آغاز بزرگ‌ترین بحران‌ امنیتی اروپا از زمان جنگ سرد

به گزارش اکوایران، به رسمیت شناخته شدن استقلال استان‌های جدایی‌طلب اوکراین و ارسال نیروهای نظامی به این مناطق از سوی روسیه، خطر افزایش جنگ در اوکراین را تشدید کرده است. مارک چمپیون از بلومبرگ با انتشار یادداشتی با عنوان «چرا دونتسک و لوهانسک برای پوتین و غرب اهمیت دارند؟» تلاش داشته به پرسش‌ها پیرامون منشا این تنش بپردازد.

بزرگ‌ترین بحران‌ امنیتی اروپا از زمان جنگ سرد

به رسمیت شناختن استقلال جمهوری‌های خلق جدایی‌طلب اوکراین -دونتسک و لوهانسک- از سوی روسیه، خطرات را در منطقه‌ای ناآرام افزایش داده و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، «نیروهای حافظ صلح» را راهی منطقه‌ای کرده که از سال 2014 شاهد درگیری‌های متناوب است. و این در حالی است که نیروهای نظامی روسی هنوز در مرزهای اوکراین مستقر هستند و این مسئله خطر تنش نظامی را تشدید کرده است. در حال حاضر مقامات غربی با ابزار تحریم به این مسئله پاسخ داده‌اند و بدین ترتیب این جمهوری‌های خودخوانده در مرکز یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های امنیتی اروپا از زمان جنگ سرد قرار گرفته است.

1. دونتسک و لوهانسک کجا هستند؟

این منطقه‌ی واقع در شرق اوکراین برای سالیان سال خانه قزاق‌های دون بود که در اواسط قرن هجدهم و به محض کشف معادن زغال‌سنگ –که باعث شد با نام مستعار دونباس خوانده شود- تحت کنترل امپراتوری روسیه قرار گرفت. زغال سنگ از اواسط قرن نوزدهم صنایع و مهاجران روس را به خود جذب کرد و دونتسک و لوهانسک را به مرکز صنعتی اوکراین تبدیل کرد. دونباس با جمعیت قابل توجه روسی‌زبان خود، به بستری برای حمایت از ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهور سابق اوکراین و متولد دونتسک تبدیل شد که در سال 2014 و در پی اعتراضات گسترده خیابانی سرنگون شد –معترضان نسبت به تصمیم او که تحت فشار پوتین مجبور به تعلیق پیمان اتحاد تجاری با اتحادیه اروپا شده بود، معترض بودند.

2. مشکل چگونه شروع شد؟

پس از برکناری یانوکوویچ، که روسیه آن را کودتای مورد حمایت غرب خوانده بود، پوتین بدون شلیک یک گلوله، نیروهای خود را بی‌سروصدا برای الحاق کریمه به خاک روسیه به آن‌جا اعزام کرد. مخالفان دولت جدید متمایل به غرب در کیف، سعی کردند با به دست گرفتن کنترل شهرهای سراسر مناطق شرقی و جنوبی اوکراین از این موفقیت الگوبرداری کنند. اما این بار با مقاومت طرف مقابل روبرو شدند. بدین ترتیب زدوخوردها و درگیری‌های مسلحانه در دونباس رخ داد. روسیه اتهامات مبنی بر تحریک اعتراضات را رد می‌کند. واضح است که بسیاری در این منطقه خواستار روابط نزدیک‌تر با روسیه بودند، اما نه اینکه بخواهند به روسیه بپیوندند یا برای آن بجنگند. یکی از اولین فرماندهان نیروهای جدایی‌طلب، ایگور گیرکین، معروف به استرلکوف، یک شهروند روس بود که در عملیات مسکو برای الحاق کریمه شرکت داشت.

3. چرا روسیه بر این حوزه متمرکز شده است؟

پوتین حداقل از سال 2007 به صراحت گفته است که معماری امنیتی اروپا پس از جنگ سرد و تحت سلطه ایالات متحده را نمی‌پذیرد. از آن زمان، او تلاش کرد تا حوزه نفوذی را برای مسکو در فضای شوروی سابق ایجاد کند و از تلاش‌های همسایگان روسیه برای پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) یا بعداً اتحادیه اروپا جلوگیر کرد. پوتین در عوض تلاش کرد تا اتحادها و سازمان‌هایی به رهبری روسیه بسازد -هماندد سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اوراسیا. اما بدون اوکراین، یک کشور اسلاو با حداقل 41 میلیون جمعیت، این تلاش‌ها چندان رضایت‌بخش نیستند. روسیه مدعی‌ست هیچ برنامه‌ای برای حمله به اوکراین ندارد، اما با وارد کردن نیروهایی که به عنوان حافظان صلح در یک منطقه جنگی فعال شناخته می‌شوند، پتانسیل تنش تشدید شده است.

4. آیا روسیه نگفته می‌خواهد توافق مینسک را اجرا کند؟

بله. روسیه به مدت هفت سال تلاش کرد تا اوکراین را وادار به اجرای توافقنامه صلح مینسک 2 در سال 2015 کند -توافقی که پس از شکست در میدان نبرد برای کیف منعقد شد. بر اساس تفسیر روسیه از توافق‌نامه‌ها، اوکراین به شکل فدرال در می‌آمد، به طوری که مسکو - از طریق رهبران طرفدار روسیه در دونتسک و لوهانسک- می‌توانست روی تغییر جهت‌گیری اوکراین تأثیر بگذارد و یا مانع از آن شود. به همین دلیل، موافقت با اجرای توافق‌نامه‌ها آن‌طور که روسیه می‌خواهد، برای ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به معنای تسلیم و از نظر سیاسی خطرناک تلقی می‌شود. اوکراین تفسیر خود را از نحوه اجرای قراردادهای مینسک ارائه کرد، اما پوتین با به رسمیت شناختن مناطق جدایی‌طلب به عنوان کشورهای مستقل، اساسا این توافق‌ها را بی‌معنا کرد.

5. این استان‌ها چه ارزشی دارند؟

سرزمین‌های جدایی‌طلب در حال حاضر عمدتاً به دلیل اختلالاتی که در اوکراین ایجاد می‌کنند –از جمله قطع ارتباطات کلیدی حمل‌ونقل و زنجیره تامین کالا و ایجاد خطرات سیاسی که ریسک سرمایه‌گذاری در تمامی نقاط کشور را بالا می‌برد- دارای ارزش هستند. این مناطق زغال‌سنگ تولید می‌کنند و کارخانه‌های قابل توجهی را در خود جای داده‌اند، اما اقتصاد آن تا حد زیادی نابود شده و جنگ در آن حدود 14000 کشته بر جای گذاشته است. تعداد زیادی به دلیل جنگ و فقدان حاکمیت قانون از این مناطق گریخته‌ و رهسپار اوکراین یا روسیه شده‌اند. یک مطالعه در سال 2020 هزینه بازسازی را 21.7 میلیارد دلار تخمین زد؛ صورت حسابی که اکنون بر گرده کرملین است.

6. جمهوری‌های جدید چقدر وسعت خواهند داشت؟

این مسئله هنوز مشخص نیست. جدایی‌طلبان کنترل حدود یک سوم استان‌های دونتسک و لوهانسک را در اختیار دارند و دو سوم باقی‌مانده در پشت یک خط مقدم حدوداً 450 کیلومتری (280 مایلی) که توسط حدود 30000 سرباز اوکراینی دفاع می‌شود، قرار دارد. جمهوری‌‌های جدایی‌طلب، به رهبری دنیس پوشیلین در جمهوری خلق دونتسک و لئونید پاسچنیک در جمهوری خلق لوهانسک، مدعی کل منطقه دونباس برای دولت‌های خود هستند. اسناد امضا شده توسط پوتین در 21 فوریه حدود آن‌ها را مشخص نکرده است. این سرزمین‌ها بر اساس قوانین بین المللی بخشی از اوکراین به شمار می‌روند.

7. چرا غرب اهمیت می دهد؟

پوتین خواستار بازسازی عمده معماری امنیتی اروپا است و اکنون مرزهای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق را چهار بار تغییر داده است -دو بار در گرجستان و دو بار در اوکراین، بعد از کریمه و دونباس. او هم‌چنین اتحاد بسیار نزدیک‌تری را به رهبر بلاروس، الکساندر لوکاشنکو، تحمیل کرده که نتیجه آن این‌ست که نیروهای روسی رزمایش‌هایی را در بلاروس، در نزدیکی مرز اوکراین انجام داده‌اند. این برای کشورهای حوزه بالتیک و لهستان نگران‌کننده است و موجب شده حضور قوی‌تر ناتو را خواستار شوند -حتی اگر تعداد کمی از تحلیل‌گران معتقد باشند که روسیه خطر جنگ با ناتو را به جان می‌خرد.

8. آیا این بدان معناست که روسیه به اوکراین حمله کرده است؟

اوکراین چنین اعتقادی دارد، زیرا نیروهای روسیه مدت‌هاست در خاک این کشور حضور دارند -ادعایی که روسیه آن را رد می‌کند. ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا در حال نهایی کردن یک بسته تحریمی علیه روسیه هستند که ممکن است با تهاجم به روسیه قطعی شود. اما پوتین با به رسمیت شناختن سرزمین‌های جدایی‌طلب و پیشنهاد حضور نیروهای «حافظان صلح»ش، فضا را برای بحث در مورد این‌که چه چیزی تهاجم به حساب می‌آید دشوار کرده و اختلاف‌نظر در مورد میزان سخت‌گیری تحریم‌ها را گسترش داده است. اقدامات بالقوه شامل هدف قرار دادن میلیاردرهای این کشور، محدودیت‌های اضافی بر بدهی‌های دولتی یا اختلال در توانایی وام دهندگان برای استفاده از دلار است. اولاف شولز، صدراعظم آلمان گفته صدور مجوز برای خط لوله جدید گاز طبیعی نورد استریم 2 بین روسیه و آلمان متوقف خواهد شد، در حالی که در لندن، بوریس جانسون، نخست وزیر بریتانیا گفت که بریتانیا پنج بانک روسی و سه فرد با دارایی بالا را تحریم خواهد کرد.

9. آیا در حال حاضر احتمال وقوع جنگ بزرگ‌تر اوکراین و روسیه وجود دارد؟

ایالات متحده تهاجم بسیار بزرگ‌تری از جانب روسیه، از جمله علیه کی‌یف، پایتخت کشور را پیش بینی کرده است و با توجه به دامنه شدت گرفتن عمدی و یا ناخواسته درگیری ها در مناطق مورد مناقشه دونباس، ممکن است درگیری گسترده‌تری رخ دهد. با این حال، هزینه‌های گسترده‌ این ماجرا برای اوکراین، فضا برای روند طولانی‌تر و مبهم‌تر بی‌ثباتی برای پوتین مهیاست.