از داستان معجزه‌آسا تا داستان‌های افتضاح؛ دومینوی فروپاشی در جنوب آسیا

به گزارش اکوایران، بحران اقتصادی هفته‌های اخیر در سریلانکا باعث بروز ناآرامی در این کشور شده است. دولت سریلانکا گفته که در بحبوحه بدترین بحران اقتصادی کشور در بیش از ۷۰ سال اخیر قرار داشته و به طور موقت بدهی‌های خارجی خود را نکول می‌کند. مقامات این کشور گفته‌اند که تاثیر همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، بازپرداخت به وام‌دهند‌‌گان را غیرممکن کرده است. پایگاه تحلیل اوراسیا ریویو به همین بهانه با انتشار یادداشتی با عنوان «جنوب آسیا: سریلانکا، پاکستان و داستان‌های افتضاح» به مقایسه سه اقتصاد جنوب آسیا پرداخته است.

بحران بی‌سابقه

کشور جزیره‌ای آسیای جنوبی، سریلانکا، در حال حاضر با بحران اقتصادی وخیمی روبروست. ذخایر ارزی به حدی کاهش یافته که امتحانات مدارس به دلیل نبود کاغذ وارداتی برای مدت نامعلومی تعطیل شده است. علاوه بر گاز خانگی، نفت سفید و بنزین هم با کمبود روبرو شده و خاموشی‌ها به دلیل کمبود برق آغاز شده است.

وضعیت به حدی وخیم است که به دلیل تورم، بیکاری بالا و کمبود تقریباً همه مایحتاج، بسیاری از سریلانکایی‌ها به امید زندگی بهتر از کشور خود فرار می‌کنند. تعداد بی‌شماری از سریلانکایی‌ها اکنون مجبور به انجام کاری غیر از شغل اصلی خود هستند، زیرا همه نمی‌توانند کشور را ترک کنند یا به زندگی دور از شان انسانی ادامه دهند. درد و رنج مردم آن کشور در رسانه‌های جهانی بازتاب یافته است.

درخواست مکرر وام

این کشور از زمان استقلال در سال 1947 هرگز در چنین وضعیت ناگواری قرار نداشته است. برای مقابله با این وضعیت، دولت سریلانکا درخواست وام جدیدی به مبلغ 1.5 میلیارد دلار از کشور همسایه هند کرده است.

پیش از این و زمانی که سریلانکا با مشکلاتی مواجه شد، بنگلادش برای اولین بار 250 میلیون کمک ارزی به این کشور ارائه کرد. این اولین وامی بود که بنگلادش به کشوری پرداخت می‌کرد. پس از این، آن‌ها دوباره از بنگلادش درخواست وام کردند. علاوه بر این، آن‌ها از طریق مبادله کالا وام‌های کشورهای مختلف را بازپرداخت کرده‌اند.

چرا کار به این‌جا کشید؟

سریلانکا از منابع انسانی و رفاه داخلی مطلوبی برخوردار بود. پس چرا وضعیت آن‌ها به این‌جا کشیده است؟ تحلیل‌گران اقتصادی در توضیح این مسئله عوامل مختلفی را مطرح کرده‌اند که کشورهای مختلف می توانند در برنامه‌های فعلی و آتی خود از آن‌ها درس بگیرند.

سریلانکا طی یک سده، چندین پروژه بزرگ را در کشور خود راه انداخته است. این‌ها شامل بنادر دریایی، فرودگاه‌ها، جاده‌ها و سایر پروژه‌هایی است که در حال حاضر غیرضروری و زائد تلقی می‌شوند. دولت های مختلف سریلانکا از منابع مختلف در داخل و خارج وام گرفته‌اند. بدین ترتیب ذخایر ارزی به تدریج تمام شده است. به گفته اقتصاددانان، طی 15 سال اخیر، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اندکی در این کشور  صورت گرفته و دولت‌های مختلف به جای تشویق سرمایه‌گذاری خارجی بر روی استقراض تمرکز کرده‌اند.

دولت این کشور از سال 2007 برای تامین مالی، اوراق قرضه دولتی منتشر کرده است. این نوع اوراق قرضه زمانی فروخته می‌شود که هزینه‌های یک کشور بیش‌تر از درآمدهایش باشد. چنین اوراقی در بازار سرمایه بین‌المللی برای جمع‌آوری پول فروخته می شود. این کاری است که سریلانکا انجام داده است. اما چندان فکری به حال به نحوه بازپرداخت این پول نکرده است. در حال حاضر، سریلانکا تنها بابت آن اوراق قرضه 12.5 میلیارد بدهی دارد. علاوه بر این، دولت از منابع داخلی نیز وام گرفته است.

کشوری که زمانی خودکفا بود، به دلیل کاهش مالیات، کاهش درآمد حاصل از  گردشگری و تصمیمات برنامه‌ریزی نشده در کشاورزی نیز در وضعیت بسیار بدی قرار دارد. کشورهای مختلف از جمله بنگلادش باید از این وضعیت درس بگیرند.

وضعیت اقتصادی جهان از زمان جنگ روسیه و اوکراین به سرعت شروع به تغییر کرده و هر کشوری ممکن است دچار بحران جدیدی شود. اگرچه ذخایر ارزی این کشور تاکنون در وضعیت خوبی قرار دارد، اما وضعیت سریلانکا را می‌توان در برنامه های دولتی آتی در نظر داشت.

اقتصاد در حال سقوط یک کشور 220 میلیونی

از سوی دیگر اقتصاد کشور 220 میلیون پاکستان هم دچار آشفتگی است. پاکستان 130 میلیارد دلار بدهی دارد. در عین حال، به نظر می‌رسد که سرعت تورم در حال افزایش  است (12 درصد). طی سه سال گذشته، رشد پاکستان متوقف شده است.

بی‌ثباتی سیاسی و ناآرامی‌های سیاسی اخیر در پاکستان باعث ایجاد بحرانی شده که بخش‌های تجاری و صنعتی را تکان داده است. اقتصاد این کشور به دلیل کاهش ارزش روپیه، کاهش ذخایر ارزی، افزایش قیمت کالاها و کمبود درآمد شکننده است.

نه تنها ارزش پول کاهش یافته، بلکه گردش چرخ اقتصاد پاکستان نیز در سه سال گذشته کند شده است. نشانه‌ای  از کاهش بی‌ثباتی‌ها در پاکستان به این زودی دیده نمی‌شود. در روزهای اخیر، سقوط دولت، اقتصاد را تحت تأثیر قرار داد. ارزش روپیه پاکستان در حال کاهش است و طی روزهای گذشت یک دلار با 188 روپیه پاکستان مبادله شد –نرخی که هرگز در تاریخ پاکستان تجربه نشده بود.

بزرگترین چالش دولت عمران خان بحران اقتصادی بود و او مدعی بود که اقتصاد کشور را تغییر خواهد داد. او وعده داده بود که بدون مراجعه به صندوق بین‌المللی پول، بدهی را کاهش و نرخ تورم را پایین می‌آورد.

در دوران تصدی او، میزان بدهی‌ها افزایش یافت، نرخ تورم بالا رفت و از ارزش پول پاکستان به شکل بی‌سابقه‌ای  کاسته شد، به گونه‌ای که او مجبور شد سه بار وزیر دارایی را تغییر دهد. به گفته عمران‌خان، علی‌رغم بهبود وضعیت اقتصادی، اپیدمی کرونا شیوع و باعث افزایش تورم جهانی شد.

شگفتی توسعه

از سوی دیگر، اندازه کوچک بنگلادش در حال حاضر یک شگفتی توسعه است. اجرای پروژه‌های بزرگ در حال حاضر فقط موضوعی برای آینده است. امکانات شهری در روستاها تامین شده است. پل هوایی در بیشتر جاده‌های پایتخت قابل مشاهده است.. اقتصاددانان حدس می‌زنند که نرخ رشد تولید ناخالص داخلی می تواند به یک درصد برای پل افزایش یابد. این پل امید تازه‌ای به مردم جنوب داده است. اجرای چنین پروژه‌ای با بودجه خود دولت زمانی غیر قابل تصور بود.

دولت فعلی بنگلادش در پیشرفت بنگلادش تدبیر و دوراندیشی زیادی از خود نشان داده است. ذخایر ارزی کافی است (45 میلیارد دلار، ژانویه 2022) و حواله‌ها رضایت‌بخش است. می‌توان گفت که بنیان اقتصادی بنگلادش در موقعیت محکمی قرار دارد.

در دوران کرونا، صنعت گردشگری تقریباً نابود شد. پروژه‌های توسعه‌ای غیرضروری با وام‌هایی انجام شده که بازگرداندن آن‌ها حاصل نشده است، بخش کشاورزی ارگانیک دچار چالش شده و درآمد مالیاتی بسیار کاهش یافته است. اما اقتصاد بنگلادش هم‌چنان در کووید فعال بود. بنگلادش از نظر ذخایر ارزی، حواله‌ها و درآمدهای صادراتی در موقعیت مثبتی قرار دارد.

از داستان معجزه‌آسا تا داستان‌های افتضاح

با وجود افزایش هزینه‌های واردات، ذخایر ارزی بنگلادش اکنون بیش از 45 میلیارد است. این در حالی است که این مبلغ برای سریلانکا کم‌تر از دو میلیارد دلار است. بنابراین بنگلادش را نمی توان با سریلانکا مقایسه کرد.

از سوی دیگر، نرخ رشد بنگلادش حتی قبل از همه‌گیری بسیار بالاتر از پاکستان بود. در سال 19-2018، 7.8 درصد در مقایسه با 5.8 درصد پاکستان بود. سازمان‌های بین‌المللی مختلف، از جمله بانک جهانی، مجمع جهانی اقتصاد و واحد اطلاعات اقتصادی، توسعه اقتصادی بنگلادش را به عنوان یک «پازل شگفت‌انگیز» معرفی کرده‌اند. در حالی که اندازه اقتصاد فعلی بنگلادش 410 میلیارد است، اندازه اقتصاد پاکستان حدود 260 میلیارد است.

بنگلادش کیفیت زندگی، قدرت اقتصادی، رفاه، آموزش و تحقیقات خود را در هر زمینه بهبود بخشیده است. به دلیل همه گیری جهانی ویروس کرونا، رشد بنگلادش کند شده است. اما جایی که رشد همه کشورهای توسعه یافته جهان در این سال ها منفی بود، دستاورد بنگلادش نیز محسوس بود.

دولتمرد موفق شیخ حسینه پتانسیل کامل را برای انتقال از یک کشور کمتر توسعه یافته به کشور در حال توسعه به دست آورده است. این به دلیل رهبری سخت کوش و قوی مردم امکان پذیر شده است. ثبات سیاسی، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، توانمندسازی زنان، مدل منحصربه‌فرد فقرزدایی، فراگیری اقتصاد، و غیره. این داستان کشورهای جنوب آسیا است: «بنگلادش» یک «داستان معجزه‌آسا» است در حالی که سریلانکا و پاکستان داستان‌های افتضاحی هستند.