زورآزمایی داغ تهران با نوعثمانی‌ها از قفقاز جنوبی تا شامات

به گزارش اکوایران، سقوط بشار اسد، متحد دیرینه جمهوری اسلامی ایران در سوریه، رقابت ایران و ترکیه در منطقه را برجسته کرده است. برخی مفسران در ایران رئیس‌جمهور ترکیه را متهم می‌کنند که به دنبال گسترش نفوذ خود تا مرزهای امپراتوری عثمانی است. عده‌ای دیگر نیز بر این باورند که رجب طیب اردوغان بیش از حد بلندپرواز است.

به گزارش امواج‌میدیا، ترکیه از نخستین کشورهایی بود که از سقوط دولت سوریه در ۷ دسامبر استقبال کرد و مقامات ارشد خود را برای دیدار با نیروهای مسلح سوری که خاندان اسد را سرنگون کردند، اعزام کرد.

ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات ترکیه، و همتای قطری‌اش خلفان الکعبی، در ۱۲ دسامبر به عنوان اولین مقامات خارجی پس از سرنگونی اسد، وارد دمشق شدند.

گروه‌های شورشی مختلفی که به گروه هیئت تحریرالشام برای سرنگونی دولت اسد کمک کردند، از حمایت آنکارا برخوردار بودند. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که هیات تحریر الشام ماه‌ها پیش از آغاز حمله، برنامه‌های خود را به اطلاع ترکیه رسانده بود.

جعفر حق‌پناه، استاد دانشگاه و تحلیلگر ایرانی، در مصاحبه‌ای با روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد در تاریخ ۱۵ دسامبر اظهار داشت که ترکیه به بازیگر تعیین‌کننده‌ای در سوریه تبدیل خواهد شد. این استاد دانشگاه گفت: «از این پس» ترکیه «احتمالاً» جایگزین جمهوری اسلامی ایران به عنوان «بازیگر مدیریت‌کننده تحولات آینده در سوریه» خواهد شد. این تحلیلگر گفت که رقابت ایران و ترکیه اکنون از قفقاز جنوبی—جایی که آنکارا و تهران در جریان مناقشه ۲۰۲۰ میان ارمنستان و آذربایجان تنش‌هایی را تجربه کردند—فراتر رفته و به منطقه شام گسترش یافته است.

اردوغان در ۱۳ دسامبر از حضور ترکیه در سوریه دفاع کرد و منتقدان خود را به «نادانی نسبت به تاریخ یا تعصب ایدئولوژیک» متهم کرد.

رئیس‌جمهور ترکیه به‌طور چشمگیری از نحوه تعیین مرزهای منطقه‌ای پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی ابراز تأسف کرد و ادعا کرد که شهرهای سوریه از جمله حلب، دمشق، ادلب و رقه می‌توانستند امروز «جزئی از میهن ما» باشند.

حمایت ترکیه از شورشیان سوری و اظهارات اردوغان درباره شهرهای بزرگ سوریه، باعث شده است که تحلیلگران در ایران استدلال کنند رئیس‌جمهور ترکیه به دنبال «عثمانی‌گرایی نوین» است. با این حال، منتقدان هشدار داده‌اند که آنکارا در مسیری پر از چالش گام برداشته است.

منصور حقیقت‌پور، نماینده سابق مجلس، در مصاحبه‌ای با روزنامه اصلاح‌طلب آرمان ملی در ۱۵ دسامبر اظهار داشت که اگر آنکارا «رفتار خود را بازنگری نکند»، تهران «نمی‌تواند اجازه دهد ترکیه به‌راحتی بخش‌هایی از خاورمیانه را تحت کنترل خود درآورد.

پایگاه خبری اصلاح‌طلب انتخاب نیز در گزارشی، مقاله‌ای از رسانه اسرائیلی هاآرتص را خلاصه کرد که در آن هشدار داده شده بود: «سوریه ممکن است به یک منطقه تحت‌الحمایه ترکیه تبدیل شود و آزادی عمل اسرائیل را محدود کند.» این مقاله همچنین مطرح کرد که آنکارا به دنبال کنار زدن ایران و روسیه از این کشور جنگ‌زده است.

روزنامه اصول‌گرای کیهان در ۱۵ دسامبر مدعی شد که اردوغان ترکیه را در مسیری خطرناک قرار داده است. این روزنامه که سردبیر آن توسط رهبر انقلاب منصوب می‌شود، رئیس‌جمهور ترکیه را متهم کرد که سیاست خارجی کشورش را «خصمانه، جاه‌طلبانه و البته متوهمانه» کرده است و افزود که اردوغان در پی «احیای امپراتوری عثمانی» است.

مقامات ترکیه به رهبری اردوغان طی سال‌های اخیر تمایل خود برای افزایش نفوذ منطقه‌ای را آشکار کرده‌اند.

آنکارا عملیات‌های نظامی در عراق و سوریه را برای مقابله با آنچه تهدید گروه‌های کردی در نزدیکی مرزهای خود می‌بیند، آغاز کرده است. اکنون که اسد از قدرت کنار رفته، ترکیه آماده می‌شود تا نقشی غالب در دمشق ایفا کند.

آینده نفوذ جمهوری اسلامی ایران در سوریه با از دست دادن متحد دیرینه‌اش نامشخص است.

اما در حالی که دمشق در دست اسلام‌گرایان سنی است، جمهوری اسلامی نشانه‌هایی از انعطاف‌پذیری برای حفظ حداقل برخی از منافع اصلی خود نشان می‌دهد، مشابه رویکردی که در قبال تسلط طالبان در افغانستان همسایه اتخاذ کرده است.

تهران تأیید کرده که با شورشیان سوریه در تماس است.

جمهوری اسلامی ایران همچنان از نفوذ قابل توجهی در عراق و لبنان از طریق گروه‌های مسلح شیعه و حزب‌الله برخوردار است.

در عراق، متحدان تهران مدت‌ها از عملیات‌های نظامی ترکیه در شمال این کشور شکایت داشته و پیش‌تر به انجام حملاتی علیه نیروهای ترکیه متهم شده‌اند.

برخی ناظران نسبت به درگیری احتمالی میان گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران و نیروهای ترکیه در عراق ابراز نگرانی کرده‌اند.

آنکارا و تهران همچنین بر سر نفوذ در قفقاز جنوبی رقابت می‌کنند، به‌ویژه بر سر کریدور زنگزور که قصد دارد آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل کند.

ایران این کریدور زمینی را به‌عنوان حرکتی تحت حمایت ترکیه برای قطع ارتباط تهران با ارمنستان می‌بیند، زیرا آنکارا به دنبال گسترش نفوذ خود در قفقاز است.

تهران قفقاز جنوبی را منطقه‌ای با نفوذ تاریخی می‌داند و از دست دادن دسترسی به ارمنستان و سایر کشورهای منطقه را نه تنها یک تهدید راهبردی بلکه ضربه‌ای به جایگاه خود تلقی می‌کند.

ماه گذشته، رئیس رسانه دولتی ترکیه خشم جمهوری اسلامی را، زمانی که اعلام کرد برنامه‌هایی برای راه‌اندازی یک شبکه تلویزیونی به زبان فارسی دارد، برانگیخت.

رسانه دولتی ایران این اظهارات مقام ترکیه‌ای را محکوم کرد و برخی تحلیل‌گران نیز اردوغان را متهم کردند که به دنبال اعمال نفوذ فرهنگی بر ایران است.

در دوران اسد، سوریه نقش کلیدی در دکترین «دفاع پیش‌دستانه» جمهوری اسلامی ایفا می‌کرد و همچنین به‌عنوان سکویی برای انتقال تسلیحات به متحدان منطقه‌ای همچون حزب‌الله عمل می‌کرد.

جمهوری اسلامی ایران احتمالاً با رهبران جدید سوریه تعامل خواهد کرد تا منافع اصلی امنیتی خود را تضمین کند. این رویکرد ممکن است تا حدی بر اساس ایجاد اجماعی جدید با توجه به درک تهدیدات مشترک علیه اسرائیل باشد. از این منظر، گسترش اشغالگری اسرائیل در اراضی سوریه ممکن است در طول زمان به نفع جمهوری اسلامی تمام شود.

در همین راستا، تهران احتمالاً به دنبال استفاده از شبکه‌های نفوذی که طی دهه‌ها ایجاد کرده است خواهد بود تا مسیرهای لجستیکی جایگزینی از طریق منطقه شام طراحی کند.

جمهوری اسلامی ممکن است در نهایت به این نتیجه برسد که تعامل با گروه‌هایی مانند کردهای سوریه می‌تواند به تضعیف نفوذ ترکیه کمک کرده و در عین حال اهرم‌هایی برای تعامل با حاکمان جدید دمشق ایجاد کند.