فاتح دمشق؛ مغز متفکری که مخالفان اسد را زیر یک پرچم متحد کرد

به گزارش اکوایران، یک سال پیش، شورشیان سوری حمله‌ای نظامی را برنامه‌ریزی کردند که به سرنگونی حکومت بشار اسد انجامید. این عملیات که با انضباط بسیار بالایی انجام گرفت، شامل استقرار یک واحد پهپادی جدید و هماهنگی نزدیک بین گروه‌های مخالف در سراسر کشور بود.

به نوشته گاردین، فرمانده نظامی ارشد گروه اصلی شورشیان در اولین مصاحبه‌اش با رسانه‌های خارجی پس از سقوط حکومت ۵۴ساله خاندان اسد، درباره چگونگی ارتباط گروهش در شمال غرب با شورشیان جنوب برای ایجاد اتاق جنگ یکپارچه که هدف نهاییش محاصره دمشق از دو طرف بود، صحبت کرد. او گفت اگرچه برنامه‌ریزی برای این عملیات از یک سال پیش آغاز شد، اما این گروه سال‌ها پیش‌تر آماده‌سازی‌ها را آغاز کرده بود.

از حاشیه به مرکز انقلاب 

از سال ۲۰۱۹، گروه هیئت تحریرالشام یک دکترین نظامی را تدوین کرده بود که از آن برای تبدیل مبارزان گروه‌های اپوزیسیون و تکفیری پراکنده و نامنسجم به یک نیروی جنگی منظم استفاده کرد.

ابوحسن حموی، فرمانده ۴۰ساله گروه که پنج سال است بخش نظامی را هدایت می‌کند، در مصاحبه جدیدش گفت: «بعد از آخرین کمپین (در آگوست ۲۰۱۹) که در آن، بخشی از اراضی خود را از دست دادیم، تمام گروه‌های انقلابی متوجه خطر جدی شدند؛ مشکل اصلی، نبود رهبری یکپارچه و کنترل بر میدان نبرد بود».

در سال ۲۰۱۹، حکومت سوریه عملیات‌هایی علیه نیروهای مخالف در شمال غرب سوریه آغاز کرد و موفق شد گروه‌های شورشی پراکنده را به استان ادلب عقب براند. پس از نبرد نهایی، ترکیه به نمایندگی از نیروهای مخالف برتی آتش‌بس مذاکره کرد و شورشیان به یک منطقه کوچک در شمال غرب سوریه محدود شدند و این وضعیت تا همین ماه در بن‌بست باقی ماند.

تحریرالشام فهمید که برای شکست اسد، باید در اتحاد به هم ریخته گروه‌های مخالف که به ادلب عقب‌نشینی کرده بودند، نظم را برقرار کند. این گروه به دیگر جریان‌ها پیشنهاد ادغام تحت رهبری خود را داد و زمانی که آن‌ها این پیشنهاد را رد کردند، آن‌ها را به اطاعت واداشت. تحریرالشام با گروه‌هایی مانند حرّاس الدین، شاخه وابسته به القاعده که خواستار رویکرد تفکیری‌تری بود، جنگید. به این ترتیب، تحریرالشام به قدرت غالب در شمال غرب سوریه تبدیل شد.

همزمان با روند هماهنگی سیاسی که به آرامی یکپارچه می‌شد، حموی به آموزش مبارزان گروه خود پرداخت و یک دکترین نظامی جامع تدوین کرد. او گفت: «ما دشمن را به دقت مورد مطالعه قرار داریم، تاکتیک‌های آن‌ها در روز و شب را تحلیل کردیم و این بینش‌ها را برای تقویت نیروهای خود به کار گرفتیم».

تحریرالشام تدریجاً به یک نیروی جنگی منظم تبدیل شد و شاخه‌های نظامی، واحدها و نیروهای امنیتی ایجاد کرد. این گروه همچنین تولید داخلی تسلیحات، وسایل نقلیه و مهمات را کلید زد. در مقابل حکومت اسد که دارای نیروی هوایی و حمایت روسیه و ایران بود، تحریرالشام تسلیحات ضعیف‌تری داشت، اما فهمید که باید برای بهره‌برداری از منابع محدود خود، راه‌های خلاقانه‌ای پیدا کند.

یک واحد پهپادی متشکل از شامل مهندسان، مکانیک‌ها و شیمیدان‌ها تشکیل شد. حموی توضیح داد که با یکپارچه‌سازی دانش آن‌ها، اهدافی را برای این واحد تعیین کرد: «پهپادهای شناسایی، پهپادهای تهاجمی و پهپادهای انتحاری». تولید پهپادها از سال ۲۰۱۹ آغاز شد.

جدیدترین مدل پهپادهای تحریرالشام، یک پرنده انتحاری به نام «شاهین» بود. این پهپاد برای اولین‌بار در ماه جاری علیه نیروهای اسد به کار گرفته شد و عملکرد ویرانگری داشت. وسایل نقلیه نظامی توپخانه‌ای با این پهپادهای ارزان‌قیمت اما مؤثر منهدم شدند.

یک سال پیش، تحریرالشام پیامی به شورشیان جنوب فرستاد و به آن‌ها راهنمایی‌هایی برای ایجاد یک اتاق جنگ یکپارچه داد. جنوب سوریه از سال ۲۰۱۸ تحت کنترل اسد قرار داشت و علی‌رغم نبردهای گاه‌وبیگاه، گروه‌های شورشی مجبور بودند به زیر زمین پناه ببرند. بخش بزرگی از رهبری نظامی مخالفان جنوب در اردن به سر می‌بردند و با گروه‌های خود ارتباط داشتند.

تحت لوای تحریرالشام

با کمک تحریرالشام، یک اتاق عملیات تأسیس شد که فرماندهان حدود ۲۵ گروه شورشی در جنوب را گرد هم آورد که هرکدام حرکات مبارزان خود را با یکدیگر و با تحریرالشام در شمال هماهنگ می‌کردند. هدف این بود که تحریرالشام و متحدانش از شمال و اتاق عملیات جنوبی نیز از جنوب به سوی پایتخت پیشروی کنند.

در پایان نوامبر، آن‌ها تصمیم گرفتند که زمان مناسب فرا رسیده است.

این گروه اولویت اصلی خود را متوقف‌کردن روند عادی‌سازی روابط قدرت‌های منطقه‌ای مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی با حکومت اسد بعد از سال‌ها انزوای دیپلماتیک قرار داد. همچنین، تحریرالشام می‌خواست حملات هوایی به شمال غرب سوریه و ساکنان آن را متوقف کند. در نهایت، این گروه متوجه شد که متحدان بین‌المللی اسد مشغول مسائل خود بوده و فرصتی استراتژیک فراهم شده است.

روسیه که عمده حمایت هوایی را فراهم می‌کرد، درگیر جنگ با اوکراین بود. ایران و حزب‌الله که رزمندگان آن‌ها سخت‌ترین نیروهای زمینی اسد به شمار می‌رفتند نیز از درگیری با اسرائیل آسیب دیده بودند.

شورشیان عملیات را آغاز کردند و در ۲۹ نوامبر وارد حلب شدند. نیروهای حزب‌الله تلاش کردند از شهر دفاع کنند، اما به زودی عقب نشستند. سقوط سریع این شهر که اسد چهار سال برای بازپس‌گیری آن از شورشیان در ۲۰۱۶ زمان صرف کرده بود، تحریرالشام را شگفت‌زده کرد.

حموی گفت: «طبق پیشینه تاریخی، ما یقین داشتیم که دمشق نمی‌تواند سقوط کند مگر اینکه حلب سقوط کند. قدرت انقلاب سوریه در شمال متمرکز بود و باور داشتیم که پس از آزادسازی حلب، می‌توانیم به سمت دمشق حرکت کنیم».

پس از سقوط حلب، به نظر می‌رسید پیشروی شورشیان در شمال غیرقابل‌توقف است. چهار روز بعد، مخالفان حمص را به دست گرفتند. در ۷ دسامبر، شورشیان حمله خود به حمص را آغاز کرده و این شهر را ظرف چند ساعت به کنترل خود درآوردند.

قرار بود شورشیان جنوب تا سقوط حمص منتظر بمانند تا قیام خود در جنوب را آغاز کنند، اما ابو حمزه، یکی از فرماندهان اتاق عملیات آزادسازی دمشق گفته که به دلیل هیجان، زودتر از موعد شروع کردند. شورشیان سریعاً ارتش سوریه را از درعا بیرون رانده و پیش از تحریرالشام به دمشق رسیدند.

شروعی دوباره

حموی که از فارغ‌التحصیل مهندسی کشاورزی از دانشگاه دمشق بود و همراه خانواده خود از سوی حکومت اسد به ادلب تبعید شد، گفت که نقش جدیدی در دولت مدنی آینده سوریه خواهد داشت.

ساختن کشوری جدید کار آسانی نیست؛ چیزی که حموی به آن اذعان کرد. اقلیت‌های دینی نگرانی‌هایی دارند که ممکن است گروه اسلامی دیدگاه‌های خود را تحمیل کند.

حموی گفت: «ما تأکید می‌کنیم که اقلیت‌ها در سوریه جزئی از ملت هستند و حق دارند همانند سایر شهروندان سوری، آیین‌ها، آموزش‌ها و خدمات خود را به طور آزادانه انجام دهند. حکومت اسد برای ایجاد تفرقه تلاش کرد و ما سعی داریم تا جایی که ممکن است این شکاف‌ها را پر کنیم».