. خبرگزاری تسنیم، وابسته به تندروها، با نگاهی محتاطانهتر نوشت که این توافق فنی و مشروط است و اجرای کامل آن به این بستگی دارد که آیا تحریمهای سازمان ملل دوباره برقرار میشود یا نه. در مقابل، رجانیوز حمله تندی به این توافق داشت و گروسی را «جاسوس موساد» خواند. این رسانه توافق را «چیزی جز خودکشی و باز کردن دروازههای امنیتی کشور به روی دشمن» توصیف کرد.
انتقادات تندروها در شبکههای اجتماعی پررنگتر بوده است: محمود نبویان، نماینده مجلس، این توافق با «جاسوس» گروسی را «غیرقابل قبول» و «نقض آشکار منافع مردم» دانست و افزود که این توافق «دسترسی دشمن به اطلاعات مراکز هستهای را تضمین میکند و راه را برای جنگ بعدی باز میکند.»
در مقابل، اصلاحطلبان و میانهروها از ازسرگیری همکاری با آژانس استقبال کردهاند: ساسان کریمی، مشاور معاون اول پیشین محمدجواد ظریف، استدلال کرد که این توافق با آژانس نهتنها «بهانهها برای افزایش فشار بر ایران را از میان میبرد» بلکه موضع سه کشور اروپایی درباره بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل را نیز تضعیف میکند. مهدی عرب صادق، ناظر سیاسی، تأکید کرد که این توافق مسیری را از همکاری فنی با آژانس بینالمللی انرژی اتمی به سمت تضمینهای سیاسی علیه «اسنپبک» و در نهایت بهسوی گفتوگوی منطقهای ترسیم میکند.
سه کشور اروپایی تمدید ششماهه برای جلوگیری از بازگشت تحریمها را مشروط به ازسرگیری همکاری ایران با آژانس، ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا و گفتوگوی مستقیم میان ایران و آمریکا کردهاند. با این حال، تروئیکای اروپایی سرعت و میزان پیشرفت ایران را ناکافی دانستهاند.
پس از تماس تلفنی میان وزیر خارجه ایران، عراقچی، و همتایان اروپایی او بههمراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، لحن برلین و لندن تیره و منفی بود. یوت کوپر، وزیر خارجه بریتانیا، در ۱۷ سپتامبر گفت: «بریتانیا همچنان به دیپلماسی پایبند است، اما ایران اقداماتی که برای جلوگیری از بازگشت تحریمها لازم است را انجام نداده. ما به اقدامات ملموس نیاز داریم.»
گزارش شده است که عراقچی از همتایان اروپایی خود خواسته «فرصت دیپلماسی» ناشی از توافق ایران با آژانس را غنیمت بشمارند تا «از بحرانی قابل اجتناب جلوگیری شود.» او با اشاره به فشار آمریکا بر تروئیکای اروپا افزود که اروپا باید «مسئولانه و مستقل» عمل کرده و برای دستیابی به «راهحلی عادلانه» گام بردارد.
در حالی که ایران و سه کشور اروپایی بر سر سرعت و جدول زمانی همکاری ایران ـ آژانس اختلاف دارند، یکی دیگر از موانع کلیدی گفتوگوی مستقیم ایران و آمریکا است؛ موضوعی که تهران پیش از این رد کرده است.
در اظهاراتی قابل توجه همزمان با امضای توافق ایران ـ آژانس، حمزه رحیم صفوی تحلیلگر و فرزند مشاور ارشد نظامی رهبر از «مذاکرات جامع» با آمریکا دفاع کرد. صفوی هشدار داد که رویکرد «فنی» و صرفاً متمرکز بر موضوع هستهای «به جایی نمیرسد» و به تأخیر انداختن گفتوگوها در عمل به نفع اسرائیل تمام میشود.
توافق ایران و آژانس نمایانگر چرخشی راهبردی از سوی تهران است. این توافق بخشی از تغییر رویکرد گستردهتر ایران است که آمادگی خود را برای رسیدگی به سرنوشت ذخایر اورانیوم با غنای بالا نشان داده. گفته میشود این مواد پس از بمبارانهای آمریکا در ژوئن دفن شدهاند. همکاری با آژانس و شفافیت درباره ذخایر اورانیوم همسو با شروط سه کشور اروپایی برای تعویق اجرای مکانیزم «اسنپبک» است که اواخر اوت فعال شد و قرار است تا پایان ماه جاری به اجرا گذاشته شود.
چارچوب توافق جدید شامل این است که ایران یک ماه پس از امضای توافق گزارشی درباره ذخایر اورانیوم به آژانس ارائه دهد و سپس مذاکراتی درباره راستیآزمایی انجام شود. این تعامل با آژانس فاصله چشمگیری از موضع ایران پس از جنگ با اسرائیل دارد. بلافاصله پس از آن جنگ، ایران گروسی را به جانبداری و همدستی با اسرائیل متهم کرد و مجلسِ تحت سلطه محافظهکاران قانونی تصویب کرد که همکاری با آژانس را بهطور گستردهای محدود کرد.
بنابراین، توافق جدید بهنظر یک قمار دیپلماتیک حسابشده است. ایران با پیشنهاد ازسرگیری نظارت آژانس و شفافیت درباره مواد هستهای، احتمالاً میخواهد سه کشور اروپایی را به تغییر مسیر ترغیب کند. با این حال، در غیاب تغییر ناگهانی در ده روز آینده، این قمار به بنبست خورده است.
اکنون دولت اصلاحطلب مسعود پزشکیان با وظیفه دشوار هدایت مخالفت شدید داخلی با همکاری با آژانس روبهرو است، بهویژه اگر تحریمهای سازمان ملل دوباره اعمال شوند.
تندروها تعامل با آژانس را خیانت و یک ریسک امنیتی میدانند و استدلال میکنند که این امر اطلاعات ارزشمندی را در اختیار اسرائیل قرار میدهد. در این چارچوب، اطلاعات مربوط به ذخایر اورانیوم بهعنوان نقطه اهرمی مهم در نظر گرفته میشود که ایران نباید بهسادگی از دست بدهد.
توانایی دولت برای حفظ این مسیر دیپلماتیک تازه، وابسته به کسب نتایج ملموس است، یعنی تعویق «اسنپبک».
آینده فوری توافق ایران ـ آژانس به اقدامات سه کشور اروپایی بستگی دارد. اگر تروئیکای اروپایی به اقدامات ایران واکنشی مثبت نشان دهند، میتواند فرصتی برای تعویق «اسنپبک» و تسهیل آغاز دوباره گفتوگوهای ایران ـ آمریکا ایجاد کند.
با این حال، اگر سه کشور اروپایی به بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل ادامه دهند، ایران احتمالاً این توافق را لغو کرده و ممکن است تهدید خود مبنی بر خروج از معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) را عملی کند. در داخل کشور، دولت پزشکیان باید با دقت خشم شدید جریان تندرو را مدیریت کند؛ خشمی که استراتژی دیپلماتیک و جایگاه سیاسی دولت را تهدید به تضعیف میکند.
