شینوِن لیانبو، برنامه اصلی خبر شبانهی تلویزیون دولتی چین، به نظم و انضباط آهنین خود معروف است. در پوشش خبری نشست اخیر کمیته مرکزی حزب کمونیست نیز طبق معمول از همان الگوی آشنا پیروی کرد: آغاز با تصویری باز از تالار بزرگ خلق، سپس نمایش صحنهای از اعضای کمیته مرکزی که در حال کف زدن برای رهبران دفتر سیاسی بودند که وارد سالن میشدند. در مرکز صحنه، شی جینپینگ آرام ایستاده بود و با نگاهی خونسرد به حاضران مینگریست. هنگام سخنرانی او، اعضا با تمرکز کامل گوش میدادند و بسیاری یادداشت برمیداشتند.
عنصر نامطلوب
اما وقتی دوربین دوباره به میان جمعیت برگشت، تفاوتی آشکار با سالهای گذشته به چشم میآمد: چهار ردیف تقریباً خالی. در مجموع، ۳۷ نفر از ۲۰۵ عضو اصلی کمیته غایب بودند؛ نشانهای روشن از آنکه بسیاری، و احتمالاً بیشترشان، پاکسازی شدهاند. از آنجا که برنامهریزی چنین رویدادهایی با دقت بالا انجام میشود، بعید است نمایش این صندلیهای خالی اتفاقی باشد. در واقع در چند نما، دوربینها آنها را درست در مرکز تصویر قرار دادند..
پیام کاملاً روشن بود: شی جینپینگ با اقتدار کامل در رأس قدرت است و هیچ ابایی از این ندارد که به حزب و جهان نشان دهد هرکس را که «عنصر نامطلوب» تشخیص دهد، کنار میگذارد. هنوز مشخص نیست که مقامهای برکنارشده دقیقاً چه کردهاند که چنین مجازات شدهاند. رسانههای دولتی برخی را به فساد مالی متهم کردند، بیآنکه جزئیاتی بدهند. اما برای آنکه چنین پاکسازی گسترده و علنی در میان ردههای بالای رهبری حزب رخ دهد، جرم آنان نمیتواند صرفاً دریافت چند رشوهی معمولی باشد.
ابعاد بیسابقه
پاکسازی جاری در چین از دو جهت چشمگیر است. نخست از نظر ابعاد: بنا به برخی برآوردها، این بزرگترین موج تصفیه از زمان مائو به شمار میرود. آخرین باری که حضور اعضا در نشست کمیته تا این اندازه کم بود، به دوران انقلاب فرهنگی بازمیگردد. تمرکز اصلی شی این بار بر ارتش بوده است. حزب در ماه جاری ۹ ژنرال را اخراج کرد و شمار کل ژنرالهای برکنارشده از زمان رویکارآمدن او را به دستکم ۲۲ نفر رساند. سه رهبر پیش از او - دنگ شیائوپینگ، جیانگ زمین و هو جیانتو - در تمام دوران حکومتشان حتی یک ژنرال را نیز عزل نکردند.
نکتهی چشمگیر دوم این است که این تصفیهها پس از سیزده سال حکومت شی رخ میدهد. در سالهای نخست قدرت گرفتن او، پاکسازی در حزب تا حدی قابل درک بود؛ در آن زمان فساد بهطرز بیسابقهای گسترده بود و شی از کارزار «ضد فساد» خود برای تحکیم نفوذش بر ارتش و حذف رقبای احتمالی استفاده کرد. اما اکنون، او مقامات منصوب خود را برکنار میکند؛ ژنرالهایی که بیتردید پیش از ارتقا، از سوی او بهدقت ارزیابی شده بودند.
این تحولات بحثی را در میان ناظران برانگیخته است: آیا این پاکسازیها نشاندهندهی ضعف شی است، چون دیگر حتی به اطرافیان خود اعتماد ندارد؟ یا برعکس، نشانهی اقتدار مطلق اوست؟ حزب کمونیست پاسخ روشنی به این پرسش نمیدهد. تازهترین سرنخ از روزنامهی رسمی ارتش آزادیبخش خلق به دست میآید. در سرمقالهای، دربارهی اخراج ۹ ژنرال نوشت که آنان به «جرایمی با مبالغ فوقالعاده کلان» مظنوناند. سپس جملهای بسیار سنگینتر افزود: آنان «غیر وفادار» بوده و «اصل اساسی فرماندهی حزب بر ارتش» را تضعیف کردهاند.
به گفتهی دِنگ یووِن، سردبیر پیشین یکی از روزنامههای حزبی که اکنون در تبعید زندگی میکند، این ادبیات نشان میدهد که گناه اصلی آنان فرقهگرایی درونارتشی بوده است؛ نه الزاماً تلاش برای کودتا، بلکه تشکیل شبکههای نفوذ شخصی. شواهد غیرمستقیم نیز همین را تأیید میکند: بسیاری از این ژنرالها پیشتر در یک یگان مشترک، «ارتش سیویکم سابق»، خدمت کردهاند. اما حتی اگر چنین باشد، لزوماً به این معنا نیست که شی کنترل خود را بر آنان از دست داده بود؛ شاید صرفاً در حال «هرس کردن باغش» بوده است. از این منظر، این پاکسازیها پیش از هر چیز نمایانگر قدرت خام او هستند. در چین امروز، چه در ترفیع و چه در برکناری، تنها یک نفر تصمیم نهایی را میگیرد: شی جینپینگ.
مهیای نبرد
اما پرسش مهمتر این است که آیا این پاکسازیها به سود سیاستگذاری و توان نظامی چین خواهد بود یا برعکس، آن را تضعیف میکند؟ بسیاری بر این باورند که چنین سرکوبی پیامدهای منفی به همراه دارد. اکنون پستهای کلیدی ارتش خالی ماندهاند، از جمله سه کرسی از هفت کرسی کمیسیون مرکزی نظامی، بالاترین نهاد تصمیمگیری نظامی. این وضعیت احتمالاً روحیهی ارتش را تضعیف میکند. افزون بر آن، ترس از اینکه نفر بعدی چه کسی است، میتواند در تمام سطوح نظام اداری چین مانع از ابتکار عمل شود. مجموعهی این عوامل - ترس، اضطراب و سوءظن-ترکیبی است که میتواند به فلج نهادی بینجامد.
با این حال، استدلالی متقابل نیز وجود دارد: اینکه شاید پاکسازیها هدف والاتری را دنبال کنند. اگر چنین باشد، باید فرض کرد فساد گسترده، همان «مبالغ فوقالعاده کلان» یادشده، ریشهی مشکل بوده است. لایل موریس از اندیشکده مؤسسه سیاست آسیایی میگوید: «برای آنکه شی پس از این همه بررسی و انتصاب، ناگهان تصمیم به اخراج این ژنرالها بگیرد، حتماً اتفاقی بسیار جدی افتاده است».
گزارش سال ۲۰۲۴ پنتاگون دربارهی ارتش چین نیز اشاره میکند که برخی از برکناریها ممکن است با تقلب در ساخت سیلوهای زیرزمینی موشکهای بالستیک مرتبط بوده باشد؛ رخدادی تکاندهنده با توجه به نقش حیاتی این سیلوها در توان هستهای چین. بااینحال، همان گزارش میافزاید که تحقیقات ضد فساد موجب اصلاح این پروژه و بهبود آمادگی عملیاتی ارتش شده است. از این منظر، پاکسازیها شاید نیروی محرکهای باشند برای افزایش کارآمدی سیستماتیک ارتش؛ گامی در جهت تبدیل آن به سازمانی پاکتر، حرفهایتر و آمادهتر برای «جنگیدن و پیروزی»، همانگونه که شی بارها تکرار کرده است.
این تفسیر خوشبینانه ممکن است سادهلوحانه به نظر برسد، زیرا واقعیت این است که پاکسازیها در چین هرگز متوقف نخواهند شد. وقتی قدرتی چنین عظیم در دستان مقامهایی معدود و بدون نظارت واقعی متمرکز باشد، فرصت فساد همواره وجود دارد. در نتیجه، کشور گرفتار چرخهی دائمی فساد، سرکوب و پارانویا است.
بااینحال، ناظران صعود چین باید احتمال نگرانکنندهای را نیز در نظر بگیرند: شاید پاکسازیهای شی جینپینگ، بهجای آنکه نشانهی ضعف یا ترس او باشند، به بخشی از سازوکار درونی نظام حکمرانی چین بدل شده باشند؛ ابزاری برای حفظ انضباط، تمرکز قدرت و در نهایت، تقویت نظامی که ظاهراً قرار بود در برابر چنین آفتهایی مصون بماند.
منبع: اکونومیست
