بزرگ‌ترین پاشنه آشیل بایدن در مذاکرات وین

به گزارش اکوایران، روز گذشته یک مقام ارشد در دولت ایالات متحده اظهار کرد که مذاکرات احیای برجام در شهر وین به «مرحله نهایی» رسیده و طرف‌های توافق باید «تصمیم سیاسی» در این رابطه بگیرند. 

به بهانه این اظهارات، دیوید سینگر، ​​لارا جیکز و فرناز فصیحی با انتشار یادداشتی در روزنامه نیویورک تایمز با عنوان «مقامات آمریکایی می‌گویند که ایالات متحده و متحدانش به احیای توافق هسته‌ای با ایران نزدیک شده‌اند»، آخرین وضعیت حاکم بر گفت‌وگوهای دیپلماتیک جاری در وین را مورد بررسی قرار داده‌اند.

در آستانه احیای برجام

مقامات دولت بایدن روز دوشنبه گفتند که ایالات متحده و متحدان اروپایی آن در آستانه احیای توافقی‌اند که محدویت‌هایی را برنامه هسته‌ای ایران را یرقرار می‌کند، اما مدعی شده‌اند اکنون این دولت جدید در تهران است که باید تصمیم بگیرد آیا پس از گذشت ماه‌ها مذاکره، مایل است بسیاری از تجهیزات هسته‌ای خود را در ازای لغو تحریم‌ها کنار بگذارد یا نه.

یک مقام ارشد وزارت امور خارجه در گفتگو با خبرنگاران در واشنگتن اظهار کرده مذاکرات به نقطه‌ای رسیده که رهبران سیاسی باید تصمیم بگیرند که آیا با عناصر کلیدی توافقی موافقت می‌کنند که اساسا شرایط بازگشت به برجام را فراهم می‌کند.

تردیدهای جدی؛ توافق در مرحله تصمیم‌گیری

خروج دونالد ترامپ، تحت تاثیر مشاوران نزدیکش، از برجام، به ایران امکان داد تا برنامه هسته‌ای خود را به شکل بی‌سابقه‌ای توسعه دهد.  مقامات دولت ایالات متحده هشدار دادند که مشخص نیست آیا توافق نهایی انجام خواهد شد یا خیر، و در ایران این مسئله وابسته به تصمیم مقامات عالی کشور است. و در حالی که برخی عمیقاً تردید دارند که ایران در نهایت با شرایطی که اکنون مورد بحث قرار می گیرد موافقت کند، مقام مذکور در وزارت امور خارجه آمریکا گفته «در صورت اتخاذ سریع چنین تصمیمی، می‌توانیم مسیری را برای رسیدن به توافق پیدا کنیم».

این مقام مدعی شده: «اکنون زمان آن است که ایران تصمیم بگیرد که آیا آمادگی اتخاذ این تصمیمات را دارد یا خیر». مقام ارشد دیگری در دولت  آمریکا هم تائید کرده مذاکرات به مرحله تصمیم گیری رسیده است.

خطرات سیاسی توافق جدید

از نگاه جو بایدن، احیای برجام -و همراه با آن اعمال محدودیت‌ بر برنامه هسته‌ای ایران- می‌تواند به یک وعده بزرگ انتخاباتی او جامه عمل بپوشاند و اختلالی را که ترامپ در توافق اولیه ایجاد کرد، ترمیم کند. اما چنین عملی خطرات سیاسی قابل توجهی نیز به همراه دارد.

هیچ جمهوری‌خواهی در سال 2015 به این توافق رأی نداد و احتمالا احیای برجام به یک موضوع تبلیغاتی در انتخابات میان دوره‌ای آتی مبدل خواهد شد. این مقام ارشد گفته همانند توافق اولیه، توافق جدید هم برنامه توسعه موشکی ایران را محدود نخواهد کرد. همچنین فعالیت‌های منطقه‌ای تهران هم مشمول آن نخواهد شد –امری که برخی از دموکرات‌ها و تقریباً همه جمهوری‌خواهان خواستار آن شده‌اند.

این مقام ارشد وزارت امور خارجه گفته علی‌رغم این کاستی‌ها [از نگاه غربی]، بایدن آماده بازگشت به توافق 2015 و «گرفتن تصمیمات سیاسی لازم برای دستیابی به این هدف است».

توافق در «مرحله نهایی»

در حالی که مقامات آمریکایی هیچ جزئیاتی ارائه نکردند، بازگرداندن کامل توافق قبلی به این معنی است که کلیه محدودیت‌های هسته‌ای مصرح در برجام  برای ایران در سال 2030 منقضی می‌شود. سال گذشته، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا وعده داده بود که پس از احیای توافق قبلی، ایالات متحده به دنبال توافقی «طولانی‌تر و قوی‌تر» باشد. اما مقامات ایرانی قویا این ایده را رد کرده‌اند.

این مقام وزارت امور خارجه گفته که مذاکرات برای احیای برجام «در مرحله نهایی» است و «همه طرف‌ها» باید متعهد شوند که به پایبندی کامل بازگردند. این در حالی است که ابتدا ایالات متحده توافق اولیه را نقض کرد و با خروج از آن تحریم ها را مجدداً علیه ایران اعمال کرد. در ادامه ترامپ صدها تحریم دیگر اضافه کرد و مشخص نیست که مذاکراتی که اکنون در جریان است چگونه با این تحریم ها برخورد خواهد کرد.

در ایران، علی اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی کشور و یکی از بازیگران اصلی مذاکرات اولیه، در یک کنفرانس انرژی گفته: «به نظر می‌رسد مذاکرات هسته‌ای، آن‌گونه که ما انتظارش را داریم، به نتیجه نهایی خواهد رسید».

افزایش غنی‌سازی

پس از نزدیک به دو سال تلاش برای متقاعد کردن رهبران اروپایی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا، ایران شروع به عدول از تعهدات در توافق کرد و دسترسی بازرسان به تاسیسات کلیدی خود را محدود و بر شدت غنی‌سازی هسته‌ای خود افزود. ایران هم‌ بر میزان ذخایر اورانیوم غنی شده‌اش افزوده و هم سطح غنی‌سازی اورانیوم را به شصت درصد رسانده است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته: «این‌که کشوری که غنی‌سازی ۶۰ درصدی داشته باشد، مسئله‌ای بسیار جدی است». به ادعای او تاکنون فقط کشورهایی که بمب دارند به چنین سطحی رسیده‌اند. تاکنون ایران در مورد سوخت غنی شده 60 درصدی خود سرسختی نشان داده بود. مشخص نیست که چگونه باید با این مسئله برخورد کرد: یا باید آن را از میان برد و یا این‌که کشور دیگری منتقل کرد –همان طور که پیش از این هم روسیه ذخایر ایران را تحویل گرفت.

بدترین توافق تاریخ؟

زمانی که ترامپ در سال 2018 از توافق اولیه خارج شد -و آن را «بدترین توافق تاریخ» خواند- وعده داد تهران را مجبور به مذاکرات جدیدی کند که به ادعای او شرایط بهتری خواهد داشت. اما در عوض، ایران فعالیت‌های هسته‌ای و منطقه‌ای خود را دوچندان کرد و با فروش غیررسمی نفت برای سرپا نگه داشتن اقتصاد خود، در حالی که منتظر خروج دولت ترامپ از قدرت بود، از فشار تحریم‌ها کاست.

دولت جدید ابراهیم رئیسی با بی‌اعتنایی نسبت به تجربه دولت‌های پیش از خود، این مسئله را نادیده گرفت که  حتی پس از این‌که ایران ۹۷ درصد سوخت هسته‌ای خود را به خارج از کشور ارسال کرد، نتوانست تحریم‌ها را لغو کند. و برای ماه‌ها مذاکره‌کنندگان آمریکایی -که امکان ملاقات مستقیم با آن‌ها  را نداشتند- در این سردرگمی بودند که آیا مقامات جدید تلاشی برای بازسازی ترتیبات قبلی خواهند داشت یا خیر. اما با گذشت زمان، فشارهای اقتصادی بر ایران تاثیر گذاشت.

با این حال، بازگشت به توافق مطمئناً باعث برانگیختن خشم نیروهای رادیکال می‌شود که هشدار داده‌اند زمانی که بایدن دیگر رئیس‌جمهور نیست، ایالات متحده ممکن است دوباره از این توافق عقب‌نشینی کند. آن‌ها به دنبال تضمین قانونی هستند که ایالات متحده هرگز از این توافق خارج نخواهد شد -چیزی که بایدن گفته نمی‌تواند ارائه دهد.

بزرگ‌ترین پاشنه آشیل بایدن

بزرگ‌ترین آسیب‌پذیری سیاسی بایدن در حال حاضر ممکن است این باشد که با احیای قرارداد قدیمی، او در بهترین حالت یک مهلت هشت ساله می‌خرد. به ادعای دنیس راس، دیپلمات باسابقه آمریکایی در امور خاورمیانه که در زمان دولت اوباما بر سیاست ایران در کاخ سفید نظارت می کرد: «شما برای مقابله با مشکلی که به تعویق افتاده است، زمان می خرید. اما این مشکل را از بین نمی رود، بلکه تنها به تعویق می‌اندازد». با این حال، راس باور دارد این توافق به جلوگیری از شکل‌گیری مسابقه تسلیحات هسته‌ای در منطقه کمک می‌کند.

مسئله کلیدی دیگر در مورد توافق این است که اسرائیل چگونه پاسخ خواهد داد. این کشور به کمپین خرابکاری خود علیه تأسیسات ایران ادامه داده و در پایان دولت ترامپ، یکی از دانشمندانی که گفته شده معمار برنامه اتمی ایران بوده را ترور کرده است.

به گفته دو نفر از آشنایان با مذاکرات، به نظر می‌رسد آمریکا و ایران به توافق بر سر مبادله زندانیان نزدیک شده‌اند. رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده گفته اگر زندانی‌ها آزاد نشوند، نمی‌توان توافقی با ایران را متصور کرد و متعاقب با آن وزارت خارجه ایران اعلام کرد که برای گفت‌وگو در مورد تبادل زندانیان با آمریکا آمادگی دارد.

با این همه منتقدان سرسخت توافق 2015 -و در نتیجه بازگشت به آن- قول دادند که با بازگشت یک رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه به کاخ سفید، آن را لغو خواهند کرد.