به گزارش اکوایران، با نزدیک شدن به پایان سال 2024، وبسایت تحلیلی المانیتور نگاهی به رویدادهای سیاسی و اقتصادی مهم در کشورهای حاشیه خلیج فارس، شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان و بحرین داشته است.

شش کشوری که شورای همکاری خلیج فارس را تشکیل می‌دهند، در سال 2022 تولید ناخالص داخلی جمعی معادل 2 تریلیون دلار داشتند و طبق پیش‌بینی بانک جهانی، این رقم تا سال 2050 به 13 تریلیون دلار خواهد رسید. این کشورها وزن سیاسی قابل توجهی دارند و اغلب نقش‌های کلیدی در حل و فصل منازعات در خاورمیانه و در سطح جهانی ایفا می‌کنند. در اینجا مروری شده بر رویدادهای مهم که در سال 2024 کشورهای حاشیه خلیج فارس را شکل داده است.

عربستان سعودی

عربستان سعودی به عنوان وزنه سیاسی منطقه و بزرگترین اقتصاد با تولید ناخالص داخلی بیش از یک تریلیون دلار، سالی پر از اصلاحات قابل توجه را پشت سر گذاشت.

ریاض صدای کشورهای خلیج فارس برای راه‌حل دو دولتی برای مناقشه غزه منعکس کرد و تاکید کرد که تا زمانی که حقوق فلسطینی‌ها بازگردانده نشود، به دنبال عادی‌سازی روابط با اسرائیل نخواهد بود. پادشاهی عربستان همچنین روابط خود را با ایران که زمانی رقیب آن بود عمیق‌تر کرد، از جمله با سفر رئیس ستاد نیروی دریایی عربستان به تهران. در جبهه اقتصادی، درآمد نفتی عربستان سعودی همچنان به دلیل پیروی از کاهش تولید اوپک پلاس کاهش یافت.

درآمد نفتی عربستان سعودی در ماه ژوئن به کمترین سطح سه ساله خود، یعنی 17.7 میلیارد دلار رسید. این درآمد 12.6٪ کمتر از ماه مه بود و کمترین میزان از سال 2021 به شمار می‌آید.

در حالی که این پادشاهی در حال تطبیق واقعیت‌های اقتصادی با استراتژی تنوع اقتصادی «چشم‌انداز 2030» خود است، کاهش مداوم درآمدها باعث شده تا عربستان سعودی مقیاس چندین پروژه بزرگ خود را کاهش دهد. شرکت دولتی آرامکو برنامه‌هایش برای افزایش ظرفیت تولید نفت به میزان یک میلیون بشکه در روز تا سال 2027 را لغو کرد. این پروژه چند میلیارد دلاری در شرایط کاهش تولید نفت عربستان و تمرکز بر پروژه‌های سبزتر، دیگر منطق اقتصادی نداشت. دولت همچنین اعلام کرد که پروژه «لاین» در نئوم را کوچک‌تر خواهد کرد، پروژه‌ای که اکنون قرار است محل سکونت 300,000 نفر باشد، در حالی که برنامه‌های اولیه برای اسکان 1.5 میلیون نفر بود.

اقتصاد عربستان

صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی همچنین قصد دارد سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی خود را به 18-20٪ از مجموع پرتفولیوی خود کاهش دهد، چرا که به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری‌های داخلی است.

در سال 2025، سرمایه‌گذاران و ناظران منتظر خواهند بود تا شاهد ادامه بازبینی اهداف اقتصادی عربستان سعودی باشند. پادشاهی سعودی همچنین میزبانی جام جهانی 2034 فیفا را به دست آورد که باعث رونق پروژه‌های زیرساختی ورزشی جدید خواهد شد.

امارات متحده عربی

امارات متحده عربی که تولید ناخالص داخلی آن نیم تریلیون دلار است، قدرتی میانی ‌است که از یک اقتصاد نفتی به اقتصادی متنوع‌تر تبدیل شده است. این کشور که در سال 2023 میزبان COP28 بود، قصد دارد تا سال 2050 به اهداف انتشار کربن خالص صفر دست یابد، که با دستورالعمل‌های توافق‌نامه پاریس برای محدود کردن گرمایش جهانی به کمتر از دو درجه سانتی‌گراد هماهنگ است.

به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای تنوع‌بخشی به اقتصاد، امارات در حال سرمایه‌گذاری سنگین در زمینه هوش مصنوعی است. شرکت هوش مصنوعی مستقر در ابوظبی، G42، در ماه آوریل 1.5 میلیارد دلار از مایکروسافت سرمایه جذب کرد.

زمانی که رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، محمد بن زاید، برای اولین بار به واشنگتن سفر کرد، دستور کار او شامل همکاری در زمینه هوش مصنوعی به عنوان یک بخش حیاتی از همکاری‌های اقتصادی آینده بین دو طرف بود. امارات احتمالاً این همکاری‌ها را در دولت بعدی دونالد ترامپ، که رویکردی بیشتر معامله‌محور خواهد داشت، ادامه خواهد داد. در یک حرکت تجاری دیگر، شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) در ماه اکتبر اعلام کرد که شرکت شیمیایی آلمانی کِوِسترو را به مبلغ 16.4 میلیارد دلار خریداری خواهد کرد که یکی از بزرگترین معاملات تاریخ این صنعت به شمار می‌رود.

امارات در ژانویه 2024 به سازمان بریکس پیوست و به دنبال تعمیق شراکت‌ها با اقتصادهای نوظهور است، در حالی که در حال مدیریت مجموعه‌ای پیچیده از روابط منطقه‌ای و بین‌المللی است. ابوظبی که روابط خود را با اسرائیل تحت توافقات ابراهیم عادی‌سازی کرده است، به طور پنهانی به تجارت با این کشور ادامه داده است. انتظار می‌رود حجم تجارت بین دو طرف در سال 2024 به 3.3 میلیارد دلار برسد.

اقتصاد امارات نفت امارات ابوظبی ادنوک

علیرغم انتقادها از روابط تجاری‌اش، امارات یکی از معدود بازیگران بین‌المللی است که اسرائیل به آن اجازه داده تا برای مردم غزه که تحت تأثیر جنگ جاری در این منطقه قرار دارند، عملیات‌های امدادی انجام دهد. امارات بیش از 2,127 بیمار و خانواده‌های آن‌ها را به ابوظبی منتقل کرده است. هم‌چنین، امارات در ماه اکتبر میانجی‌گری آزادی 190 زندانی بین روسیه و اوکراین را انجام داد که نهمین تلاش این کشور در سال جاری برای انجام چنین اقدامی بود.

قطر

قطر، با ذخایر عظیم گاز، یکی از بالاترین درآمدهای سرانه در جهان را دارد و در پیگیری سیاست خارجی متفاوت از همسایگان خود در خلیج فارس، وزن سیاسی قابل توجهی دارد. نقش دوحه در میانجی‌گری بین اسرائیل و حماس برای رسیدن به آتش‌بس و آزادی اسرا اساسی بوده است، اگرچه قطر از ناتوانی در مذاکره یک آتش بس پایدار ناراضی است.

المانیتور در 8 نوامبر گزارش داد که تحت فشار آمریکا، قطر از حماس خواسته تا پس از رد پیشنهاد دیگری برای آزادی اسرا، این کشور را ترک کند. با این حال، از آن زمان طرفین علاقه جدیدی به احیای مذاکرات و دستیابی به توافق نشان داده‌اند. دوحه همچنین قصد دارد پس از 13 سال، سفارت خود را در سوریه بازگشایی کند. قطر پیشتر از جبهه النصره، پیش‌درآمد گروه هیئت تحریر شام، که اکنون در قدرت است، حمایت می‌کرد و در زمینه هدایت سیاست‌های سوریه، در میان کشورهای خلیج فارس در نقش رهبری ظاهر شده است.

در جبهه داخلی، قطر آزمایش کوتاه‌مدت خود با فرآیند دموکراتیک را پایان داد و جمعیت رای‌دهنده 380,000 نفری آن به پایان انتخابات شورای قانون‌گذاری رای دادند. این اقدام به شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر این امکان را می‌دهد که کاندیداهای مورد نظر خود را در شورای قانون‌گذاری منصوب کند و کنترل خود را بر قدرت تثبیت نماید.

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر

کویت

کویت کم تنوع‌ترین اقتصاد را در شورای همکاری خلیج فارس دارد و به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است. این کشور سال را تحت حکومت امیر جدید خود، مشعل الجابر الصباح، آغاز کرد، در دوره‌ای که شهرت کویت به عنوان یکی از کشورهای دموکراتیک‌تر خلیج فارس کاهش یافته است.

در ماه مه، امیر پارلمان را منحل کرد و برخی از مواد قانون اساسی کویت را به حالت تعلیق درآورد تا مجلس ملی را که قدرت بازخواست از وزرا و اعضای خانواده سلطنتی را داشت، کنترل کند. این کشور با کاهش درآمد نفت و پایان سال‌ها مازاد مالی مواجه است که ناشی از پیروی از کاهش‌های تولید اوپک پلاس است.

عمان

عمان که عضو اوپک نیست، یک تولیدکننده کوچک نفت است که به سوی اتکای بیشتر به گاز حرکت کرده است. تولید گاز این سلطان‌نشین تا پایان سپتامبر به 42.222 میلیارد مترمکعب رسید که نشان‌دهنده افزایش 4 درصدی نسبت به سال گذشته است.

مانند همسایگان منطقه‌ای خود، عمان نیز مسیر خصوصی‌سازی را در پیش گرفته است. شرکت اکتشاف و تولید OQ عمان در سال 2024، در بزرگترین عرضه عمومی اولیه (IPO) در خلیج فارس تا به امروز، 2 میلیارد دلار از فروش 25 درصد از سهام خود جمع‌آوری کرد. شرکت OQ Base Industries نیز قصد دارد تا پایان سال تا 49 درصد از سهام خود را عرضه کند.

عمان تحت تأثیر بارش‌های سنگین قرار گرفت که امارات متحده عربی را نیز تحت تاثیر قرار داد. در پی سیلاب‌ها، که یکی از بدترین سیلاب‌های تاریخ این کشور بود، 18 نفر جان خود را از دست دادند. این کشور همچنین در ماه ژوئیه شاهد نخستین حادثه تروریستی خود بود، زمانی که سه مرد عمانی وابسته به گروه داعش در یک مسجد شیعیان تیراندازی کردند که باعث کشته شدن 6 نفر و زخمی شدن 28 نفر دیگر شد. تا آن زمان، عمان هیچ سابقه‌ای در زمینه حوادث تروریستی نداشت.

وزیر خارجه عمان

بحرین

بحرین کوچک‌ترین کشور در شورای همکاری خلیج فارس و تنها کشور جزیره‌ای در این گروه است و یکی از بدهکارترین اقتصادهای جهان به شمار می‌آید. این پادشاهی کوچک که اولین کشور شورای همکاری خلیج فارس است که نفت در آن کشف شد، همچنین اولین کشوری بود که منابع نفتی آن به اتمام رسید. اقتصاد این کشور همچنان ناپایدار است، چرا که دبی، ریاض و دوحه موفق شده‌اند بسیاری از سرمایه‌گذارانی را که پیشتر بحرین را به عنوان مرکز بانکی در نظر می‌گرفتند، جذب کنند. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، نسبت بدهی دولت به تولید ناخالص داخلی این کشور یکی از بالاترین‌ها در جهان است که در سال 2023 به 123.32 درصد رسید.

در میان کشورهای خلیج فارس، بحرین بیشترین تاثیر را از بهار عربی گرفت. جمعیت شیعه‌نشین کشور با درخواست شغل و حقوق بهتر از خاندان سنی آل خلیفه، که به عربستان سعودی نزدیک است، اعتراضات گسترده‌ای انجام دادند. مرگ نخست‌وزیر سرکوبگر کشور در سال 2020 و جانشینی ولیعهد سلمان موجب ایجاد اصلاحات بیشتری در کشور شد.

در سپتامبر، پادشاه حمد بن عیسی آل خلیفه در بیست و پنجمین سالگرد روی کار آمدن خود، 457 زندانی را عفو کرد. بسیاری از این افراد به دلیل ارتباط با اعتراضات دستگیر شده بودند.

پادشاهی بحرین همچنین در حال ارتقاء دارایی‌های انرژی کوچک خود است. در دسامبر، پادشاه بحرین یک ارتقاء حیاتی به ارزش 6 میلیارد دلار را در تنها پالایشگاه این کشور در سیترا انجام داد که یکی از بزرگترین برنامه‌های سرمایه‌گذاری در تاریخ این کشور بود.