به گزارش اکوایران، گروهی از کشورهای اوراسیا به رهبری چین و روسیه برای پیشبرد دیدگاه رهبران خود در مورد نظم جهانی جایگزین، قرار است این هفته دوباره گسترش یابد؛ این بار با اضافه کردن متحد سرسخت روسیه که آشکارا از جنگ مسکو علیه اوکراین حمایت کرده است.

پذیرش مورد انتظار بلاروس در سازمان همکاری شانگهای (SCO) در اجلاس سالانه سران آن در آستانه قزاقستان، فشار دیگری از سوی پکن و مسکو برای تبدیل این گروه از یک بلوک امنیتی منطقه‌ای به یک وزنه تعادل ژئوپلیتیکی برای نهادهای غربی به رهبری ایالات متحده و متحدانش است.

به گزارش سی‌ان‌ان، بلاروس که به روسیه کمک کرد تا در سال 2022 تهاجم خود به اوکراین را آغاز کند، پس از اینکه ایران در سال گذشته به عضویت کامل درآمد، به  کشور جدیدی تبدیل خواهد شد که به این باشگاه می‌پیوندد.

شی جین پینگ، رهبر چین و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه برای نشستی که از چهارشنبه آغاز می‌شود، وارد آستانه شده‌اند که دومین دیدار آنها در سال جاری خواهد بود. نخست وزیر هند، نارندرا مودی، رهبر بزرگترین دموکراسی جهان، از شرکت در این مراسم صرف نظر کرده و به ناراحتی برخی از اعضا در مورد جهت‌گیری سازمان همکاری شانگهای افزوده است.

سازمان همکاری شانگهای که در سال 2001 توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان برای مبارزه با تروریسم و ارتقای امنیت مرزی تأسیس شد، در سال‌‌های اخیر در راستای جاه طلبی مشترک پکن و مسکو برای مقابله با آنچه که آنها به عنوان «هژمونی» ایالات متحده و تغییر شکل نظام بین‌الملل به نفع خود می‌دانند رشد کرده است.

در سال 2017، این بلوک اولین توسعه خود را برای استقبال از هند و پاکستان انجام داد. پس از اضافه شدن بلاروس، 10 عضو خواهد داشت که بیش از 40 درصد از جمعیت جهان و تقریباً یک چهارم اقتصاد جهانی را تشکیل می‌‌دهند. این کشور همچنین دارای دو کشور ناظر، افغانستان و مغولستان، و بیش از ده ها «شریک گفتگو» از میانمار تا ترکیه و کشورهای عربی است.

توسعه سازمان همکاری شانگهای پس از آن صورت گرفت که بلوک دیگری به رهبری چین و روسیه، گروه بریکس از اقتصادهای بزرگ در حال ظهور، بیش از دو برابر عضویت خود را افزایش داد و به طور قابل توجهی دامنه جهانی خود را در سال گذشته گسترش داد.

جاه‌طلبی‌های رو به رشد

همانطور که سازمان همکاری شانگهای در دید بین‌المللی و وزن اقتصادی رشد می‌کند، جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی نیز گسترش یافته است.

اوا سیورت، کارشناس سیاست خارجی چین در موسسه مطالعات چین مرکاتور (MERICS) در برلین گفت پذیرش مورد انتظار بلاروس، که هم مرز با اتحادیه اروپا است، «واقعاً نشان می‌‌دهد که چگونه ماموریت سازمان همکاری شانگهای در چند سال اخیر تغییر کرده است.»

او افزود: «برخلاف جمهوری اسلامی ایران، واقعاً چیزی شبیه همکاری اقتصادی یا امنیتی با پیوستن بلاروس رخ نخواهد داد. و به همین دلیل است که من استدلال می‌کنم که این بیشتر یک حرکت ژئوپلیتیکی است.»

به گفته سیورت با توجه به اینکه روسیه در سومین سال جنگ سخت خود علیه اوکراین قرار دارد، سازمان همکاری شانگهای به یک راه دیپلماتیک مهم برای پوتین و همچنین به پلتفرمی برای نشان دادن منزوی نشدن او در سطح بین‌‌‌المللی تبدیل شده است. و با کاهش شدید روابط چین با ایالات متحده، پکن اکنون کمتر نگران این است که سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سازمان ضدغربی شناخته شود - تصوری که تنها پس از پذیرش جمهوری اسلامی ایران عمیق‌تر شده است.

او گفت: «آنها می‌خواهند سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک بلوک بزرگ تلقی شود که دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت. با پیوستن همه این کشورها، چین و روسیه می‌خواهند نشان دهند هر دو طرفداران زیادی برای جهان بینی خود دارند.»

و در این جهان بینی مشترک، جایی برای ایالات متحده در اوراسیا وجود ندارد.

پوتین در دیدار با مقامات ارشد وزارت خارجه خود در ماه گذشته، چشم انداز آینده را برای «سیستم جدید تضمین‌های دوجانبه و چندجانبه امنیت جمعی در اوراسیا» با کمک سازمان‌های موجود مانند سازمان همکاری شانگهای و یک هدف بلندمدت ارائه کرد. «به تدریج حضور نظامی قدرت‌های خارجی در منطقه اوراسیا را کنار بگذاریم.»

پوتین که در ماه مه از پکن بازدید کرد، گفت: «در سفر اخیرم به چین، رئیس جمهور شی جین‌پینگ و من درباره این موضوع بحث کردیم. پیشنهاد روسیه مخالف چین نیست، بلکه مکمل و همسو با اصول اساسی ابتکار عمل امنیت جهانی چین است.»

اصطکاک و ناراحتی

بیتس گیل، کارشناس ارشد دفتر ملی تحقیقات آسیایی، گفت که چشم‌انداز بزرگ آینده جایگزین، «پیام اصلی» برای چین و روسیه خواهد بود که از این اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای بیرون می‌آیند.

گیل گفت، اما عضویت بلاروس همچنین علامت‌های سوال بزرگی را ایجاد می‌کند.

او گفت: «با توجه به ماهیت رژیم بلاروس و حمایت آن از نقض آشکار قوانین بین‌المللی روسیه و تهاجم به اوکراین، این موضوع انواع مشکلات و سؤالات جدیدی را در مورد شهرت، مشروعیت و مأموریت سازمان ایجاد می‌کند. واضح است که سازمان همکاری شانگهای می‌تواند رژیم‌های استبدادی را تحمل کند، اما آن را از ماموریت خود، که قرار بود تمرکز اصلی خود را روی آسیای مرکزی بگذارد، دور می‌کند.»

گسترش این بلوک بدون اصطکاک صورت نگرفت - به ویژه با پذیرش رقبای سرسخت هند و پاکستان - در حالی که تنش‌ها بین پکن و دهلی نو نیز در سال‌های اخیر پس از درگیری‌های مرگبار در مرز مورد مناقشه هیمالیا افزایش یافته است.

جهت گیری فزاینده ضدغربی این گروه پس از پذیرش ایران و اکنون بلاروس نیز باعث ناراحتی اعضایی شده است که خواهان حفظ روابط خوب با غرب از جمله کشورهای شوروی سابق در آسیای مرکزی هستند.

گیل گفت: «از برخی جهات، کشورهای آسیای مرکزی را در موقعیت بسیار ناخوشایندی قرار می‌‌دهد. آنها چیزی را دنبال می‌کنند که دوست دارند دیپلماسی چند مسیره نامیده شود. آنها نمی‌خواهند فقط به یک قدرت بزرگ مانند روسیه یا چین متعهد باشند.»

گیل که در ماه‌های آوریل و مه از آسیای مرکزی بازدید کرد، گفت که در پایتخت‌های منطقه دوگانگی در مورد آینده سازمان همکاری شانگهای وجود دارد.

غیبت مودی

به نظر می‌‌رسد هند نیز در حال از دست دادن علاقه خود است. سال گذشته، این نشست به طور مجازی میزبانی شد - ترتیبی که به مودی اجازه داد از استقبال پوتین و شی در دهلی نو اجتناب کند در حالی که به دنبال روابط نزدیکتر با ایالات متحده بود.

امسال و پس از سومین دوره تحلیف متوالی خود، علیرغم گزارش‌های رسانه‌های دولتی روسیه مبنی بر اینکه او هفته آینده از کرملین بازدید خواهد کرد، رهبر هند از نشست آستانه صرف نظر کرده است.

گیل گفت: «این به ما می‌گوید که او سازمان همکاری شانگهای را مؤثرترین کانال برای پیگیری منافع هند در این بخش از جهان نمی‌داند.»

حتی چین، محرک اصلی توسعه سازمان همکاری شانگهای، به دنبال راه مستقیم‌تری برای تعامل با آسیای مرکزی، بدون دخالت روسیه است.

سال گذشته، پنج رهبر منطقه در افتتاحیه اجلاس سران چین و آسیای مرکزی در شهر شیان چین، نقطه آغاز مسیر تجارت باستانی جاده ابریشم که چین امپراتوری را با تمدن‌های غرب آن پیوند می‌داد، مورد استقبال قرار گرفتند. در ماه مارس، دبیرخانه دائمی سازوکار چین و آسیای مرکزی در همان شهر تأسیس شد.

و در حالی که چین و روسیه می‌خواهند سازمان همکاری شانگهای را به عنوان وزنه‌ای در برابر نهادهای تحت رهبری ایالات متحده معرفی کنند، اما در مقایسه با گروه‌هایی مانند ناتو، اتحادیه اروپا یا گروه هفت، بلوکی بسیار ضعیف‌تر و کمتر منسجم باقی می‌ماند.

گیل گفت: «با توجه به گسترش عضویت با هند، پاکستان، ایران و بلاروس، این سازمان حتی کمتر شبیه یک اتحاد یا گروه مشترک متعهد خواهد بود و بیشتر شبیه یک نوع سازمان با دیدگاه استراتژیک، نماینده هویت اوراسیا خواهد بود.»

قرار است پس از نشست آستانه، چین به مدت یک سال ریاست دوره‌‌ای سازمان همکاری شانگهای را بر عهده بگیرد.

سیورت، کارشناس مریکس، گفت که پکن برای یافتن زمینه مشترک بیشتر بین کشورهای عضو تلاش خواهد کرد.

«برای چین مهم است که سازمان همکاری شانگهای شکست نخورد و موفق تلقی شود. من فکر می‌کنم که آنها از تمام مشکلاتی که با این همه توسعه‌های مختلف پیش آمده است، آگاه هستند. اگر روسیه و چین به گسترش آن ادامه دهند، فکر می‌کنم ارتباط منطقه‌ای آن واقعاً کاهش می‌یابد.»