تهدید غیرمنتظره سوریه پسااسد برای چین؛ خیز پکن برای نزاع‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه

به گزارش اکوایران، در حالی که چین خواستار ثبات در سوریه است، خواهان اقدامات جهانی علیه شورشیان اویغور حاضر در صفوف ائتلافی به رهبری اسلام‌گرایان است که موفق به سرنگونی دولت سوریه شده‌اند و حالا تهدید می‌کنند مبارزه‌شان علیه جمهوری خلق چین را تسریع خواهند کرد.

به نوشته نیوزویک، حزب اسلامی ترکستان که پیش‌تر به عنوان جنبش اسلامی ترکستان شرقی شناخته می‌شد، یکی از گروه‌های شورشی پرشمار حاضر در عملیات خیره‌کنندۀ ۱۱ روزه‌ای بود که در روز شنبه رئیس‌جمهور سوریه، بشار اسد، و بیش از نیم قرن از حکومت خانوادۀ او را سرنگون کرد.

یک کارزار جدید علیه چین می‌تواند نزاع‌های ژئوپلیتیکی بر سر افزایش فعالیت‌های شبه‌نظامی در سراسر آسیا را بیش از پیش متزلزل کند و رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ را به نبردی قاطع بر سر یکی از حساس‌ترین چالش‌های امنیت داخلی کشورش وادار دارد.

حزب اسلامی ترکستان عمدتاً از اویغورها تشکیل شده است، گروهی ترک‌زبان و عمدتاً مسلمان که اکثراً در استان وسیع شمال غربی چین، سین‌کیانگ، سکونت دارند. این گروه به دنبال ایجاد یک دولت اسلامی جدایی‌طلب اویغور به نام «ترکستان شرقی» در سین‌کیانگ است، جایی که جنبش اسلامی ترکستان شرقی از اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰ تا اوایل دهۀ ۲۰۱۰ کمپینی خشونت‌آمیز را در آن به راه انداخت.

پس از تحمل سرکوب شدید توسط نیروهای امنیتی چین، که غرب مدتهاست آنها را به سرکوب اقلیت اویغور این کشور متهم کرده است، تعدادی از شورشیان حزب اسلامی ترکستان به جنگجویان جهادی پیوستند که از سال 2011 درگیر جنگ داخلی با دولت سوریه‌اند.

جنگجویان شاخۀ سوریۀ حزب اسلامی ترکستان، از جمله فرمانده ابومحمد، که زمانی عمدتاً در پایگاه شبه‌نظامیان در استان شمال غربی ادلب و حومۀ آن محدود بودند، اکنون در خیابان‌های دمشق و دیگر شهرهای بزرگ راهپیمایی می‌کنند.

اعضای این حزب فیلم‌هایی منتشر کرده‌اند که در آن‌ها با مخاطبان سوری دربارۀ سین‌کیانگ حرف می‌زنند و تهدید می‌کنند از انبارهای تسلیحاتی که از ارتش سابق عربی سوریه به دست آورده‌اند، علیه چین استفاده کنند.

شیخ عبدالحق ترکستانی، امیر حزب اسلامی ترکستان، هفتۀ گذشته در بیانیه‌ای که توسط این گروه منتشر شد، گفت: «به اذن و با اتکا به قدرت و قوت خدا، به زودی کافران چینی همان عذابی را خواهند چشید که کافران در شام چشیدند.»

تا کنون، به نظر می‌رسد پکن رویکردی محتاطانه اتخاذ کرده است. در زمانی که چین به شدت در حال سرمایه‌گذاری برای تقویت نفوذ خود در خاورمیانه است و پیوندهای نزدیکی با دولت اسد برقرار کرده بود، در عین حال راه ایجاد رابطه با دولت جدید به رهبری جناح اسلام‌گرای هیأت تحریر الشام را باز گذاشته است و مقامات چینی خواستار انتقال مسالمت‌آمیز قدرت شده‌اند.

لیو پنگ‌یوی، سخنگوی سفارت چین در ایالات متحده، به نیوزویک گفت: «آیندۀ سوریه باید توسط مردم سوریه تعیین شود. ما امیدواریم طرف‌های مربوطه بتوانند به راه‌حلی سیاسی برای بازگرداندن نظم و ثبات در سوریه دست یابند، راه حلی که در راستای منافع درازمدت و بنیادین مردم سوریه باشد.»

بعدتر، جمعه شب، لیو در اظهارات بیشتری گفت که پکن «گزارش‌های» مربوط به درباره حضور جانشین جنبش اسلامی ترکستان شرقی در سوریه را «مشاهده کرده» و تأیید کرده که این گروه «شماری از حملات تروریستی خشونت‌آمیز را هم در داخل و هم در خارج از چین طراحی و اجرا کرده است.»

لیو گفت: «در سال‌های اخیر، این گروه با سایر نیروهای تروریستی و تجزیه‌طلب بین‌المللی و منطقه‌ای همکاری نزدیکی داشته و حملات مداومی را علیه اهداف چینیِ خارج از کشور برنامه‌ریزی کرده و در فعالیت‌های تروریستی در دیگر کشورها و مناطق مشارکت داشته است و همین مسئله به شدت منافع و امنیت چین را در خارج از کشور تهدید می‌کند و امنیت و ثبات کشورها و مناطق مربوطه را به‌طور جدی تضعیف می‌کند.»

او همچنین تأکید کرد: «چین آماده است همکاری‌های ضدتروریستی خود را با اعضای جامعۀ بین‌المللی تقویت کند تا قاطعانه حزب اسلامی ترکستان شرقی را سرکوب کند و منطقه و جهان را ایمن و باثبات نگه دارد.»

سقوط اسد در سوریه، دومین باری است که حزب اسلامی ترکستان در حدود سه سال گذشته به سرنگونی موفقیت‌آمیز یک دولت درگیر جنگ داخلی کمک کرده است. این گروه از طالبان هم در کارزار دو دهه‌ایش علیه دولت پیشین افغانستان حمایت کرد که سرانجام در پی خروج نظامی ایالات متحده در اوت ۲۰۲۱ فروپاشید.

چین قبلاً هم نگرانی‌هایی را در مورد حضور حزب اسلامی ترکستان در افغانستانِ هم‌مرز با سین‌کیانگ ابراز کرده بود. در حالی که پکن هنوز دولت فعلی مستقر در کابل را به رسمیت نشناخته است، مقامات چینی به‌طور منظم با همتایان طالبانی خود در موضوعاتی مانند تجارت و امنیت ارتباط داشته‌اند.

ریچاردو وال، از تحلیلگران پژوهشی و مدیر بخش پژوهش خراسان دایری به نیوزویک گفت: «حزب اسلامی ترکستان، پس از پیروزی‌های کلیدی‌اش در دو جبهۀ بین‌المللی باید تصمیمات جدی اتخاذ کند.»

او به نیوزویک گفت « حزب اسلامی ترکستان به دو هدف کوتاه‌مدت خود در افغانستان و سوریه دست یافته است. آنها اکنون یک نیروی قدرتمند و حرفه‌ای را آموزش داده‌اند که شامل چند صد یا حتی هزاران نیروی شبه‌نظامی با تجربۀ چندین دهه جنگ در افغانستان و سوریه است.»

او افزود: «حالا، پرسش این است که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. ممکن است حزب اسلامی ترکستان تصمیم بگیرد اهداف چینی را در خارج از کشور هدف قرار دهد یا مانند بسیاری از گروه‌های آسیای میانه به‌عنوان یک گروه مزدور فعالیت کند. اما در نهایت، حزب اسلامی ترکستان باید به هدف بلندمدت خود بپردازد. حالا که دو درگیری دیگر پایان یافته‌اند، دلیلی وجود ندارند که پرداختن به آن هدف را تا ابد به تعویق بیندازند.»

تحولات اخیر در سوریه در زمانی اتفاق می‌افتد که شاخه خراسان گروه شبه‌نظامی دولت اسلامی (داعش) در افغانستان، تلاش‌های خود را برای جذب نیرو در آسیای میانه، از جمله در میان اویغورها، شدت بخشیده است و عملیات‌های خونینش را در افغانستان و دیگر جاها افزایش داده است و در اوایل سال جاری رسماً مسئولیت بعضی از مرگبارترین حملات در ایران و روسیه را پذیرفت.

در همین حال، گروه‌های شورشی دیگر، مانند ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، به‌طور خاص شهروندان چینی را در پاکستان هدف قرار داده‌اند. افزایش حملات شبه‌نظامیان باعث شده پکن خواهان همکاری بیشتر در زمینۀ ضدتروریسم بین این دو کشور شود، از جمله رزمایش نظامی مشترک سه هفته‌ای که چهارشنبه آغاز شد.

از یک دهه پیش و آغاز کارزار «مبارزۀ قاطعانه علیه تروریسم خشونت‌آمیز» در سین‌کیانگ، حکومت چین توانسته است تا حد زیادی مانع چنین خونریزی‌هایی در داخل کشور شود. در عین حال، ایالات متحده و متحدان غربی، شی جین‌پینگ را به نقض گستردۀ حقوق بشر و حتی نسل‌کشی علیه اویغورها از طریق استفاده از اردوگاه‌های بازداشت جمعی متهم کرده‌اند، اتهامی که رهبر چین و دولتش به‌شدت رد کرده‌اند.

نیوزویک برای نظرخواهی با دولت انتقالی سوریه و حزب اسلامی ترکستان تماس گرفته است.

این مسئله یکی از عوامل مهم موجود در تنش‌های میان پکن و واشنگتن بوده است زیرا این دو ابرقدرت درگیر رقابتی جهانی با یکدیگر هستند.

رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، که قرار است بار دیگر در ژانویه وارد کاخ سفید شود، در ماه‌های پایانی دورۀ اول ریاست‌جمهوری‌اش در نوامبر ۲۰۲۰، جنبش اسلامی ترکستان شرقی را از فهرست تحریم‌های مربوط به تروریسم ایالات متحده حذف کرد و علت این کارش را هم عدم فعالیت این گروه ذکر کرد.

حزب اسلامی ترکستان شرقی، نخستین بار در سال ۲۰۰۴ و در دوران ریاست‌جمهوری جورج دابلیو. بوش، به این فهرست اضافه شد، در حالی که پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ القاعده، سکاندار «جنگ جهانی علیه تروریسم» بود.

لیو در اظهارات بعدی خود در روز جمعه گفت: «تروریسم دشمن مشترک بشریت است. مبارزه با جنبش اسلامی ترکستان شرقی از نگرانی‌های اصلی چین برای مبارزه با تروریسم و از مسئولیت‌های مشترک جامعۀ بین‌المللی است.»

لیو گفت «جنبش اسلامی ترکستان شرقی در فهرست سازمان‌های تروریستی شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار داشت و مبارزه با آن از مسئولیت‌های مشترک جامعۀ بین‌المللی است.» او گفت که «چین آماده است ارتباطات و هماهنگی‌های خود را با افغانستان و کشورهای مربوطه عمیق‌تر کند تا جنبش اسلامی ترکستان شرقی را سرکوب کند و منطقه و جهان را ایمن و باثبات نگه دارد.»

او همچنین تصمیم واشنگتن برای حذف جنبش اسلامی ترکستان شرقی به‌عنوان یک سازمان تروریستی را محکوم کرد.

لیو گفت: «اقدام ایالات متحده در حذف جنبش اسلامی ترکستان شرقی از فهرست سازمان‌های تروریستی ثابت کرده است که این کشور مسئلۀ ضدتروریسم را سیاسی کرده است و از آن به عنوان ابزاری در دست خودش استفاده می‌کند. ما قویاً مخالف این موضوعیم.»

به گفته لیو، چین همچنین «نگرانی زیادی در مورد وضعیت سوریه دارد که اخیراً بی‌ثبات بوده است.»

او گفت: «مدت‌هاست که چین سیاست دوستی و همکاری با سوریه را دنبال کرده است، هرگز در امور داخلی سوریه دخالت نکرده و انتخاب مردم سوریه را محترم شمرده است.» او افزود: «ما از سوریه برای تحقق صلح در اسرع وقت حمایت می‌کنیم، قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت را اجرا می‌کنیم، فرآیند سیاسی داخلی را مطابق با اصل "رهبری سوریه‌ای، مالکیت سوریه‌ای" پیش می‌بریم و از طریق گفتگوی فراگیر دنبال یافتن یک برنامۀ بازسازی مطابق خواسته‌های مردم هستیم.»

او افزود: «سوریۀ آینده باید قاطعانه با همۀ اشکال تروریسم و نیروهای افراطی مخالف باشد.»

امروز ایالات متحده نیز در سوریه با وضعیت دشواری مواجه است، در سال‌های اولیۀ جنگ داخلی سوریه واشنگتن با حکومت اسد مخالفت و از گروه‌های شورشی حمایت کرد و سپس از نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها حمایت کرد. اکنون ایالات متحده با یک دولت انتقالی جدید به رهبری هیأت تحریر الشام روبه‌رو است، گروهی که وزارت خارجۀ ایالات متحده هنوز آن را به دلیل وابستگی پیشینش به القاعده یک سازمان تروریستی می‌داند، در حالی که این گروه در سال 2016 وابستگی خود به القاعده را به‌طور رسمی انکار کرد.

در زمینۀ حزب اسلامی ترکستان، دولت جو بایدن قبلاً نزد نیوزویک ارتباط این گروه را با القاعده در سوریه به رسمیت شناخت. سخنگوی وزارت امور خارجۀ آمریکا همچنین گفته بود که ایالات متحده حزب اسلامی ترکستان را عمدتاً از جنبش اسلامی ترکستان شرقی متمایز می‌داند.

این اظهارات پس از آن بیان شد که نمایندۀ دفتر سیاسی حزب اسلامی ترکستان در سپتامبر ۲۰۲۱، یک ماه پس از خروج ایالات متحده از افغانستان، به نیوزویک گفت که این گروه ایالات متحده را به‌عنوان یک متحد احتمالی در نبرد خود علیه چین می‌بیند.

پس از آن‌که نیوزویک در روز پنجشنبه با وزارت امور خارجۀ ایالات متحده تماس گرفت و خواهان اظهار نظر در این زمینه شد، یکی از سخنگویان این وزارتخانه گفت: «ما بررسی‌های مربوط به تروریستی شناختن یا نشناختن گروه‌ها را پیش از تصمیم نهایی علنی نمی‌کنیم.»

اگرچه در دوران دولت بایدن ارجاعات به حزب اسلامی ترکستان کم بوده است، گزارش‌های منتشرشده توسط سازمان ملل به‌طور مداوم به فعالیت‌های این گروه در افغانستان و سوریه اشاره کرده و آن را مستقیماً به جنبش اسلامی ترکستان شرقی مرتبط دانسته است.

جدیدترین گزارش سازمان ملل متحد که در ماه ژوئیه دربارۀ نظارت بر تحریم‌ها منتشر شد، اعلام کرد که حزب اسلامی ترکستان مستقیماً با هیأت تحریر الشام همکاری داشته و از آن کمک مالی دریافت کرده است.

این گزارش به نقل از یکی از کشورهای عضو سازمان ملل که نامی از آن برده نشده اظهار داشت که این گروه «با هدف گسترش مخاطبان بین‌المللی، انتشار فایل‌های صوتی و تصویری خود را افزایش داده است، به‌ویژه با هدف تشویق زنان مسلمان به مشارکت در فعالیت‌های تروریستی» و در عین حال ارتباطات بالقوۀ خود را با داعش نیز حفظ کرده است.

چین نیز همچنان این مسئله را در مجامع بین‌المللی مطرح کرده است و مقامات چینی طی سال‌ها مخالفت قاطع خود را با «سه شر» تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراطی‌گری اعلام کرده‌اند.

اما به گفته ریچاردو واله، پکن رویکردی «کاملاً عمل‌گرایانه» نسبت به طالبانی اتخاذ کرده است که رسماً به‌عنوان امارت اسلامی افغانستان شناخته می‌شود. او ادعا کرد که بسیاری از مسائل به نحوۀ مدیریت این موضوع توسط رهبران محلی در افغانستان و سوریه بستگی دارد.

واله گفت: «من معتقدم که این مسئله واقعاً به تصمیمات امارت اسلامی افغانستان و هیأت تحریر الشام در افغانستان و سوریه دربارۀ حزب اسلامی ترکستان بستگی خواهد داشت، اینکه آیا آن‌ها می‌توانند این گروه را تحت کنترل درآورند و به توافقی دست یابند که به حزب اسلامی ترکستان اجازه ندهد دنبال هدف بلندمدت خود، یعنی آزادسازی سین‌کیانگ، برود یا خیر.»