زیروبم دخل و خرج دولت در سال 1403؛ چراغ سبز به افزایش درآمد مالیاتی

به گزارش اکوایران، صبح امروز نسخه اولیه کلیات لایحه بودجه 1403 منتشر شد و تصویری از سند دخل و خرج دولت را در سال آینده نمایان کرد. این لایحه نشان می‌دهد که «جمع منابع عمومی دولت» در سال آینده 18 درصد نسبت به سال جاری افزایش یافته است.

منابع عمومی دولت از سه بخش «درآمدها»،‌ «واگذاری دارایی سرمایه‌ای» و «واگذاری دارایی مالی» تشکیل شده است. شواهد بدست آمده حاکی از آن است که درآمدها 42 درصد و واگذاری دارایی‌های مالی 8 درصد نسبت به سال 1402 افزایش یافته است. این در حالی است که واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای 12 درصد نسبت به سال جاری کاهش یافته است.

یکی از اجزای مهم واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، درآمدهای نفتی و گازی است. لایحه بودجه 1403 نشان می‌دهد که دولت در سال آینده کمتر روی درآمدهای نفتی حساب باز کرده است.

به بیان دقیق‌تر، طبق لایحه منتشرشده درآمدهای نفتی دولت در سال آینده 585 همت خواهد بود. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز تا پیش از انتشار سند رسمی امروز، حدودا 40 همت کمتر از رقم فعلی، بوده است.

در سوی دیگر ماجرا، درآمدهای مالیاتی دولت در سال آینده حدودا 50 درصد نسبت به سال 1402 افزایش یافته است. آیا دولت به سمت درآمدهای پایدارتر حرکت کرده و تکیه خود به درآمدهای نفتی را کاهش داده است؟

بودجه؛ سند دخل و خرج دولت در سال آینده

بودجه سند دخل و خرج دولت است و تهیه آن از نیمه دوم هر سال شروع می‌شود. این سند نشان می‌دهد که درآمدهای دولت به چه میزان و از چه منبعی است و در سمت دیگر، این منابع را کجا و چطور خرج می‌کند.

سمت منابع بودجه، 3 بخش دارد: «درآمدها»، «واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای» و «واگذاری دارایی‌های مالی». بخش اول حاوی درآمدهای عمومی دولت مثل مالیات، عوارض و فروش کالا و خدمات است. بخش دوم، فروش نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی و واگذاری اموال دولتی را شامل می‌شود. بخش سوم نیز حاوی درآمدهای مالی دولت مثل فروش اوراق و فروش سهام شرکت‌های دولتی است. مجموع این 3 بخش، «منابع عمومی بودجه» را تشکیل می‌دهد.

نگاه کلی به بودجه سال آینده؛ افزایش 18 درصدی منابع عمومی بودجه نسبت به 1402

منابع عمومی بودجه در لایحه 1403 به 2 هزار و 462 همت رسیده که نسبت به قانون بودجه سال جاری 18 درصد افزایش یافته است. از میان 3 جزء منابع، «درآمدها» به یک هزار و 496 همت رسیده که 42 درصد بالاتر از قانون بودجه 1402 است. «واگذاری دارایی‌های مالی» نیز از 296 همت در قانون بودجه سال جاری به 319 همت در لایحه بودجه سال آینده افزایش یافته است.

اما «واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای» 12 درصد نسبت به قانون بودجه سال جاری کاهش یافته و به  647 همت رسیده است. این کاهش منابع سرمایه‌ای متاثر از کاهش درآمدهای نفتی و کاهش درآمدهای حاصل از فروش اموال دولتی حاصل شده است.

تمامی این سرفصل‌ها در سمت منابع بودجه قرار می‌گیرد. متناظر با این منابع، مصارفی وجود دارد که به ترتیب برابر با «هزینه‌ها»،‌ «تملک دارایی‌های مالی» و «تملک دارایی‌های سرمایه‌ای» است.

تفاضل هر یک از منابع و مصارف، ترازهای بودجه را حاصل می‌کند که شامل «تراز عملیاتی»، «تراز مالی» و «تراز سرمایه» می‌شود.

موشکافی منابع بودجه در سال 1403

 واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای؛ گمانه‌زنی‌هایی از درآمد نفتی و گازی

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، منابع بودجه عمومی در لایحه سال آینده به 2 هزار 462 همت رسیده است. البته رقمی که تا پیش از انتشار سند رسمی امروز از بودجه عمومی شنیده می‌شد چیزی حدود 30 همت کمتر از رقم فعلی بوده است. این اختلاف نیز می‌تواند متاثر از تغییر در پیش‌بینی درآمدهای نفتی باشد.

به بیان دقیق‌تر، شنیده‌ها حاکی از این بود که درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز حدودا 40 همت کمتر از رقم فعلی اعلام شده، بوده است. علت این تفاوت ریشه در نرخ تسعیر ارز دارد. در واقع، هنگامی که نفت و گاز صادر می‌شود، درآمد آن به صورت ارزی بدست می‌آید و برای تبدیل آن به ریال باید از نرخ تسعیر ارز استفاده کرد.

گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که ابتدا درآمدهای نفتی به دلار پیش‌بینی‌ شده بوده و دولت برای تبدیل آن از نرخ تسعیر حدودا 28 هزار و 500 تومانی استفاده کرده است اما بعد برای کاهش وابستگی بودجه به دلار، یورو را جایگزین کرد و نرخ تسعیر آن را به 31 هزار تومان تبدیل کرد. بنابراین قسمتی از این اختلاف می‌تواند به دلیل تفاوت نرخ تبدیل دلار به یورو حاصل شده باشد.

از دیگر علل پیدایش این تفاوت، می‌توان به لحاظ نشدن رقم صادرات محصولات پتروشیمی و نرخ خوراک پتروشیمی‌ها اشاره کرد.

به هر حال، بنابر سندی که به طور رسمی از لایحه بودجه 1403 منتشر شده، درآمدهای نفتی در سال آینده 585 همت خواهد بود که نسبت به قانون بودجه سال جاری 3 درصد کمتر شده است.

از دیگر اجزای واگذاری دارایی سرمایه‌ای، «منابع حاصل از فروش و واگذاری اموال منقول و غیرمنقول» دولت است. رقم پیش‌بینی‌شده از این بخش در لایحه بودجه سال آینده 61.8 همت بوده که 52 درصد نسبت به قانون بودجه سال جاری کاهش یافته است. البته شنیده‌ها حکایت از آن دارد که این رقم نیز تا پیش از سند رسمی منتشر شده در صبح امروز، حدودا 60 همت بوده است.

لایحه بودجه 1403 نشان می‌دهد که «تراز سرمایه‌ای» در لایحه بودجه سال آینده به 272 همت رسیده است. به بیان دیگر، اگر تمام منابع محقق شود، پس از پاسخگویی به همه هزینه‌های تملک سرمایه، 272 همت به صورت مازاد باقی‌ می‌ماند.

درآمد‌ها؛ افزایش 50 درصدی منابع مالیاتی

در لایحه بودجه 1403 پیش‌بینی‌ شده است که درآمدهای دولت در سال آینده یک هزار و 496 همت خواهد بود که نسبت به قانون بودجه سال جاری 42 درصد افزایش یافته است.

این درآمدها 7 جزء دارد: درآمدهای مالیاتی، مالیات بر واردات، سود سهام شرکت‌های دولتی، مالکیت دولت در بخش ارتباطات، بهره مالکانه و حقوق دولتی معادن، درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات و سایر درآمدها.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که درآمدهای مالیاتی از 749 همت در قانون بودجه سال جاری به یک هزار و 122 همت در لایحه بودجه 1403 افزایش یافته است. به بیان دیگر، منابع دولت از محل اخذ مالیات در سال آینده 50 درصد نسبت به سال جاری افزایش خواهد یافت.

در ادبیات بودجه‌ریزی از درآمدهای مالیاتی به عنوان «درآمدهای پایدار» یاد می‌شود. علت این نام‌گذاری این است که درآمدهای مالیاتی از ثبات بالاتری نسبت به درآمدهای نفتی برخوردارند و وابسته به تحولات جهانی نیستند؛ در حالی که درآمدی مثل صادرات نفت به عوامل متعددی مثل سطح تقاضا، قیمت‌ها و تحولات جهانی گره خورده است. به همین دلیل تکیه بیش‌تر بر درآمدهای مالیاتی می‌تواند بودجه دولت را از نوسانات ناگهانی حفظ کند.

از میان سایر درآمدهای دولتی، «سود سهام شرکت‌های دولتی» و «درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات»‌ به ترتیب 76 درصد و 75 درصد نسبت به قانون بودجه 1402 افزایش یافته است.

حال اگر درآمدها از هزینه‌ها کسر شود، تراز عملیاتی به دست می‌آید. این تراز در لایحه بودجه سال آینده به منفی 308 همت رسیده است. به بیان دیگر، اگر دولت همه درآمدها را محقق کند و همه نیازهای هزینه‌ای را رفع کند، در نهایت 308 همت منابع مالی کم می‌آورد. این رقم نسبت به قانون بودجه سال جاری 32 درصد کم شده است که نشان‌دهنده کاهش کسری تراز عملیاتی است.

واگذاری دارایی‌های مالی

در نسخه اولیه کلیات لایحه بودجه 1403، واگذاری دارایی‌های مالی 319 همت پیش‌بینی شده که نسبت به سال جاری 8 درصد افزایش یافته است.

این سرفصل شامل اجزایی از قبیل «فروش اوراق»، «واگذاری شرکت‌های دولتی» و «سایر واگذاری‌های مالی» می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در لایحه بودجه سال آینده فروش اوراق به 255 همت رسیده که 36 درصد بیش‌تر از قانون بودجه سال جاری است.

در مقابل، منابع حاصل از واگذاری شرکت‌های دولتی که همان واگذاری سهام آن‌ها است برابر با 60 همت پیش‌بینی شده که نسبت به قانون بودجه 1402 به میزان 43 درصد کاهش یافته است.

در نتیجه این تغییرات، تراز مالی لایحه بودجه سال آینده به 36 همت رسیده که 63 درصد کمتر از سال 1402 است.

کلیاتی از تغییرات لایحه بودجه 1403 نسبت به قانون بودجه 1402

طبق نسخه اولیه کلیات لایحه بودجه 1403، در بخش «درآمدها» منابع حاصل از اخذ مالیات 50 درصد نسبت به قانون بودجه 1402 افزایش یافته است. در بخش «واگذاری درآمد سرمایه‌ای» نیز درآمدهای حاصل از نفت و گاز 3 درصد کمتر شده است.

همچنین، در خصوص «واگذاری دارایی‌های مالی»، واگذاری سهام شرکت‌های دولتی 43 درصد کاهش یافته و در مقابل 36 درصد به فروش اوراق اضافه شده است.

بنابراین، طبق ارقامی که پیش‌تر به آن اشاره شد به نظر می‌رسد در سال آینده سعی دولت بیش‌تر بر کسب درآمدهای مطمئن‌تر و کم ریسک‌تر بوده تا از این طریق کسری بودجه را کنترل کند.