به گزارش اکوایران، پس از برگزاری گفت‌وگوها میان مقامات ایرانی و آمریکایی با میانجی‌گری عمان، در همان زمان و مکان در مسقط، پیشنهادی مطرح شد: مذاکرات به اروپا منتقل شود.

به گزارش امواج‌میدیا ، این ایده از سوی وزیر خارجه عمان مطرح شد. انگیزه هم ساده بود: صرفه‌جویی در زمان سفر برای «استیو ویتکاف»، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه، که باید برای شرکت در مذاکراتی که انتظار می‌رود در روزها و هفته‌های آینده شدت یابد، پروازهای ۱۷ ساعته را طی کند. از تهران تا مسقط فقط دو ساعت راه است، آن‌قدر نزدیک که بتوان یک‌روزه رفت‌وبرگشت کرد.

هیچ‌کدام از هیات‌های مذاکره‌کننده با پیشنهاد عمان مخالفتی نکردند. به گفته یک منبع ارشد ایرانی در تهران، این پیشنهاد شامل «دو تا سه گزینه برای محل برگزاری مذاکرات بود، از جمله ایتالیا که در نهایت مورد توافق ایران و آمریکا قرار گرفت.» تنها یک شرط وجود داشت که از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح شد: گفت‌وگوها نباید در بریتانیا، فرانسه یا آلمان برگزار شود. این سه کشور که با عنوان «E3» شناخته می‌شوند و زمانی طرف‌های اروپایی اصلی در تعاملات ایران و آمریکا بودند، از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در ژانویه، کاملاً به حاشیه رانده شده‌اند.

به گزارش این رسانه روز بعد، «مجید تخت‌روانچی»، معاون وزیر خارجه و از حاضران در گفت‌وگوهای عمان، گزارشی از آنچه در مسقط رخ داده را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ارائه داد. به گفته تخت‌روانچی، این مذاکرات غیرمستقیم در محل اقامت وزیر خارجه عمان برگزار شد و هیات‌ها در اتاق‌های جداگانه مستقر بودند. او همچنین تأیید کرد که دور دوم گفت‌وگوها در کشوری اروپایی برگزار خواهد شد، اما عمان همچنان نقش میانجی را ایفا خواهد کرد. یک منبع بلندپایه سیاسی در ایران که نخواست نامش فاش شود، توضیح داد که دلیل اعلام نکردن نام کشور میزبان، جلوگیری از جلب توجه رسانه‌ای به محل مذاکرات آینده بود.

در حالی که امواج میدیا در تاریخ ۱۲ آوریل گزارش داده بود که دور بعدی مذاکرات هسته‌ای احتمالاً در اروپا برگزار می‌شود، رسانه اکسیوس روز بعد اعلام کرد که ایتالیا میزبان خواهد بود. اندکی پس از آن، وزیر خارجه ایتالیا «آنتونیو تاجانی» تأیید کرد که دولتش با «درخواست طرف‌های ذی‌نفع و از سوی عمان که نقش میانجی را دارد» موافقت کرده است. او رم را «پایتخت صلح و میانجی‌گری» توصیف کرد و افزود: «این نخستین بار نیست که چنین دیدارهایی در کشور ما برگزار می‌شود و ما آماده‌ایم هر آنچه لازم است انجام دهیم و همچنان از هر مذاکره‌ای که به حل مسئله هسته‌ای و نیز برقراری صلح منجر شود، حمایت خواهیم کرد.»

به گفته یکی از افراد مطلع در تهران، قرار بود مذاکرات در تاریخ ۱۹ آوریل در یکی از اماکن دیپلماتیک عمان در رم برگزار شود. اما در نیمه‌شب ۱۵ آوریل به وقت محلی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران «اسماعیل بقایی» به‌طور غیرمنتظره اعلام کرد که «پس از مشورت‌ها»، مذاکرات در عمان برگزار خواهد شد. این تغییر ناگهانی، گمانه‌زنی‌های گوناگونی را برانگیخت، از جمله اینکه جمهوری اسلامی ترجیح می‌دهد محل مذاکرات کشور دیگری باشد، مانند سوئیس، یا اینکه تنش‌هایی میان ایران و اروپا شکل گرفته است.

یک منبع ارشد ایرانی که خواست نامش فاش نشود گفت اعلام بقایی پس از پیامی از سوی عمان در اواخر ۱۴ آوریل صورت گرفت که گفته بود «پیچیدگی‌هایی در برگزاری مذاکرات در ایتالیا وجود دارد.»

به گفته فرد مطلع سیاسی در تهران، وزیر خارجه عمان پیشنهاد داد که مسقط به‌عنوان «بهترین گزینه» مطرح شود و توضیح داد که ویتکاف نمی‌تواند در رم حاضر شود، چراکه معاون رئیس‌جمهور، جِی‌دی ونس، در همان زمان برای رویدادی دیگر در پایتخت ایتالیا خواهد بود. به گفته این منبع، دولت ترامپ در نهایت «با توجه به مشکلات احتمالی در انتقال مذاکرات به کشور اروپایی دیگر» با برگزاری دور دیگر مذاکرات در عمان موافقت کرد.

گرچه جنجال بر سر محل مذاکرات ممکن است کم‌اهمیت به نظر برسد، اما این ماجرا به‌وضوح نشان‌دهنده تغییرات مهمی در دینامیک‌ روابط بین‌المللی در سال‌های اخیر است.

زمانی که دونالد ترامپ، در سال ۲۰۱۸ به‌صورت یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران خارج شد (توافقی چندجانبه که توسط سه کشور اروپایی (E3)، چین و روسیه نیز امضا شده بود) اروپا وعده داد که برای حفظ این توافق مهم، وارد عمل خواهد شد. مقامات ارشد فرانسه قویاً ایده وابستگی به آمریکا را رد کردند و وعده دادند با فراهم کردن منافع اقتصادی وعده ‌داده ‌شده به جمهوری اسلامی ایران، از این توافق حمایت کنند.

اما اروپا بعد از خروج ترامپ نتوانست برجام را احیا کند. این ناتوانی در ماجرای INSTEX آشکار شد، سازوکاری مالی که اروپا در سال ۲۰۱۹ برای دور زدن تحریم‌های آمریکا راه‌اندازی کرد، اما در عمل تنها چند تراکنش محدود انجام داد و عملاً به تعطیلی کشیده شد. از منظر جمهوری اسلامی ایران، این ماجرا نشان داد که نه وعده‌های سه کشور اروپایی و نه قوانین بین‌المللی نمی‌توانند فشارهای آمریکا را مهار کنند.

رافائل گروسی

وقتی جو بایدن در ژانویه ۲۰۲۱ روی کار آمد، اروپا برای میانجی‌گری گفت‌وگوهای غیرمستقیم بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا تلاش کرد. اما رئیس‌جمهور جدید آمریکا در نهایت از اجرای وعده انتخاباتی‌اش برای بازگشت به برجام خودداری کرد. در عوض، بایدن همان تحریم‌های دوره ترامپ را به‌عنوان «اهرم فشار» برای گرفتن امتیازهای بیشتر از ایران به کار گرفت، قمار سیاسی‌ای که شکست خورد. سال بعد، روابط ایران و سه کشور اروپایی به‌شدت تیره شد، به‌ویژه پس از آنکه روسیه برای جنگ اوکراین از جمهوری اسلامی ایران پهپاد دریافت کرد. اروپا در واکنش به این همکاری، تحریم‌هایی علیه ایران وضع کرد و تنش‌ها افزایش یافت.

در زمان حال، نیروهای محافظه‌کار در ایران، از جمله رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به‌صراحت از حذف سه کشور اروپایی از روند گفت‌وگوها با آمریکا استقبال کرده‌اند. روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران از گفت‌وگوهای عمان حمایت کرده و حذف دولت‌های اروپایی از مذاکرات را ستوده و نوشته است که جمهوری اسلامی ایران از حذف «متحدان سنتی آمریکا» سود خواهد برد.

با این حال، همه بر این باور نیستند که اروپا کاملاً از معادله حذف شده است. به گفته یک ناظر برجسته سیاسی ایرانی: «فکر می‌کنم ایرانی‌ها همچنان علاقه‌مندند که اروپا درگیر بماند، و ایتالیایی‌ها هم ظاهراً تمایل دارند نقش سازنده‌ای در ارتباط با بقیه اروپا ایفا کنند.» او افزود: «ممکن است همچنین آمریکایی‌ها رم را به ژنو یا وین ترجیح داده باشند، چون نخست‌وزیر ایتالیا را دوست دارند.»

یک ناظر با تجربه در رم با اشاره به تبادل زندانی ژانویه ۲۰۲۵ بین ایران و ایتالیا که در آن روزنامه‌نگار ایتالیایی، چیچیلیا سالا، پس از سه هفته بازداشت در ایران آزاد شد، به امواج‌میدیا گفت که روابط بین رم و تهران چند بعدی است و به حوزه امنیتی نیز گسترش یافته است. «مطمئناً هر دو دستگاه اطلاعاتی پس از آنچه که رخ داد بیشتر در تماس هستند؛ آنها معامله تبادل زندانی را انجام دادند و این امر ممکن شد چون رئیس دستگاه اطلاعاتی ما برای ۲۰ سال است که همتای ایرانی‌اش را می‌شناسد. فکر می‌کنم که تبادل زندانی شاید راه را برای توافق در مورد میزبانی از تعاملات جمهوری اسلامی ایران و آمریکا باز کرده باشد، اما این فقط نظر من است. برای اطمینان آنها وقتی شروع به صحبت (درباره تبادل زندانی) کردند، درباره موارد بسیار گسترده‌تری هم صحبت کردند.»

این ناظر ایتالیایی از توصیف تبادل زندانی به عنوان ایجاد حسن نیت از طرف جمهوری اسلامی ایران در سمت ایتالیا خودداری کرد و گفت: «هیچ‌کس دوست ندارد تحت فشار باشد و آنها این احساس را با بازداشت غیرقانونی سالا داشتند. اما آنها می‌خواهند بهترین رابطه ممکن را با هر کسی داشته باشند. فکر می‌کنم مسئله این است.»

این منبع همچنین گفت که ایتالیا به نوعی با تشکیل و رشد E3 جایگاه پایین‌تری پیدا کرده است و اینکه امتناع ظاهری تهران از تعامل با آمریکا در برلین، لندن یا پاریس، در حالی که با رم مشکلی ندارد، «تلافی متقابل» ایران و ایتالیا است.

با این حال، با وجود ترجیحات ایران و اینکه E3 از دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و آمریکا کنار گذاشته شده است، یک واقعیت وجود دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت: بریتانیا، آلمان و فرانسه همچنان کلید آینده برجام را در دست دارند. در ماه اکتبر، بند «اسنپ بک» توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منقضی می‌شود. اگر E3 بخواهد تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را دوباره اعمال کند، که تهران هشدار داده است که این امر منجر به ترک معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خواهد شد، فرآیند ۹۰ روزه باید تابستان امسال آغاز شود.

مرکز توجه در هر دو موضوع اسنپ بک و دیپلماسی ایران و آمریکا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است، که مدت‌هاست از عدم همکاری جمهوری اسلامی ایران در تحقیقات مربوط به آثار اورانیوم در سایت‌های قدیمی اما اعلام ‌نشده شکایت کرده است. رئیس نهاد نظارتی هسته‌ای قرار است در روزهای آینده به ایران سفر کند، که ممکن است با مذاکرات در عمان همزمان شود. پیشرفت در مسیر اول می‌تواند هم محصول و هم تسهیل‌کننده مسیر دوم باشد. در مورد احتمال اینکه ویتکاف از پروازهای ۱۷ ساعته به عمان در امان بماند، با وجود ناکامی در تصمیم‌گیری در مورد برگزاری در رم، نخستین منبع ارشد ایرانی گفت: «هر چیزی ممکن است و همه‌چیز بستگی به آنچه در مذاکرات اتفاق می‌افتد دارد.»