تردیدهای گسترده در ایران؛ اولویت بزرگ تهران در سوریه پسااسد

به گزارش اکوایران، در روزهایی که از سقوط سریع و غیرمنتظره قدرت و تسلط ایران در سوریه می‌گذرد، دولت با انتقادات شدیدی مواجه شده است. این انتقادها در کانال‌های تلویزیونی، برنامه‌های گفتگو و پست‌های رسانه‌های اجتماعی و جلسات مجازی مورد توجه هزاران ایرانی قرار گرفته و هر روز در صفحات نخست روزنامه‌ها ظاهر می‌شود.

واکنش به سقوط اسد

به نوشته نیویورک تایمز، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در یک رسانه اجتماعی گفت که ایرانی‌ها باید از سقوط بشار اسد، هم‌پیمان دیرینه ایران خوشحال باشند. او گفت: «دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند دلارهای ایران را برای حفظ یک شبکه تارعنکبوتی هدر دهد».

در حالی که مدت‌هاست مخالفان دولت از هزینه‌های ایران در سراسر خاورمیانه انتقاد کرده‌اند، به نظر می‌رسد این احساس اکنون گسترده‌تر شده است. حتی کسانی که در جنگ سوریه در کنار دولت ایران جنگیده یا اعضای خانواده‌شان را در جنگ داخلی سوریه از دست داده‌اند، از خود می‌پرسند آیا این همه هزینه و تلاش ارزشش را داشت؟

برخی تحلیلگران خاطرنشان کردند حکومت اسد تنها بازنده این تحولات نبوده است. ابراهیم متقی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در یک برنامه تلویزیونی گفت که ایران از یک قدرت منطقه‌ای به یک کشور معمولی تبدیل شده است.

برخی دیگر از کارشناسان اساس استراتژی دهه‌های اخیر ایران برای حمایت از گروه‌های مقاومت خاورمیانه در راستای تبدیل‌شدن به یک قدرت مسلط منطقه‌ای که اسرائیل و ایالات متحده را به چالش بکشد، زیر سؤال برده‌اند.

در مقاله صفحه یک روزنامه هم‌میهن، یک دیپلمات سابق ایران در سازمان همکاری اسلامی شدیداً از دولت انتقاد کرد. محمد شریعتی دهقان در این مقاله نوشت که شکست اسد ضعیف‌بودن و پایه‌های سست استراتژی ایران را نمایان ساخت. شریعتی دهقان خواستار رویکردی جدید شد که به جای حمایت از گروه‌های مقاومت، اولویت را به ایجاد ائتلاف با کشورها بدهد و منابع و پول‌ها را به مردم ایران برگرداند.

این بحث‌های عمومی بی‌سابقه است، چرا طی سال‌های گذشته، رهبران تهران حمایت از سوریه و گروه‌های مقاومت متحد ایران در مبارزه با اسرائیل را یکی از اصول غیرقابل‌مذاکره و امری حیاتی برای امنیت ملی معرفی کرده بودند.

حسن شمشادی، تحلیلگر مسائل در تهران، گفت: «نه فقط در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، بلکه در تعاملات روزمره، بحث سوریه در همه سطوح جامعه در جریان است». او ادامه داد: «مردم می‌پرسند چرا ما این همه پول در سوریه خرج کردیم؟ چه چیزی به دست آوردیم؟ اکنون که همه چیز از دست رفته، توجیه ما چیست»؟

شمشادی که به دولت نزدیک است و تا سال گذشته، رئیس اتاق مشترک ایران و سوریه بود، گفت که اگرچه شکل روابط آینده ایران و سوریه هنوز نامشخص بوده، اما حالا شراکت استراتژیک چهار دهه‌ای دو کشور کاملاً به تاریخ پیوسته است. او افزود دسترسی آزاد به مسیرهای تأمین در سوریه که ایران برای تجهیز گروه‌های مقاومت در سراسر منطقه استفاده می‌کرد، از بین رفته است.

واکنش‌های متفاوت

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشور تلاش کرده‌اند تا ایران را از تحولات سوریه دور کنند. آن‌ها گفته‌اند که مردم سوریه حق دارند آینده سیاسی خود را رقم بزنند. محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور نیز گفته ایران آماده بوده روابط خوبی با دولت آینده سوریه داشته باشد.

حتی حماس که ایران و حزب‌الله لبنان برای حمایت از آن جانفشانی کرده، با صدور بیانیه‌ای، پیروزی شورشیان سوری را تبریک گفت و اعلام کرد که در کنار مردم سوریه ایستاده است. ده سال پیش و با شروع قیام سوریه، حماس با ایران به دلیل حمایت از طرف‌های مختلف دچار اختلاف شد.

برای بیش از ۴۰ سال، سوریه پایگاه فرماندهی ایران در منطقه به شمار می‌رفت. دسترسی ایران به قلمرو، بنادر و فرودگاه‌های سوریه به حدی آزادانه بود که یکی از فرماندهان ارشد نظامی سوریه گفت که این کشور از استان‌های ایران محسوب می‌شود.

تهران بر پایگاه‌های نظامی، کارخانه‌های موشکی، تونل‌ها و انبارهایی کنترل داشت که در خدمت زنجیره تأمین گروه‌های مقاومت بود. از طریق سوریه، ایران اسلحه، پول و پشتیبانی لجستیکی برای حزب‌الله، حماس و نیروهای مقاومت کرانه باختری و فراهم می‌کرد.

متیو لوویت، از مدیران مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاورمیانه گفت: «سوریه پیوندی اساسی برای برنامه منطقه‌ای ایران به شمار می‌رفت؛ حلقه‌ای آتشین که اسرائیل را محاصره می‌کرد. و محور مقاومت بر سه پایه ایران، سوریه و حزب‌الله استوار بود؛ اما فعلا این پیوند برقرار نیست». لوویت همچنین خاطرنشان کرد که ایران از نظر اقتصادی نیز به سوریه وابسته بود. خرید نفت تحریمی ایران توسط سوریه به تهران کمک می‌کرد تا هزینه‌های عملیات‌های نظامی خود در منطقه را تأمین کند.

سردرگمی در تهران

پنج مقام ایرانی گفتند بعد از سقوط سوریه، بسیاری از همکارانشان که شدیداً شوکه شدند. آن‌ها فاش کردند که تنها طی یازده روز، ایران خیلی چیزها را از دست داده است. این مقامات اذعان داشتند که دولت هنوز گیج و بلاتکلیف بوده و در تلاش برای یافتن راهی برای ادامه همکاری با سوریه است.

این مقامات، شامل اعضای سپاه پاسداران که زمانی را نیز در سوریه گذرانده‌اند، گفتند مقامات ایران اکنون به پذیرش هر سطحی از حضور دیپلماتیک که رهبران جدید سوریه اجازه دهند، راضی شده‌اند. 

عراقچی در مصاحبه روز یکشنبه با صداوسیما گفت که گام‌های بعدی ایران بر اساس اقدامات رهبران انتقالی سوریه برداشته خواهد شد. او تأیید کرد که پیام‌هایی بین ایران و شورشیان ردوبدل شده و سوری‌ها با درخواست تهران برای محافظت از حرم‌های شیعیان و دفاتر دیپلماتیک ایرانی موافقت کرده‌اند.

رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر سیاسی مستقر در تهران گفت: «ایران می‌خواهد به سویی برود که نهایتاً، روابطش با سوریه را عادی‌سازی کند، اما این کار بسیار دشوار خواهد بود. در حال حاضر، اولویت اول این بوده که سوریه به پایگاهی علیه ایران و سکویی برای حمله به منافع این کشور در عراق یا لبنان تبدیل نشود». قهرمان‌پور خاطرنشان کرد واکنش عمومی که به سیاست ایران در سوریه آغاز شده، قابل مهار نیست و هرگونه رویکرد رسمی به منظور کاهش شدت این شوک، نتایج آن را تغییر نخواهد داد. برخی خانواده‌های رزمندگان ایرانی که در سوریه جانشان را از دست دادند، حالا از خود می‌پرسند آیا عزیزانشان برای هدفی بیهوده جان داده‌اند؟

در حال حاضر، چشم‌انداز احیای روابطی که ایران قبلاً با سوریه داشت، کمرنگ به نظر می‌رسد.

 ابومحمد الجولانی، رهبر شورشیان اسلام‌گرا که پیشرو قیام بوده نیز علناً از ایران انتقاد کرد.

او ادعا کرد که حکومت اسد بسیاری از مشکلات را برای کشورش ایجاد کرد، از جمله تبدیل سوریه به «مزرعه‌ای برای طمع ایران».