به گزارش اکوایران، زمانی رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، و دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، در عکس گروهی نشست ناتو در لاهه در ماه گذشته، با لبخند و دست دادن، یکدیگر را در آغوش گرفتند. زبان بدنشان یک «برومنس» تثبیتشده بود. رابطه «استثنایی» این دو «دوست»، همانطور که خودشان هم یکدیگر را مینامند، تاکنون به مجموعهای از منافع مشترک منجر شده است.
ترکیه توانسته نسبت به بسیاری از متحدان آمریکا، موقعیت بهتری در زمینه تعرفهها به دست آورد. واشنگتن تحریمهای سوریه را همانطور که اردوغان خواسته بود، لغو کرده است. ترامپ همچنین چشم بر سرکوب مستمر مخالفان در ترکیه بسته است. در مقابل، اردوغان نیز برای متحد ناتویی خود، محلی برای مذاکرات دیپلماتیک با روسیه فراهم کرده، و زمینه خروج نظامی آمریکا از سوریه را که ترامپ مدتها خواهان آن بود مهیا کرده است.
اما اکنون، این رابطه با دو آزمون مهم روبهروست.
دو آزمون بزرگ
به گزارش فایننشالتایمز، نخستین و فوریترین مسئله، همسو کردن حمایت ترکیه از دولت رئیسجمهور سوریه، احمد الشرع، با اقدامات بیثباتکننده نظامی اسرائیل در این کشور عربی است. دومین چالش، تلاش برای پایان دادن به تحریمهای آمریکا علیه بخش دفاعی ترکیه است تا قرارداد چند میلیارد دلاری جنگندههای F-35 که اردوغان مدتها در پی آن بوده، محقق شود.
سونر چاغاپتای، مدیر برنامه مطالعات ترکیه در مؤسسه واشنگتن، دربارهٔ این دو رئیسجمهور گفت: «نباید شیمی بین این دو را دستکم گرفت. ترامپ کشورها و رهبران قدرتمند را دوست دارد و اردوغان هر دو را ارائه میدهد.»
با این حال، به گفته آرون استاین، رئیس مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی در واشنگتن: «با تمام حرفهایی که دربارهٔ برومنسشان زده میشود، به نظر نمیرسد ترامپ و اردوغان در عمل موفق به انجام هیچ توافق مهمی شده باشند.»
سوریه
هیچجا این «دوران جدید در روابط ترکیه و آمریکا»، آنطور که اردوغان توصیف کرده، به اندازه سوریه آشکار نبوده است. سوریه، همسایه ترکیه، بهویژه به دلیل حمایت آمریکا از نیروهای کرد، که آنکارا آنها را شاخهای از گروه پکک میداند، مدتها منبع تنش میان آنکارا و واشنگتن بوده است. اما اکنون به نظر میرسد که آمریکا تقریباً از مواضع ترکیه پیروی میکند، حتی زمانی که این مواضع با سیاستهای اسرائیل در تضاد باشد. اسرائیل موضعی خصمانه علیه الشرع اتخاذ کرده است.
در ماه ژوئن، پس از گفتوگوی تلفنی ترامپ با اردوغان، رئیسجمهور آمریکا از اختیارات اجرایی خود برای لغو تحریمهای اقتصادی علیه سوریه استفاده کرد، یکی از خواستههای کلیدی ترکیه. سپس در همین ماه، آمریکا گروه «هیات تحریر الشام» جنبش سابق رئیسجمهور سوریه را از فهرست سازمانهای تروریستی خارج کرد، و این شاید نخستین بار بود که آمریکا گروهی را پیش از فروپاشی کامل، از این فهرست حذف میکرد.
به گفته چاغاپتای: «این مسئله برای ترکیه بسیار مهم بود و همچنین نشانهای از اعتماد ترامپ به اردوغان بود. اگر سوریه باثبات شود، بسیاری از سه میلیون پناهجوی سوری ساکن ترکیه بازخواهند گشت. این مسئله به حل دغدغههای ملیگرایانه داخلی ترکیه کمک میکند و میتواند برگ برندهای در انتخابات برای اردوغان باشد.»
تام باراک، از دوستان ترامپ و سفیر جدید آمریکا در ترکیه و فرستاده ویژه به سوریه، حلقه اتصال کلیدی در این رابطه است. ترامپ به این میلیاردر لبنانیتبار با سابقه سرمایهگذاری خصوصی، مأموریت داده که روابط دوجانبه را از سطح «عالی» به «استثنایی» ارتقا دهد. از سوی دیگر، آنکارا از مداخلات مکرر اسرائیل در سوریهٔ تحت کنترل الشرع خشمگین است؛ از جمله تصرف مناطق جنوبی و حملات به زیرساختهای نظامی.
تام باراک نیز اقدامات اسرائیل را در جریان موجی از درگیریهای مرگبار فرقهای در سوریه، «شروع فصلی گیجکننده و تازه» توصیف کرد و گفت اسرائیل مدعی است برای دفاع از اقلیت مذهبی دروزیها دست به حملات زده است. این انتقاد علنی کمسابقه از سوی یک مقام آمریکایی، ظاهراً واکنشی ضمنی از سوی وزیر دفاع اسرائیل، اسرائیل کاتص، را برانگیخت: «کسانی که از این حملات انتقاد میکنند، از واقعیتها آگاه نیستند.»
خرید F-35
دومین آزمون بزرگ در روابط ترامپ و اردوغان، خواسته دیرینه ترکیه برای خرید دهها فروند جنگنده رادارگریز F-35 است. توافقی که اردوغان پس از دیدار با ترامپ در لاهه، با لحنی مثبت دربارهاش صحبت کرد و گفت: «انشاءالله پیشرفت خواهیم کرد.»
اما موانع پیش رو بسیار جدیاند. این معامله در سال ۲۰۲۰ پس از آنکه اردوغان دو سامانه پدافندی روسی S-400 خریداری کرد، تحت تحریمهای موسوم به CAATSA (مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم) مسدود شد.
مقامهای ترکیهای اشاره کردهاند که این سامانهها از زمان ورود، همچنان در جعبههای بسته نگهداری میشوند. اما یکی از مقامات غربی هشدار داد: «اگر استفاده شوند، مثل این است که روسیه یک فلش USB را به سیستم کامپیوتری ناتو وصل کرده باشد، برای ما کاملاً غیرقابل قبول است.»
تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه، احتمال داده که راهحلی برای این مسئله، از جمله جلب رضایت کنگره برای لغو تحریمها، ممکن است تا پایان امسال پیدا شود.
در این بین، ترکیه برای نوسازی ناوگان فرسوده هواییاش به دنبال خرید جنگندههای یوروفایتر است. بریتانیا و ترکیه این هفته یک توافق اولیه چند میلیارد پوندی برای فروش جنگندههای تایفون به آنکارا امضا کردند.
سینان اولگن، رئیس اندیشکده ادام در استانبول، گفت: «برای دستیابی به فرمول موفقیت در پرونده F-35، هر دو طرف باید از مواضع اصولی خود تا حدی کوتاه بیایند. ترکیه باید در عمل متعهد شود که هرگز از سامانه S-400 استفاده نکند و این موضوع باید قابل نظارت باشد تا شکاف اعتماد کاهش یابد. در مقابل، آمریکا هم باید انعطاف نشان دهد.»
منافع این توافق بسیار بالاست. اگر مسئله حل شود، شرکت لاکهید مارتین میتواند سفارش چند میلیارد دلاری فروش دریافت کند. شرکتهای ترکیهای نیز ممکن است دوباره به زنجیره تولید F-35 بازگردند و قراردادهای پرسودی را بازیابند از جمله تولید بدنه هواپیما و نقش یکی از مراکز اصلی تعمیر و نگهداری آن.
آرون استاین هشدار داد: «این مسیر طولانی خواهد بود. برای خرید F-35، ترکیه نیاز به تأمین مالی نظامی دارد، که نیازمند تأیید کنگره است. اما ترکیه در کنگره محبوب نیست، و لابی یونان و اسرائیل با این توافق مخالفاند.»
با این حال، تحلیلگران معتقدند که اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد، راهی هم برای توافق پیدا میشود، حتی اگر در نهایت نیاز به دستور اجرایی از سوی ترامپ باشد.
اما آنچه دشوارتر به نظر میرسد، تنشهای فزاینده میان ترکیه و اسرائیل است. وزیر خارجه ترکیه، هاکان فیدان، این هفته هشدار داد که اگر تلاشها برای تجزیه سوریه ادامه یابد، آنکارا ممکن است مداخله کند، سناریویی نگرانکننده که احتمال درگیری مستقیم میان دو ارتش قدرتمند منطقه را مطرح میکند.
موضوع دیگر، ایران است. ترکیه زمانی که آمریکا در ماه ژوئن تأسیسات هستهای ایران را بمباران کرد، صرفاً واکنشی ملایم نشان داد. اما اگر دور دوم جنگ اسرائیل و ایران آغاز شود، جنگی که آسیب بیشتری به تهران وارد کند و در بدترین حالت موج گستردهای از پناهجویان ایرانی را به سمت ترکیه سرازیر کند، آنکارا ممکن است بهطور کامل از واشنگتن فاصله بگیرد.
به گفته سونر چاغاپتای: «ترامپ باید بین ترکیه و اسرائیل میانجیگری کند. میزان تنفر متقابل بسیار بالاست. رهبرانشان از هم خوششان نمیآید، نهادهای امنیتیشان هم همینطور، مردمشان نیز. فقط ترامپ میتواند در این میان میانجی باشد. این بزرگترین میدان مین در روابط آمریکا و ترکیه است.»
