منافع مشترک عربستان و ترکیه؛ آنکارا و ریاض از مخالف اسد تا حامی جولانی

به گزارش اکوایران، رئیس سازمان اطلاعات و وزیر خارجه ترکیه نخستین مقام‌های خارجی بودند که ماه گذشته، از دمشق -پایتخت سوریه- بازدید و با رهبر این کشور، احمد الشرع، (ابومحمد الجولانی) دیدار کردند. سپس در یکم ماه ژانویه، نخستین سفر خارجی دولت جدید سوریه صورت گرفت که طی آن وزیر امور خارجه، اسعد الشیبانی به همراه هیاتی شامل وزیر دفاع سوریه و رئیس سازمان اطلاعات این کشور به ریاض سفر کرده و با همتایان سعودی خود دیدار کردند.

به گزارش المانیتور، ترکیه و عربستان دیگر برای نفوذ در سوریه رقابت نمی‌کنند؛ بلکه به دنبال راه‌هایی برای حفظ تمامیت این کشور جنگ‌زده و بازسازی آن هستند. انتظار می‌رود همکاری آنکارا و ریاض در سوریه به سایر نقاط بحران‌زده منطقه نیز گسترش یابد.

منافع مشترک آنکارا و ریاض

پیش از سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهوری سابق سوریه، عربستان‌سعودی و اکثر کشورهای خلیج‌فارس (به جز قطر) سیاست‌هایی را دنبال می‌کردند که با ترکیه در تضاد بود. در حالی‌که آنکارا به‌دنبال یافتن راه‌حلی مذاکره‌شده، برای پایان‌دادن به جنگ داخلی سوریه بدون کنار گذاشتن گروه‌های مسلح مخالف بود؛ سعودی‌ها و اماراتی‌ها روابط خود را با اسد عادی‌سازی و از او دعوت کردند تا در نشست‌های اتحادیه عرب در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ حضور یابد.

به گفته گوکهان ارلی، هماهنگ‌کننده مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات خاورمیانه در آنکارا، افزایش همکاری بین عربستان سعودی و سوریه می‌تواند جایگاه ریاض را تقویت کند. او به المانیتور گفت: «پس از سقوط اسد، عربستان‌سعودی یکی از اولین کشورهایی بود که با الشرع تماس برقرار کرد و یک استراتژی عملی برای تعامل با او اتخاذ کرد.»

به طور مثال، ارلی به ارسال مداوم کمک‌های هوایی از سوی عربستان به سوریه از ۸ دسامبر اشاره کرد. در مقابل، الشرع در مصاحبه‌ای با روزنامه سعودی الشرق الاوسط که در ۲۰ دسامبر منتشر شد، به نقش حیاتی عربستان در بازسازی سوریه اشاره کرد.

ارلی گفت: «این اقدامات نه تنها اعتبار ریاض و رهبری سوریه را تقویت می‌کند، بلکه جایگاه عربستان را به عنوان یک بازیگر پیشرو در منطقه ارتقا می‌دهد.»

او همچنین اشاره کرد که ترکیه و عربستان اکنون اهداف مشابهی در سوریه دارند؛ از جمله حفظ تمامیت ارضی کشور، دستیابی به ثبات و گسترش پروژه‌های کمک‌رسانی.

روز سه‌شنبه، خبرگزاری دولتی سوریه (سانا) گزارش داد که ترکیه و قطر، 2 کشتی تولید برق به سواحل سوریه ارسال خواهند کرد که انتظار می‌رود تولید برق این کشور را تا ۵۰ درصد افزایش دهد. بیشتر شبکه تولید و توزیع برق سوریه به دلیل جنگ داخلی ۱۴ ساله تخریب شده است. ماه گذشته، رئیس‌جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان، دستور داد تا وزرای خود برنامه‌هایی برای رفع نیازهای فوری سوریه، از جمله شبکه برق، تهیه کنند.

پروازهای چارتر از ترکیه به سوریه به‌زودی آغاز خواهد شد و انتظار می‌رود پروازهای منظم طی چند ماه آینده برقرار شوند.

ترکیه و عربستان کارهای اولیه بازسازی سوریه را انجام خواهند داد؛ اما همان‌طور که ارلی اشاره می‌کند، با توجه به اینکه تخمین زده می‌شود میزان تخریب املاک بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ میلیارد دلار باشد، آنکارا نمی‌تواند به تنهایی از ظرفیت صنعتی و مهندسی خود برای بازسازی همسایه جنوبی‌اش استفاده کند. ریاض نیز نمی‌تواند کل هزینه را تنها با درآمدهای نفتی خود بپردازد.

اما هدایت تلاش‌های بازسازی توسط ترکیه و عربستان می‌تواند کشورهای منطقه و بازیگران بین‌المللی دیگر را برای کمک به سوریه ترغیب کند.

ارلی گفت: «همکاری در سوریه بدون شک روابط ترکیه-خلیج‌فارس و ترکیه-عربستان را عمیق‌تر خواهد کرد و این همکاری می‌تواند الگویی برای سایر بازیگران منطقه‌ای باشد؛ زیرا این تلاش‌ها نمی‌تواند تنها توسط آنکارا و یا ریاض انجام شود و دخالت کشورهای دیگر ضروری است.»

همچنین سوریه می‌تواند به کاتالیزوری برای افزایش دخالت ترکیه و عربستان در منطقه تبدیل شود.

او مدعی شد: «افزایش نفوذ ترکیه و عربستان در سوریه برابر با کاهش نفوذ ایران است؛ تحولی که هر 2 کشور از آن استقبال می‌کنند.»

ریسک اختلاف؟

کارشناسان ترکیه‌ای که با المانیتور صحبت کرده‌اند، بر این باورند که نیازهای انرژی سوریه تا حد زیادی می‌تواند با بازپس‌گیری میدان‌های نفت و گاز در شرق این کشور تأمین شود. تقریباً تمام این مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه است، گروهی به رهبری کردهای سوریه که با داعش جنگیدند، اما با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که ترکیه آن را تروریستی می‌داند، نیز مرتبط هستند.

به گفته سینم چنگیز، پژوهشگر مرکز مطالعات خلیج‌فارس در دانشگاه قطر و پژوهشگر غیربومی در مجمع بین‌المللی خلیج‌فارس در واشنگتن، هدف اصلی ترکیه حذف پ‌ک‌ک است.

او به المانیتور گفت: «تحقق این اهداف به حمایت عربستان‌سعودی و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نیاز دارد. علاوه بر این، رهبری جدید سوریه رویکردی عمل‌گرایانه نسبت به کشورهای شورای همکاری اتخاذ کرده است؛ رویکردی که ترکیه از آن بسیار خشنود است.»

از زمان سقوط اسد، ترکیه فشار خود را بر ایالات‌متحده برای کنار گذاشتن نیروهای دموکراتیک سوریه افزایش داده و گروه‌های عربی درون این گروه را تشویق به جدایی و خروج رهبران و اعضای مرتبط با پ‌ک‌ک از سوریه کرده است. از آنجا که ترکیه و عربستان هر دو بر تمامیت ارضی سوریه و بازسازی سریع آن تأکید دارند، بعید است که بر سر این موضوع دچار اختلاف شوند.

البته، مانند بسیاری از پایتخت‌های عربی، ریاض همیشه نسبت به نفوذ آنکارا در جهان عرب و اسلام نگرانی داشته است. اما از سال ۲۰۲۱، 2 طرف وارد روند آشتی شده‌اند و انتظار نمی‌رود که روابط کلی آن‌ها دچار شکست شود.

چنگیز گفت: «همکاری بین ترکیه و عربستان دیگر نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. آن‌ها باید با یکدیگر همکاری کنند تا منافع متقابل و منافع دفاعی و اقتصادی مشترک خود را تأمین کنند.»