غیبت غیرمنتظره شاهزاده؛ آیا جاه‌طلبانه‌ترین پروژه بن سلمان شکست خورده است؟

به گزارش اکوایران، این مراسم قرار بود جشن رونمایی از عربستان جدید باشد.

ویل اسمیت، تام بریدی و دیگر چهره‌های مشهور در جزیره‌ای شنی در دریای سرخ گرد هم آمدند، جایی که با هتل‌های لوکس پوشیده شده بود. در نزدیکی آن، کشتی‌های تفریحی عظیم شناور بودند، در حالی که آلیشیا کیز برای مدیران تجاری که از لندن و نیویورک آمده بودند، اجرا می‌کرد. نورافکن‌ها آسمان شب را روشن کرده بودند.

به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، این رویداد که در ماه اکتبر برگزار شد، افتتاح پر زرق‌وبرق اولین بخش از نئوم بود، شهری برنامه‌ریزی‌شده که با فناوری پیشرفته و معماری خیره‌کننده تعریف می‌شود و سنگ بنای برنامه عربستان برای فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی محسوب می‌شود.

اما واقعیت این پروژه چندان درخشان نبود.

پروژه‌ای نسبتاً ساده، معروف به سنداله، بیش از سه سال تأخیر داشت و هزینه آن نزدیک به ۴ میلیارد دلار بود، سه برابر بودجه اولیه. هتل‌ها ناتمام بودند، بادهای شدید حرکت کشتی‌های مسافری و زمین گلف را مختل کردند، و بخش بزرگی از محل همچنان در حال ساخت بود.

محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و معمار پروژه نئوم، به‌طور غیرمنتظره‌ای در این مراسم حضور نیافت. اسناد هیئت‌مدیره نئوم نشان می‌دهند که این مهمانی حداقل ۴۵ میلیون دلار هزینه داشته است. بسیاری از کارکنان نئوم غیبت او را نشانه‌ای از نارضایتی‌اش می‌دانستند.

چند هفته بعد، رئیس شش‌ساله‌ نئوم که زمانی یکی از افراد مورد علاقه ولیعهد بود، از پروژه کناره‌گیری کرد و گروه جدیدی از مدیران برای بازگرداندن نئوم به مسیر اصلی منصوب شدند.

پس از صرف بیش از ۵۰ میلیارد دلار، رویاهای علمی-تخیلی ولیعهد، از یک پیست اسکی در کوه‌های خشک تا یک منطقه تجاری شناور و پروژه‌ عظیم لاین (دو آسمان‌خراش به ارتفاع ساختمان امپایر استیت که به طول ۱۷۰ کیلومتر در امتداد صحرا کشیده شده است)، با واقعیت مواجه شدند.

هزینه‌ها سر به فلک کشیده‌اند، تأخیر همه‌جا دیده می‌شود، و تصمیم سال گذشته برای محدود کردن فاز نخست نئوم، ممکن است شهر بیابانی را از رسیدن به جمعیت لازم برای تبدیل شدن به یک قطب تجاری مدرن محروم کند.

پشت مشکلات نئوم، چرخه‌ای از خودفریبی متقابل قرار دارد: ولیعهد بر طرح‌های غیرواقعی اصرار داشته، و مدیران اجرایی او را از آگاهی کامل نسبت به چالش‌ها و هزینه‌های واقعی دور نگه داشته‌اند. این موضوع را کارمندان سابق و یک گزارش حسابرسی داخلی ۱۰۰ صفحه‌ای از پروژه که در بهار گذشته به هیئت‌مدیره نئوم ارائه شده و وال استریت ژورنال آن را بررسی کرده، تأیید می‌کنند.

این گزارش حسابرسی که عنوان «پیش‌نویس نهایی» را دارد، نشان می‌دهد که مدیران گاهی با کمک مشاوران سابق پروژه، شرکت مک‌کینزی، برآوردهای غیرواقع‌بینانه‌ای را در برنامه‌ تجاری نئوم وارد کرده‌اند تا هزینه‌های فزاینده را توجیه کنند. حسابرسی همچنین «شواهدی از دستکاری عمدی» در امور مالی توسط «برخی اعضای مدیریت» را یافته است.

در نشانه‌ای از جاه‌طلبی‌های عظیم این پروژه، ارائه‌ هیات‌مدیره از تابستان گذشته نشان می‌دهد که هزینه‌ سرمایه‌گذاری لازم برای تکمیل نئوم تا سال ۲۰۸۰ به ۸.۸ تریلیون دلار خواهد رسید، یعنی بیش از ۲۵ برابر بودجه‌ سالانه‌ی عربستان سعودی. همچنین، برای فاز نخست پروژه تا سال ۲۰۳۵، مبلغ ۳۷۰ میلیارد دلار برآورد شده است. دولت عربستان در حال تأمین بخش اعظم هزینه‌های اولیه‌ نئوم است، هرچند مقامات امیدوارند که در نهایت سرمایه‌گذاران خصوصی بخشی از این بار مالی را به دوش بکشند.

یکی از سخنگویان نئوم گفت که وال استریت ژورنال در حال «تفسیر نادرست» و «تحریف» این ارقام است، اما جزئیات بیشتری ارائه نداد.

او تأکید کرد که نئوم «حامی پیشرفت، حرفه‌ای‌گری، تنوع و رفتار اخلاقی» است و سیاست‌هایی برای پایبندی کارکنان به این ارزش‌ها دارد. به گفته او، «اولویت‌های پروژه همچنان دست‌نخورده باقی مانده و نئوم با پیشرفت‌های ملموس، در مسیر خود قرار دارد». او افزود که تنظیم مجدد جدول زمانی و هزینه‌ها در پروژه‌های بزرگ امری معمول است.

یکی سخنگوهای شرکت مک‌کنزی گفت که این شرکت «اطمینان حاصل می‌کند که فعالیت‌هایش مطابق با قوانین حاکم بر تجارت بین‌المللی است.» او افزود که هرگونه ادعا مبنی بر اینکه مک‌کنزی «در دستکاری گزارش‌های مالی دخالت داشته» نادرست است.

مقامات سعودی اخیراً شروع به توصیف نئوم به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری برای چندین نسل‌ کرده‌اند که طی دهه‌های آینده به ثمر خواهد نشست و دیگر آن را به‌عنوان موتور اقتصادی که قرار است از سال ۲۰۳۰ شروع به کار کند، معرفی نمی‌کنند. عربستان همواره اعلام کرده که چشم‌انداز ۲۰۳۰ شامل اهدافی بلندپروازانه است و حتی تحقق بخشی از آن نیز یک موفقیت محسوب می‌شود.

بخش‌های دیگر برنامه اقتصادی ولیعهد تأثیرات محسوسی بر کشور گذاشته‌اند.

میلیون‌ها زن وارد بازار کار شده‌اند، بخش خصوصی رشد کرده و اکنون تقریباً نیمی از تولید ناخالص داخلی عربستان را تشکیل می‌دهد. همچنین، اَبَرپروژه‌های کوچک‌تری در ریاض با سرعت بیشتری به پیش رفته و نتایج ملموس‌تری داشته‌اند.

اما نئوم قرار بود محور اصلی این برنامه باشد. این پروژه که در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی شد، قرار بود از صفر ساخته شود، یک قطب بین‌المللی با محدودیت‌های اجتماعی و قانونی کمتر نسبت به سایر نقاط عربستان.

ولیعهد این پروژه را با اهرام مصر مقایسه کرده و گفته بود که نئوم یک «انقلاب تمدنی» خواهد بود و تا سال ۲۰۴۵، جمعیتی بالغ بر ۹ میلیون نفر را در خود جای خواهد داد.

او ریاست هیات‌ مدیره نئوم و زیرمجموعه‌های آن را بر عهده دارد و تأیید او برای بسیاری از انتخاب‌های معماری لازم است. به گفته برخی از کارکنان سابق، ولیعهد که علاقه زیادی به بازی‌های ویدیویی و فیلم‌های علمی-تخیلی دارد، ایده معماری «بی‌وزنی» را مطرح کرده که به نظر می‌رسد قوانین فیزیک را نقض می‌کند.

یکی از ویژگی‌های طراحی‌شده برای لاین، شندلیر (Chandelier) نام دارد، ساختمانی شیشه‌ای و بیش از ۳۰ طبقه که به‌صورت وارونه از یک پل فولادی عظیم آویزان خواهد شد. این طرح توسط اولیویه پرون، طراح فیلم‌های مارول، ارائه شده است. برخی از کارکنان سابق گفتند که او به این دلیل به پروژه آورده شد که مقامات نئوم می‌دانستند ولیعهد فیلم‌های او را دوست دارد.

مدیران نئوم برنامه‌ریزی کرده بودند که تا سال ۲۰۳۰، ۱۶ کیلومتر از لاین را بسازند. این به معنای ساخت معادل سه برابر کل ساختمان‌های اداری منطقه میدتاون منهتن در یک دهه بود و نیاز به مقادیر عظیمی از فولاد و شیشه داشت.

چالش اصلی، هزینه‌ها بود. این سایت ساخت‌ وساز دورافتاده تقریباً هیچ نیروی کار، بندر بزرگ، جاده کافی یا برق مناسبی نداشت. طراحی آن شامل یک شهربازی در ارتفاع ۳۰۰ متری و تئاترهایی بود که در میان برج‌های موازی معلق می‌ماندند.

مدیران پروژه برآوردهای مالی را روی کاغذ منطقی جلوه دادند، به این شکل که هزینه ساخت هر مترمربع از لاین را کمتر از آسمان‌خراش‌های ریاض در نظر گرفتند.

معمار اولیه‌ی لاین، تام مین از شرکت مورفسیس در لس‌آنجلس، قصد داشت نگرانی‌های خود درباره هزینه‌های بالای پروژه را مستقیماً با ولیعهد در میان بگذارد، اما مدیران نئوم درخواست‌های او را رد کردند.

مناقصه‌های اولیه پیمانکاران نشان داد که هزینه‌ها بسیار بالاتر از پیش‌بینی‌ها خواهد بود. طبق گزارش حسابرسی داخلی و گفته‌های برخی از کارکنان سابق، یکی از راه‌هایی که مدیران برای پنهان کردن افزایش هزینه‌ها استفاده کردند، بزرگ‌نمایی سودهای پیش‌بینی‌شده بود.

ولیعهد، نئوم را تشویق کرد تا از یک شاخص سرمایه‌گذاری رایج، به نام نرخ بازده داخلی (IRR)، استفاده کند. این شاخص نشان می‌دهد که چه درصدی از یک سرمایه‌گذاری در هر سال به سود بازمی‌گردد. به عنوان مثال، اگر ساخت یک هتل ۱ میلیون دلار هزینه داشته باشد و یک سال بعد ارزش آن به ۱.۱ میلیون دلار برسد، نرخ بازده داخلی آن ۱۰ درصد خواهد بود.

در پروژه‌ی تروجنا، پیست اسکی برنامه‌ریزی‌شده‌ی نئوم، یک بررسی در پاییز ۲۰۲۳ نشان داد که هزینه‌ها بیش از ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافته است. این اطلاعات از ارائه‌ای داخلی که وال استریت ژورنال بررسی کرده، به دست آمده است. این افزایش هزینه باعث شد نرخ بازده داخلی (IRR) پروژه به ۷ درصد کاهش یابد، که کمتر از هدف حدود ۹ درصدی آن بود.

برای جبران این شکاف مالی، نرخ اقامت در یک مجموعه‌ کمپینگ لوکس از ۲۱۶ دلار به ۷۰۴ دلار برای هر شب افزایش یافت. همچنین، هزینه‌ هر شب اقامت در یک هتل بوتیک مخصوص پیاده‌روی از ۴۸۹ دلار به ۱۸۶۶ دلار افزایش داده شد. این تغییرات به افزایش نرخ بازده داخلی تا ۹.۳ درصد کمک کرد.

گزارش حسابرسی نشان می‌دهد که آنتونی ویوس، که مسئول توسعه‌ دیدگاه کلی نئوم بود و سپس مدیریت پروژه‌ سنداله را بر عهده گرفت، به جای بررسی مجدد هزینه‌ها و کاهش آن‌ها، افزایش هزینه‌ها را با فرض درآمد بالاتر توجیه کرده است.

همچنین، هرگونه مخالفت هم سرکوب شد. گزارش حسابرسی داخلی نشان می‌دهد که یکی از مدیران پروژه‌ سنداله «پس از زیر سؤال بردن برآوردهای هزینه» از کار برکنار شد.

وکیل ویوس در پاسخ گفته است که کار در نئوم «با نهایت صداقت و جاه‌طلبی که این پروژه می‌طلبد، و با وفاداری مطلق به رهبری کشور انجام شده است.»

بر اساس گزارش حسابرسی، مک‌کنزی در ایجاد مدل‌هایی برای بهبود محاسبه‌ی IRR نقش داشته است. همچنین، پس از آنکه یک مشاور مستقل از انجام این کار امتناع ورزید، این شرکت برآوردهای مالی پروژه‌ سنداله را تأیید کرد.

به گفته‌ منابع آگاه، هزینه‌ مشاوره‌ مک‌کنزی در نئوم تنها در یک سال به بیش از ۱۳۰ میلیون دلار رسیده است.

یکی از عوامل اصلی افزایش هزینه‌ها، ارتفاع ۵۰۰ متری برج‌های لاین است. چالش‌های مهندسی و ساخت‌وساز، ساخت آسمان‌خراش‌های سودآور را حتی در شهرهای بزرگ دشوار می‌کند، چه برسد به بیابان‌های دورافتاده. کارکنان نئوم بارها از مدیران خواسته‌اند که ارتفاع برج‌ها را به حدود ۳۰۰ متر کاهش دهند تا در هزینه‌ها صرفه‌جویی شود.

اما در جلسه‌ی هیئت‌مدیره‌ نئوم در بهار گذشته، ولیعهد اعلام کرد که کاهش ارتفاع برج‌ها غیرقابل قبول است. طبق صورت‌جلسه‌ این نشست، او تأکید کرده که باید صرفه‌جویی در هزینه‌ها از بخش‌های دیگر انجام شود.

در همین جلسه، یاسر الرمیان، رئیس صندوق ثروت ملی عربستان، پیشنهاد کرد که به‌جای کاهش هزینه‌ها، از فناوری‌های جدید برای کاهش نیروی کار استفاده شود.

مقامات تصمیم گرفتند بخشی از مسیر خط آهن پروژه را که شامل حفاری یک تونل ۲۹ کیلومتری از میان کوه بود، متوقف کنند. همچنین، ساخت اولین بخش از لاین که قبلاً از ۱۶ کیلومتر به ۲.۵ کیلومتر کاهش یافته بود بار دیگر کوچک‌تر شد و اکنون هدف این است که فقط نیم مایل (۸۰۰ متر) از آن تا سال ۲۰۳۴ افتتاح شود. این بخش قرار است شامل یک استادیوم برای میزبانی مسابقات جام جهانی باشد.

در جزیره‌ سنداله، تفریحگاه ساحلی همچنان ناتمام است. برخی از کارکنان رستوران‌ها، به دلیل نبود مهمان، برای گذراندن وقت کتاب می‌خوانند. به گفته‌ منابعی که در این تفریحگاه کار کرده‌اند، چهار ماه پس از مهمانی افتتاحیه، زمین گلف و هتل‌ها هنوز برای عموم باز نشده‌اند.