رستاخیز حلب؛ از نماد ویرانی تا امید تازه شکوفایی

به گزارش اکوایران، در اواخر یکی از شب‌های ماه ژانویه، دو مأمور امنیتی که کلاه‌های بالاکلاوا بر سر داشتند و به دولت جدید سوریه تعلق داشتند، با سرعت در خیابان‌های حلب در تعقیب مردی بودند که در حال دزدیدن سوخت از یک خودروی پارک‌شده دیده شده بود.

این مأموران میانسال ناگهان خودرو را متوقف کردند، از آن بیرون پریدند و با چراغ‌قوه‌ها و تفنگ‌های کلاشینکف از میان یک پارک کوچک دویدند. زنی مسن در تاریکی فریاد زد تا مطمئن شود که مردانی که این هیاهو را به پا کرده‌اند، واقعاً از مقامات جدید هستند. اما دزد فرار کرد.

به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، جرائم خرد، برای دولتی که به‌تازگی به قدرت رسیده، مسئله کوچکی نیست. فرماندهان سابق نیروهای مسلح مخالف اسد که اکنون در قدرت هستند، برای کسب حمایت مردمی و برقراری حاکمیت قانون نیاز دارند که نظم را برقرار کنند، اما در حال درک این واقعیت‌اند که نمی‌توانند به‌تنهایی از پس آن برآیند.

ربیع حردان، سازمان‌دهنده یک گروه دیده‌بان محلی، گفت که ساکنان محله‌اش آن‌قدر از افزایش جرم‌وجنایت نگران بودند که داوطلب شدند تا به حاکمان جدید کمک کنند و ثبات را تضمین نمایند. او گفت: «آن‌ها به زمان نیاز دارند تا شهر را امن کنند.»

رهبر جدید سوریه در اواخر ژانویه اقدام به انحلال گروه‌های مسلح، از جمله گروه خودش کرد و روند تشکیل ارتش جدیدی برای تأمین امنیت کشور را پس از ۱۴ سال جنگ داخلی آغاز نمود.

اما بازدید از حلب، شهری که دولت جدید بیش از هر جای دیگری آن را تحت کنترل داشته، نشان می‌دهد که این کار آسان نخواهد بود. جرائم کوچک از جمله سرقت از مغازه‌های مواد غذایی و دزدیدن کابل‌های فلزی برای فروش در بازار سیاه، در جامعه‌ای که در فقر شدید به سر می‌برد، رواج یافته و حس ناامنی را تشدید کرده است.

چالش‌های گسترده‌تر در سوریه

در سایر نقاط سوریه، مشکلات بزرگ‌تری در حال شکل‌گیری‌اند: در شمال شرق، تنش میان کردها و شبه‌نظامیان سنی مورد حمایت ترکیه همچنان حل‌نشده باقی مانده است. گروه داعش، با وجود ضربات سنگین، همچنان در صحراها کمین کرده است. درگیری‌ها با وفاداران به حکومت سقوط‌ کرده اسد همچنان ادامه دارد. بحران اقتصادی، تهدیدی برای ظهور شورشی تازه در آینده است.

با همه این چالش‌ها، اعضای سابق هیات تحریر الشام ۲۵,۰۰۰ جنگجو دارند، مسئولیت کشوری را بر عهده گرفته‌اند که جمعیتی ۲۴ میلیونی دارد. پیش از پیشروی به سمت دمشق در دسامبر، این گروه تنها ادلب، منطقه‌ای کوچک با چند میلیون نفر جمعیت، را اداره می‌کرد. اما حلب، که کمتر از یک ساعت با پایگاه قدرت این گروه فاصله داشت، اولین شهری بود که در حمله برق‌آسای این گروه در ماه نوامبر سقوط کرد.

پیش از جنگ داخلی، حلب بزرگ‌ترین شهر سوریه و قطب تجاری کشور بود. اما از زمان آغاز قیام عمومی در ۲۰۱۱، به یکی از خطرناک‌ترین مناطق جهان تبدیل شد و حلب شاهد تخریب گسترده‌ای بود، از جمله  در اثر حملات هوایی روسیه و درگیری‌های شدید زمینی که شهر را ویران کردند. حتی بازار قدیمی حلب، که یک سایت میراث جهانی یونسکو است، به‌شدت آسیب دید. امروز، حلب همچنان در ویرانی فرو رفته است. بسیاری از محله‌های مسکونی هنوز مخروبه‌اند؛ ساکنانشان کشته، تبعید یا در زندان‌های مخفی ناپدید شده‌اند. در برخی مناطق متروکه، تنها یک بند رخت یا چند گلدان روی بالکن‌ها نشانه‌ای از زندگی است. برق نایاب است و خیابان‌ها نیمه‌شب در تاریکی مطلق فرو می‌روند.

رهبر جدید سوریه، احمد الشرع، زمانی با داعش و القاعده مرتبط بود. وقتی این گروه در اواخر سال گذشته قدرت را به دست گرفت، برخی اقلیت‌های مذهبی احساس ناامنی کردند.

در نخستین روزهای ورود این گروه به حلب، جنگجویان این گروه به محله‌های مسیحی‌نشین که قرن‌ها میزبان جوامع مسیحی بوده‌اند رفتند و درِ خانه‌ها را زدند تا به ساکنان اطمینان دهند که در امنیت هستند.

به گفته «جوزف طبجی»، اسقف مارونی حلب، چند هفته بعد، تحریر الشام نیروهای امنیتی برای محافظت از مراسم کریسمس مستقر کرد: «راستش را بخواهید، ما شگفت‌زده شدیم.» این را جوزف طبجی در دفتر خود، که در کوچه‌ای باریک نزدیک به یک کلیسای قرن نوزدهمی قرار دارد، گفت. او تأکید کرد که فشار بین‌المللی می‌تواند به حفظ امنیت اقلیت‌های سوری کمک کند و افزود: «آن‌ها نمی‌خواهند وجهه‌شان در میان مردم و در جهان خدشه‌دار شود.»

حلب پس از سقوط اسد

بازدیدکنندگانی از سراسر سوریه به قلعه تاریخی حلب می‌آیند. بنرهای بشار اسد که زمانی بر نمای ساختمان‌ها نصب بودند، اکنون پاره‌پاره شده‌اند. پرچم سه‌رنگ سبز، سفید و سیاه سوریه، که پیش از دوران اسد استفاده می‌شد، دوباره در سراسر کشور جایگزین شده است، از ساختمان‌های دولتی گرفته تا پلاک خودروها، که برخی از رانندگان تاکسی آن را با ماژیک روی پلاک‌هایشان نوشته‌اند.

اما در شمال شرق سوریه، درگیری‌ها همچنان ادامه دارند. کردهای سوری مورد حمایت آمریکا همچنان در حال مبارزه‌اند. شبه‌نظامیان متحد ترکیه، که روابط نزدیکی با تحریر الشام دارند، آن‌ها را تحت فشار قرار داده‌اند.

در یکی از محله‌های شهر، جنگجویان کرد از زمین‌گذاشتن سلاح‌هایشان امتناع کرده‌اند. آن‌ها با ایجاد موانع از کیسه‌های شن و خاک، خیابان‌ها را بسته‌اند. ک‌تیراندازان در ساختمان‌های ویران‌شده کمین کرده‌اند. در اواخر دسامبر، یک پهپاد متعلق به شبه‌نظامیان تحت حمایت ترکیه، دو جنگجوی کرد را کشت و هشت غیرنظامی را زخمی کرد.

«ما کردها قرن‌ها در سوریه زندگی کرده‌ایم.» این را زهروس عفرین، جنگجوی ۲۴ ساله کرد، که در یکی از کوچه‌های محافظت‌شده توسط تک‌تیراندازان ایستاده بود، گفت. «ما فقط می‌خواهیم با سنت‌های خود در صلح زندگی کنیم و حقوق خود را، هم به‌عنوان کرد و هم به‌عنوان شهروند سوری، داشته باشیم.

حاکمان جدید برای جلوگیری از یک قیام دیگر، نیاز به حمایت مردمی دارند. در استان ادلب، که تحریر الشام در سال ۲۰۱۹ به‌طور کامل تصرف کرد، این گروه با سرکوب شدید مخالفت‌های سیاسی، اما هم‌زمان تأمین امنیت و ارائه خدمات اجتماعی، کنترل خود را تثبیت کرد.

دارین خلیفه، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران، یک سازمان مستقر در بروکسل که بر حل منازعات تمرکز دارد، می‌گوید: «تحریر الشام خود را یک نهاد حاکم می‌بیند. آن‌ها خود را سیاستمدار می‌دانند». این گروه به‌مرور مواضع خود را تعدیل کرده است، زیرا می‌داند که با توجه به اندازه کوچک خود، نمی‌تواند به‌تنهایی حکومت کند. به گفتته خلیفه «آن‌ها نیاز دارند با سایر سوری‌ها اتحاد برقرار کنند و آن‌ها را وارد دولت کنند. آن‌ها به افراد بیشتری نیاز دارند.»

برای تقویت نیروهای امنیتی، تحریر الشام عفو عمومی برای نیروهای سابق رژیم که در قتل و شکنجه نقش نداشته‌اند، اعلام کرده است. سرهنگ حسن علی ابو محمد، مدیر اداره امور افسران این گروه در ادلب، می‌گوید: «ما با هر فردی که اینجا می‌آید مصاحبه می‌کنیم و آن‌ها را در جایگاه‌های خالی منصوب می‌کنیم. ما همه فرزندان سوریه هستیم». او افزود که تحریر الشام همچنین از غیرنظامیان می‌خواهد که مظنونان به جاسوسی را گزارش دهند.

سوری‌ها امیدوارند که حاکمان جدید، فساد فراگیر دوران اسد را از بین ببرند. «در رژیم قبلی، وکلا برای بردن یک پرونده به دادگاه مجبور بودند رشوه بدهند.» این را احلام بابلی، وکیل در حلب، گفت. اما تاکنون، حاکمان جدید هیچ‌گونه درخواست رشوه‌ای مطرح نکرده‌اند. او افزود: «تحریر الشام تاکنون مؤدبانه رفتار کرده است، و این باعث امیدواری من شده که وکلای زن بتوانند به کارشان ادامه دهند.»

فعالیت زنان و جامعه مدنی در سوریه جدید

«ما فعالان حقوق زنان زیادی داریم، و آن‌ها ساکت نخواهند شد.» این را بابلی گفت و افزود: «زنان نقش اساسی در آینده سوریه خواهند داشت.»

تحریر الشام باید با جامعه مدنی سوری نیز کنار بیاید، که با بازگشت فعالانی که در یک دهه گذشته به خارج گریخته بودند، قدرت گرفته است.

در دوران اسد، هرگونه فعالیت سیاسی ممنوع بود. اما تا این لحظه، تحریر الشام مدارا نشان داده است.

در هفته‌های اخیر، جمعیت‌هایی از غیرنظامیان در دمشق گرد هم آمده‌اند تا عدالت را برای بستگان ناپدیدشده خود مطالبه کنند، و فعالان سیاسی کنفرانس‌هایی را در مرکز شهر برگزار کرده‌اند.

المی سلیم، مدیر اجرایی جنبش سیاسی زنان سوریه، در توضیح نگرش خود نسبت به تحریر الشام گفت: «ما از نظر فکری بسیار متفاوت هستیم. اما امید زیادی وجود دارد که بتوانیم یک زندگی سیاسی ایجاد کنیم که در آن بتوان این گفتگوها را به‌صورت مسالمت‌آمیز پیش برد.»