آخرین زورآزمایی ایران و آمریکا پیش از احیای برجام

به گزارش اکوایران، مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای سال 2015 ایران با قدرت‌های جهانی از ماه مارس، زمانی که متن توافق تقریباً تکمیل شد به حالت تعلیق درآمده و عمدتاً به دلیل اختلاف تهران و واشنگتن بر سر حذف/حفظ سپاه پاسداران از/در فهرست [ادعایی] موسوم به FTO به بن‌بست رسیده است.

رفع انسداد مذاکرات، موانع همچنان باقی است

با این حال، پس از سفر انریکه مورا، دیپلمات اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین به تهران اتحادیه اروپا اعلام کرد که مذاکرات متوقف شده برای احیای برجام «رفع انسداد» شده و رایزنی‌ها برای رفع «موانع دشوار» باقیمانده ادامه خواهد یافت.

جوزپ بورل، مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا گفت که او معتقد است در جریان رایزنی‌های نماینده وی و مقامات ایرانی در تهران در هفته جاری پیشرفت کافی برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای پس از دو ماه بن‌بست حاصل شده است.

بورل گفت: « اختلاف نظرها به دلیل  برچسب آمریکا به سپاه پاسداران موجب شده پیشرفتی در مذاکرات  رخ ندهد و در دو ماه گذشته گفت و گوها با مشکل مواجه شده است». وی گفت پس از اینکه مورا پیامی را ارائه کرد مبنی بر اینکه اوضاع نمی‌تواند به همان شکلی که بود ادامه یابد. و «پاسخ ایران به اندازه کافی "مثبت" بوده است».

بورل در نشست وزرای خارجه گروه ۷ در شمال آلمان به خبرنگاران گفت: «این مسائل یک شبه حل نمی‌شوند. فرض کنید مذاکرات مسدود شده بود، اما اکنون با چشم انداز دستیابی به توافق نهایی رفع انسداد شد». مسئول سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا افزود: «این بهتر از حد انتظار پیش رفته است. مذاکرات متوقف شد و اکنون دوباره گشایش ایجاد شده است».

یک دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا سفر مورا به ایران و ماموریت وی را سخت توصیف کرد و به خبرنگاران گفت: «ما هنوز موانع سختی بر سر راه توافق داریم، اما گفتگوی خوب، صریح و طولانی با طرف ایرانی نشان داد که آنها درگیر تعامل هستند. و البته آمریکایی‌ها هم [مایل به تعامل] هستند. بنابراین هنوز راهی برای غلبه بر این مشکلات وجود دارد. و این چیزی است که ما روی آن کار خواهیم کرد».

توپ در زمین کیست؟

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز گفت که سفر مورا «فرصتی برای تمرکز بر ابتکارات برای حل و فصل مسائل باقی مانده است». وی گفت: «اگر ایالات متحده تصمیمی سیاسی بگیرد و به تعهدات خود پایبند باشد، یک توافق خوب و قابل اعتماد در دسترس است».

علی شمخانی، مقام امنیت ملی ایران، گفت «مذاکرات وین به مرحله‌ای رسیده که گره‌ آن تنها با پایبندی طرف خاطی به راهکارهای منطقی و اصولى ایران باز می‌شود».

 شمخانی در توییتر خود نوشت: «آمریکا با بدعهدی و اروپا با بی‌عملی، فرصت بهره‌مندی از حسن‌نیت اثبات شده ایران را به نابودی کشاندند. اگر اراده‌ای برای بازگشت دارند، ما آماده‌ایم و توافق در دسترس است».

 اما علی‌رغم رضایت نسبی ایران و اروپا، واکنش محتاطانه آمریکا تردیدهایی را در مورد اینکه آیا این پیشرفت برای حصول توافق نهایی احیای برجام کافی است یا خیر، ایجاد کرده است.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به خبرنگاران گفت: «ما مشتاقانه منتظر گفتگوی مفصل تر با معاون دبیر کل پس از سفر او به تهران هستیم».

وی ادامه داد: «با وجود همه آنچه گفته شد، در حال حاضر، توافق هنوز نامشخص باقی مانده است».

او مدعی شد: «این به ایران بستگی دارد که تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد به سرعت به توافق برسد یا خیر. ما و شرکایمان آماده هستیم -- مدتی است که آماده ایم -- اما اکنون واقعاً به ایران بستگی دارد».

تلاش میانجیگرانه قطر نتیجه می‌دهد؟

از سوی دیگر درحالیکه انریکه مورا، در دومین روز از دیدارهای خود در تهران، با علی باقری، مذاکره کننده ارشد ایران گفت‌وگو کرد، به موازات آن، پرواز دیگری از دوحه توجه ها را به خود جلب کرد و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، در تلاش برای میانجیگری بین واشنگتن و تهران و  پایان دادن به اختلاف طرفین بر سر احیای توافق هسته‌ای با سفر به تهران با مقامات ارشد ایران دیدار کرد و خواستار گفتگوی بیشتر برای حل و فصل بن‌بست موجود در روند توافق برای احیای برجام شد.

روابط قطر با واشنگتن و تهران به دوحه این امکان را می دهد که دیدگاه های بین این دو را منتقل کند. برخلاف برخی از همسایگان عرب خلیج فارس، قطر روابط نزدیکی با ایران دارد و دو کشور بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان را به اشتراک می گذارند.

قطر در ماه فوریه میزبان رئیسی بود. این کشور خلیج فارس علیرغم اندازه کوچک خود به عنوان یک میانجی و مذاکره کننده در منطقه و فضای بین المللی، نقش استراتژیک و مهمی ایفا می کند. قطر همچنین متحد نزدیک ایالات متحده، مناقشه هسته ای ایران را به فهرست تلاش های دیپلماتیک خود اضافه کرده و در آن به دنبال ایفای نقش میانجی در پشت پرده است.

بر اساس گزارش المانیتور، سفر امیر قطر به دنبال اولین نشست کمیته رایزنی سیاسی ایران و قطر در 10 اردیبهشت در تهران به ریاست احمد بن حسن الحمادی دبیرکل امور خارجه قطر و علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران انجام شد.

مشخص نیست که قطر چه چیزی در سر دارد، اما مسلم است که دوحه علاقه واقعی به ایجاد فضای گفتگو بین دو مخالفی دارد که با هر دو آنها روابط خوبی دارد. خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع ناشناس اعلام کرد که هدف از این سفر این بود که طرف‌های توافق هسته‌ای ایران را به یک راهکار «میانی جدید» برساند.

همچنین به نوشته خبرگزاری الجزیره، انتظار می رود آل ثانی پس از خروج از تهران از چند کشور اروپایی دیدن کند.

شبکه العربی الجدید متعلق به قطر نیز روز سه شنبه گزارش داد که ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران قرار است به عمان سفر کند. این گزارش پس از آن منتشر شد که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران تایید کرد که رئیس جمهور برنامه هایی برای بازدید از دو کشور خلیج فارس دارد.

به نوشته علی هاشم، خبرنگار المانیتور، برایان مک کئون، معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز در روزهای 9 تا 10 مه در دوحه به بحث در مورد اولویت های واشنگتن در منطقه و سایر موضوعات پرداخت. مک کئون به عنوان فرد بسیار نزدیک به وزیر خارجه آنتونی بلینکن و یکی از طولانی ترین افراد در میان حلقه های داخلی امنیت ملی رئیس جمهور بایدن شناخته می‌شود. با این حال مشخص نیست که آیا توقف مورا در دوحه و دیدار مک کئون به هم مرتبط هستند یا خیر.

علی هاشم نوشت:‌ در پرواز دوحه به تهران، به تنهایی با مورا مواجه شدم که سعی می کرد اوراقش را مرتب کند. من از او پرسیدم که آیا پیامی از واشنگتن برای ایرانیان دارد، اما او این موضوع را رد کرد.

مورا به المانیتور گفت: «من از سوی مقامات ایرانی دعوت شده‌ام و به تهران سفر می‌کنم تا به آنچه که آنها پیشنهاد می‌دهند و اینکه آیا ممکن است چیزی برای ارائه داشته باشند گوش کنم». مورا درباره موضوع خروج سپاه پاسداران از فهرست FTO و لغو تحریم‌های آمریکا تاکید کرد: مقامات آمریکایی به صراحت گفتند که فعلاً گزینه دیگری در نظر گرفته نمی‌شود.

یک منبع دیپلماتیک فرانسوی نیز روز پنجشنبه به رویترز گفت که او شانس کمی برای موافقت ایالات متحده با حذف سپاه از فهرست یاد شده به این زودی ها می‌بیند.

یک تحریم نمادین، بی‌اثر و بی‌ثمر 

به نوشته الجزیره تحلیلگران و مقامات گفتند که نامگذاری FTO اساساً نحوه عملکرد سپاه پاسداران را تغییر نمی‌دهد و بیشتر امری نمادین است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، ماه گذشته به قانونگذاران گفت که قرار دادن سپاه پاسداران در لیست سیاه تأثیر حداقلی بر این سازمان داشته است.

بلینکن گفت: «به عنوان یک موضوع عملی، این نامگذاری واقعاً برای شما سود چندانی ندارد زیرا تحریم‌های بی‌شماری دیگر بر سپاه پاسداران وجود دارد».

او توضیح داد که برچسب [ادعایی] "تروریسم" ممنوعیت سفر را برای اعضای سپاه، که بسیاری از آنها صرفاً به عنوان بخشی از خدمت سربازی خود به سازمان اعزام شده اند، اعمال می کند، وی گفت مقام‌های ارشد سپاه بهرحال قصد سفر به اینجا.

دلایل پافشاری ایران

با این حال ایران به دلایل مختلف بر خواسته خود اصرار می‌ورزد. الکس وطنخواه، مدیر برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه گفت«رهبران ایران نمی‌خواهند با چنین برچسبی توصیف شوند. در سطح بین‌المللی آویز کردن این نشان به گردن آن‌ها، اصلاً چیز خوبی نیست».

وطن‌خواه گفت از سوی دیگر «رهبران ایران معتقدند که این نامگذاری به ایالات متحده چراغ سبز یا چک سفید امضا می دهد تا هرکسی را در فرماندهی ارشد سپاه را ترور کند».

وی منافع اقتصادی را به عنوان دلیل دیگر اصرار ایران بر خواسته خود دانست و افزود: «به معنای واقعی کلمه صدها شرکت در ایران وجود دارد که با سپاه ارتباط دارند. بنابراین خارج شدن از لیست کمی از نظر عملیات تجاری و توانایی آنها برای کسب درآمد کمک می کند».

سینا طوسی، تحلیلگر سیاسی ایرانی-آمریکایی می گوید: «سپاه واقعاً به عنوان یک نظام سیاسی در قلب جمهوری اسلامی است. این نیرو در ابتدا به گونه‌ای طراحی شد که جدا از ارتش بوده و موظف به حفظ  جمهوری اسلامی است».

برخی از حامیان دیپلماسی می‌گویند که قرار دادن سپاه در فهرست سیاه بخشی از «کارزار فشار حداکثری» ترامپ بود و هدف آن دستیابی به آنچه اکنون انجام می‌دهد - دشوارتر کردن بازگشت به برجام- بود.

طوسی گفت: «اگر آمریکا واقعاً می‌خواهد ورق ایران را برگرداند و تعامل پایدار را دنبال کند و از این سیاست‌های فشار حداکثری دور شود، این نامگذاری یک مسئله مهم خواهد بود، زیرا برای  ایان، این امر مشروعیت هسته‌ نظام را به چالش می‌کشد». 

بایدن برای جلوگیری از بحران، باید هزینه سیاسی بپردازد

الجزیره در پاسخ به این پرسش که چه چیزی مانع از خروج بایدن از حذف این نامگذاری شده است، نوشت: در عمل هیچ چیز. همانطور که پمپئو سپاه را در زمان ترامپ چنین کرد، بایدن نیز می تواند از بلینکن بخواهد که این اقدام را لغو کند. و یک سابقه اخیر برای آن وجود دارد. در اوایل دولت بایدن، ایالات متحده تصمیم دوران ترامپ مبنی بر اضافه کردن حوثی‌های یمن به فهرست FTO را لغو کرد.

بارابارا اسلاوین مدیر ابتکار آینده ایران در شورای آتلانتیک، گفت، اما این موضوع برای بایدن "از نظر سیاسی حساس" است.

رئیس‌جمهور ایالات متحده در حال حاضر با فشار فزاینده‌ای از سوی قانون‌گذاران و سایرین علیه بازگشت به توافق هسته‌ای مواجه است و امتیاز دادن به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قطعاً خشم شاهین‌های کنگره، از جمله برخی از دموکرات‌ها را افزایش خواهد داد.

هفته گذشته، مجلس سنای آمریکا با 62 رای موافق در برابر 33 رای مخالف، اصلاحیه ای غیرالزام آوری را در مخالفت با حذف نام سپاه پاسداران از لیست FTO تصویب کرد. از سوی دیگر در این رأی‌گیری که ۵ سناتور (شامل ۳ جمهوری‌خواه و ۲ دموکرات) غایب بودند، ۱۶ قانونگذار از حزب دموکرات در تصویب این مصوبه به جمهوری‌خواهان پیوستند.

 با این حال، اسلاوین گفت هرگونه آسیب سیاسی که احیای توافق 2015 می تواند برای بایدن ایجاد کند جدی نخواهد بود. «فکر نمی‌کنم بایدن واقعاً به همان شکلی که [باراک] اوباما درگیر این موضوع بود، درگیر باشد. و اگر این موضوع جنبه منفی سیاسی داشته باشد، من فکر می‌کنم که او از آن دوری خواهد کرد».

وطنخواه نیز گفت که بایدن با وجود ترس از ضعیف تلقی شدن در قبال ایران، می تواند توافق را انجام دهد و مالک آن شود، زیرا سیاست خارجی اولویت اصلی برای رای دهندگان نیست که در ماه نوامبر برای انتخابات میان‌دوره‌ای به پای صندوق های رای می روند.

واشنگتن ماه هاست که هشدار داده است که زمانی فرا می رسد که منافع منع اشاعه توافق از بین می‌رود، زیرا تهران به دانش هسته ای برگشت ناپذیری دست می یابد. اما وزارت امور خارجه اخیراً گفت که ما هنوز در آن نقطه نیستیم.

راه حل چیست؟

وطنخواه یک راه حل ممکن برای این بن بست پیشنهاد کرد: نگه داشتن نیروی قدس در لیست FTO و در عین حال حذف برچسب گسترده تر از سپاه پاسداران.

اسلاوین گفت که راه دیگر برای مقابله با وضعیت سپاه، مذاکرات بیشتر پس از احیای توافق است. وی گفت: ایران و آمریکا می‌توانند توافق کنند که در مذاکرات بعدی درباره این موضوع بحث کنند، چیزی که آمریکا همیشه صراحتاً خواسته است. و این گفتگوهای بعدی می‌تواند با هر چیزی که هر کسی بخواهد، از جمله کاهش تحریم‌های بیشتر برای ایران، تعامل کند».

از سوی دیگر کلسی داونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، در پنلی به میزبانی شورای ملی ایرانیان آمریکایی در 10 مه گفت: «بایدن می تواند بهایی برای لغو FTO بپردازد، که من درک می کنم که از نظر سیاسی چالش برانگیز است. او می‌تواند بهای بسیار بالاتری را برای رئیس‌جمهوری بپردازد که به ایران اجازه داد تا به آستانه هسته‌ای برسد یا جنگی را برای تلاش برای متوقف کردن آن آغاز کند.»

داونپورت ادامه داد: «پرداخت هزینه برای برداشتن FTO بسیار ارجح است. ما ابزارهای دیگری برای رسیدگی به مسائل منطقه‌ای با ایران داریم... اما گزینه مناسب دیگری برای رسیدگی به موضوع هسته ای نداریم.

تایلر کولیس، کارشناس تحریم، گفت: دولت بایدن برای پیوستن مجدد به برجام هزینه‌های سیاسی پرداخت خواهد کرد. این قیمت سیاسی با شیوه خروج ترامپ از برجام و اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران شکل گرفت.

کولیس ادامه داد: «دولت بایدن اگر بخواهد دوباره به برجام بپیوندد باید هزینه سیاسی بپردازد. مخالفان بهرحال قصد دارند به آنها حمله کنند... مسئله سپاه فقط آخرین نماینده در این مبارزه است.»