پشت پرده اخراج شاهین‌های ایران؛ مذاکرات سریع تهران و ترامپ از کانال ماسک و ویتکاف کلید می‌‌خورد؟

به گزارش اکوایران، با بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به کاخ سفید، بحث‌ها درباره‌ی توافق احتمالی هسته‌ای میان تهران و واشنگتن بار دیگر در ایران مطرح شده است. در حالی که ایده‌ی توافق جدید به‌طور گسترده مورد بحث قرار گرفته، مسیر رسیدن به چنین پیشرفتی با چالش‌های قابل توجهی همراه است.

سنگ‌اندازی شاهین‌ها 

بر نوشته میدل‌ایست‌آی، در سال ۲۰۱۵، جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، تحت ریاست جمهوری باراک اوباما، به همراه دیگر قدرت‌های جهانی، موفق به دستیابی به یک توافق تاریخی درباره‌ی برنامه‌ی هسته‌ای تهران شدند.

 این توافق، که با نام برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، شامل محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌های بین‌المللی فلج‌کننده بود.

در حالی که تهران به تعهدات خود تحت این توافق پایبند مانده بود، ترامپ، که توسط مشاورانی ضدایرانی احاطه شده بود، در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه از توافق خارج، تحریم‌ها را مجدداً اعمال و تنش‌ها را افزایش داد.

با وجود لفاظی‌های خصمانه از سوی هر دو طرف، در دوره‌ی نخست ریاست جمهوری ترامپ، لحظاتی وجود داشت که به نظر می‌رسید جمهوری اسلامی و آمریکا به درک جدیدی نزدیک شده‌اند. با این حال، این تلاش‌ها همواره با موانع متعددی ناکام ماندند.

به گفته‌ی یک منبع از دولت حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران و وزیر امور خارجه‌اش، محمدجواد ظریف، اجازه‌ی مذاکره‌ی مستقیم با دولت ترامپ را نیافتند.

این منبع به یکی از لحظات مهم در جریان سفر روحانی به نیویورک برای مجمع عمومی سازمان ملل اشاره کرد، زمانی که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه ترامپ و روحانی در آستانه‌ی دیدار بودند. اما این دیدار در نهایت عملی نشد، زیرا روحانی به دلیل نگرانی از واکنش‌های داخلی در تهران، از این دیدار منصرف شد.

جالب اینجاست که این منبع فاش کرد که در مقطعی، به روحانی اجازه داده شد که مذاکرات غیرمستقیم را پیش ببرد.

این منبع به میدل‌ایست‌آی گفت: «یک پیشنهاد تدوین شد و مورد تأیید قرار گرفت تا از طریق ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به ترامپ منتقل شود. این پیشنهاد به ترامپ منتقل شد و او موافقت خود را اعلام کرد. اما در نهایت، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت، وارد عمل شد و این تلاش را به کلی ناکام گذاشت.»

سرخوردگی از شاهین‌ها

روابط پرتنش ترامپ با چهره‌های برجسته‌ی ضدایرانی مانند پمپئو، جان بولتون، مشاور پیشین امنیت ملی، و برایان هوک، نماینده‌ی ویژه اسبق آمریکا در امور ایران، مشهود است. هر سه فرد، که زمانی نقش کلیدی در سیاست خارجی ترامپ داشتند، اکنون کنار گذاشته شده و از پیوستن مجدد به تیم او منع شده‌اند.

در اقدامی شگفت‌انگیز، ترامپ همچنین مقاماتی با دیدگاه‌های غیرمتعارف درباره‌ی خاورمیانه را در پست‌های مهم منصوب کرده است.

برای مثال، مایکل دی‌مینو، که پیش‌تر در سازمان سیا و پنتاگون فعالیت داشت، به‌تازگی به‌عنوان معاون دستیار وزیر دفاع در امور خاورمیانه منصوب شده است. دی‌مینو نسبت به درگیری‌های نظامی با جمهوری اسلامی تردید نشان داده و از رویکردی حساب‌شده‌تر از سوی آمریکا در منطقه حمایت کرده است.

این تغییر در ترکیب تیم ترامپ با استقبال بسیاری از سوی تحلیل‌گران ایرانی و رسانه‌ها مواجه شده است.

یک مفسر سیاست خارجی که برای رسانه‌های اصلاح‌طلب می‌نویسد، اظهار داشت: «حذف سیاستمداران تندرو از حلقه‌ی اطراف ترامپ، یک تحول مثبت هم برای جمهوری اسلامی و هم برای آمریکا است. افرادی مانند پمپئو و بولتون موانع اصلی تلاش‌های دیپلماتیک بودند و بارها از پیشرفت‌های بالقوه جلوگیری کردند.»

او همچنین پیشنهاد کرد که ایران باید از این فرصت استفاده کند تا احتمالاً از طریق واسطه‌هایی مانند استیو ویتکاف، فرستاده‌ی او در امور خاورمیانه، یا حتی ایلان ماسک، کانال‌های ارتباطی مستقیم و مؤثری با ترامپ برقرار کند.

او توضیح داد: «چنین اقدامی امکان پیشبرد سریع مذاکرات را بدون دخالت طرف‌های ثالث فراهم می‌کند.»

انتظار می‌رود که ترامپ ویتکاف، که یک سرمایه‌گذار در حوزه املاک است و نقش کلیدی در برقراری آتش‌بس در غزه داشت، را مسئول پرونده‌ی جمهوری اسلامی ایران کند.

اختلافات در تهران

در حالی که برخی در دولت جمهوری اسلامی این شرایط را فرصتی جدید برای تعامل با آمریکا می‌بینند، محافظه‌کاران همچنان به شدت مخالف هرگونه گفت‌وگو با واشنگتن هستند.

یک تحلیلگر نزدیک به جناح اصولگرا در گفت‌وگو با میدل‌ایست‌آی استدلال کرد که چالش‌های اقتصادی فعلی کشور، همراه با سیگنال‌های متناقض از سوی برخی مقامات دولتی، می‌تواند بخشی از یک استراتژی برای ایجاد فشار داخلی باشد، تا در نهایت زمینه‌سازی برای مذاکرات انجام شود، مشابه روندی که در آستانه‌ی مذاکرات ۲۰۱۳ منجر به توافق برجام شد.

در همین حال، یک منبع آگاه از بحث‌های داخلی در دولت ایران به میدل‌ایست‌آی فاش کرد که اخیراً به مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، اجازه داده شده تا امکان مذاکرات با آمریکا را بررسی کند.

با این حال، این اقدام بدون چالش باقی نمانده است. محافظه‌کاران با سازماندهی تظاهرات و صدور بیانیه‌های عمومی، پزشکیان و هرگونه توافق احتمالی با واشنگتن را محکوم کرده‌اند.

به گفته‌ی این منبع، هدف آن‌ها ایجاد مخالفت عمومی و مذهبی با چنین مذاکراتی است، تا از این طریق مقامات را تحت فشار قرار دهند که از موافقت خود عقب‌نشینی کند.

درخواست‌ها برای مسیر جدید

یک سیاست‌گذار که در دوران ریاست جمهوری روحانی فعالیت داشت، به میدل‌ایست‌آی گفت که اکنون بهترین زمان برای جمهوری اسلامی و آمریکا است تا مسیر پرتنش روابط خود را تغییر دهند.

او گفت: «این یک فرصت منحصربه‌فرد برای تعامل جامع است. هر دو طرف باید از این فرصت استفاده کنند تا پایه‌ای جدید برای همکاری ایجاد شود.»

به طور مشابه، یک دیپلمات ارشد سابق در اروپا اظهار داشت که جمهوری اسلامی ایران باید کانال‌های سنتی را دور بزند و از طریق روش‌های محرمانه با تیم ترامپ وارد تعامل شود.

او گفت: «برای جلوگیری از دخالت تندروها، جمهوری اسلامی باید به صورت خصوصی چارچوبی برای مذاکرات و یک توافق احتمالی را تدوین کند. ایجاد اعتماد متقابل در این مرحله حیاتی است.»

این دیپلمات افزود که بهترین نوع مذاکره میان ایران و آمریکا، گفت‌وگوهای جامع است که سطحی از همکاری و درک متقابل در منطقه را نیز شامل شود.

در حالی که بحث‌ها درباره‌ی یک توافق احتمالی ادامه دارد، مسیر پیش رو همچنان نامشخص است.

هر دو طرف با چالش‌های داخلی و بین‌المللی روبه‌رو هستند که می‌توانند یا زمینه را برای یک پیشرفت تاریخی فراهم کنند، یا چرخه‌ی کنونی خصومت را ادامه دهند.