دو روایت از شکست مذاکرات دوحه: مذاکره جدیدی در کار است؟

به گزارش اکوایران، انریکه مورا، فرستاده اتحادیه اروپا در پایان روز چهارشنبه توییت کرد که مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن با هدف شکستن بن‌بست در مورد چگونگی نجات توافق هسته ای 2015 ایران در قطر، «بدون پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ کننده امیدوار بود، پایان یافت».

مورا گفت: «ما با فوریت بیشتری به کار خود برای احیای یک توافق کلیدی برای عدم اشاعه و ثبات منطقه ادامه خواهیم داد.»

مذاکرات غیرمستقیم با میانجیگری اتحادیه اروپا روز سه شنبه آغاز شد و مورا به عنوان هماهنگ کننده بین علی باقری کنی و راب مالی در اتاق های جداگانه هتلی در پایتخت قطر (هتل اینترکانتیننتال) رفت و آمد می‌کرد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفت: «باقری کنی و مورا درباره ادامه مسیر و مرحله بعدی مذاکرات با یکدیگر در تماس خواهند بود».

کنعانی گفت: «مذاکرات دوحه که در فضایی حرفه ای و جدی در حال انجام است، از ابتدا قرار بود دو روزه باشد». او افزود که طرفین "در مورد موضوعات باقیمانده نظرات و پیشنهادات خود را مبادله کردند."

پیش از این هیچ محدودیت زمانی برای مذاکرات اعلام نشده بود، و یک منبع اتحادیه اروپا به خبرگزاری فرانسه گفت که مذاکرات، که دو هفته قبل از اولین سفر رسمی جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به منطقه انجام می‌شود، قرار بود چند روز طول بکشد.

روایت اول

خبرگزاری تسنیم وابسته به اصولگرایان، «ضعف و ناتوانی دولت جو بایدن در تصمیم گیری نهایی» را عامل عدم پیشرفت در مذاکرات دانست.

تسنیم نوشت: آنچه مانع از به نتیجه رسیدن این مذاکرات شد، اصرار آمریکا بر متن پیش‌نویس پیشنهادی خود در وین است که هرگونه تضمینی برای منافع اقتصادی ایران را حذف می‌کند. واشنگتن به دنبال احیای توافق برای اعمال محدودیت بر ایران است بدون اینکه به تهران اجازه دهد هیچ منفعت اقتصادی به دست آورد.

این سایت به‌نقل از منابع آگاه در مذاکرات نوشت همین ضعف دولت بایدن و عدم توانایی در تصمیم‌گیری نهایی جهت احیای توافق هسته‌ای که صرفاً نیاز به پذیرش خط قرمز ایران از سوی آمریکا مبنی بر انتفاع اقتصادی از این توافق دارد، منجر شد نشست دوحه هم فعلا تأثیر خاصی در پیشرفت مذاکراتی نداشته باشد.

بر پایه اطلاعات تسنیم نماینده ارشد اتحادیه اروپا هم از این رویکرد آمریکا در عدم تلاش برای احیای برجام، انتقاد کرده است.

علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت ایران پیشتر گفته بود: «امیدواریم اگر آمریکا روش ترامپ را کنار بگذارد، انشاءالله بتوانیم به توافقی مثبت و قابل قبول برسیم». وی این روش را «عدم رعایت قوانین بین المللی و توافقات گذشته و نادیده گرفتن حقوق قانونی مردم ایران» توصیف کرد.

روایت دوم

در مقابل رسانه های خارجی روایت دیگری ارائه دادند. لارا روزن خبرنگار آمریکایی گزارش داد: در حالی که مذاکرات ایران در دوحه بدون پیشرفت به پایان می رسد، مقام آمریکایی مدعی است: «معلوم نیست چرا آمدند».

انریکه مورا، هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا درباره مذاکرات دوحه گفت: «دو روز مذاکرات قرابتی* فشرده در دوحه. متاسفانه، هنوز پیشرفتی که تیم اتحادیه اروپا انتظارش را داشت، به دست نیامده است».

مذاکرات قرابتی: یک فرآیند دیپلماتیک که به موجب آن یک نماینده بی‌طرف به عنوان واسطه بین دو طرف مخالف که مایل به شرکت در یک نشست هستند اما تمایلی به ملاقات رودررو ندارند، عمل می کند (دیپلماسی شاتل).

به نوشته خانم روزن، مذاکرات غیرمستقیم  دو روزه آمریکا و ایران، چهارشنبه شب در دوحه قطر در حالی به پایان رسید که مقامات و کارشناسان آمریکایی مدعی شدند که ایران همچنان درخواست امتیازات بیش از حد می‌کند.

یک دیپلمات ارشد آمریکایی در پاسخ به این سوال که مذاکرات چگونه پیش رفته است، «همانطور که انتظار می رفت، تاسف آور».

او با اشاره به طرف ایرانی مدعی شد: «معلوم نیست با توجه به اینکه آمده‌اند، چرا آمده‌اند؟».

بن‌بست مطلق

علی واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین المللی بحران، در توصیف وضعیت حاکم بر مذاکرات دوحه به خانم روزن گفته است: «بن‌بست مطلق».

اوایل چهارشنبه، یکی دیگر از مقامات آمریکایی گفت که انتظارات بسیار کمی از مذاکرات دوحه داشته است و تا کنون به نظر می رسد که آن انتظارات درست بوده‌اند».

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز با ابراز ناامیدی گفت: «گفت‌و‌گوهای غیرمستقیم در دوحه به پایان رسید و در حالی که ما از تلاش های اتحادیه اروپا بسیار سپاسگزاریم، از اینکه ایران باز هم نتوانسته است به ابتکار اتحادیه اروپا پاسخ مثبت دهد و در نتیجه هیچ پیشرفتی حاصل نشده است، ناامید هستیم».

این سخنگوی وزارت خارجه ادعا کرد: «در دوحه، مانند گذشته، آمادگی خود برای انعقاد و اجرای سریع توافقی در مورد بازگشت متقابل به پایبندی کامل به برجام بر اساس تقریباً یک سال و نیم مذاکرات را به وضوح اعلام کردیم. با این حال، ایران مانند گذشته در دوحه موضوعاتی را مطرح کرد که کاملاً نامرتبط با برجام بود و ظاهراً آماده تصمیم گیری اساسی در مورد اینکه آیا می خواهد این توافق را احیا کند یا آن را دفن کند، نیست».

تیم آمریکایی به ریاست راب مالی، نماینده آمریکا در امور ایران، قرار بود روز پنجشنبه از دوحه برگردد.

باقری و مورا در تماس خواهند بود

یک مقام اروپایی پیشتر گفته بود که روز اول مذاکرات در روز سه‌شنبه "کند" بوده است. او افزود: «روال معمول اولین روز به تعویق انداختن کارها».

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز چهارشنبه به رسانه های ایران گفت که مذاکرات دوحه قرار بود تنها دو روز ادامه داشته باشد.

ناصر کنعانی سخنگوی جدید وزارت امور خارجه ایران در توئیتی نوشت: مذاکرات فشرده ای در روزهای سه شنبه و چهارشنبه در دوحه با میانجیگری انریکه مورا انجام شد.

کنعانی نوشت: «در مورد مرحله بعدی مذاکرات، ... [مذاکره کننده هسته ای ایران علی] باقری و مورا همیشه در تماس خواهند بود».

حمایت رهبران اطلاعات نظامی اسرائیل از احیای برجام

روزنامه اسرائیلی Ynet در آخر هفته گزارش داد که بسیاری از رهبران اطلاعات نظامی اسرائیل طرفدار احیای توافق هسته ای هستند. یدیعوت اخرونوت نوشت: «مقاماتی که در حمایت از بازگشت به برجام موضع گرفته‌اند شامل سرلشکر آهارون هالیوا رئیس اداره اطلاعات نظامی [نیروی دفاعی اسرائیل IDF]، سرتیپ ژنرال آمیت سعر، که بخش تحقیقات اطلاعات نظامی را رهبری می کند، سرتیپ ژنرال اورن ستتر، رئیس بخش استراتژیک ارتش اسرائیل، و سرتیپ ژنرال تل کلمان، مقام نظامی مسئول امور ایران، بودند».

دنی سیترینوویچ، که پیش از این ریاست بخش تحقیقات ایران اطلاعات نظامی اسرائیل را بر عهده داشت، درباره این که چرا مقامات اطلاعات دفاعی اسرائیل از احیای این توافق حمایت می کنند. به خانم روزن گفت: «من معتقدم این به این دلیل است که آنها افراد باهوشی هستند که می‌دانند تنها گزینه‌های بد در مقابل اسرائیل وجود دارد و شما باید «کمترین بد» را انتخاب کنید.

بدون پیشرفت، بدون تاریخ

 در همین زمینه لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال گزارش داد: گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مورد احیای توافق هسته‌ای 2015، روز چهارشنبه بدون دستیابی به موفقیت به پایان رسید و هیچ تاریخی برای ادامه مذاکرات مشخص نشد.

گفت‌وگوهای دو روزه در دوحه قطر، اولین مذاکرات پس از متوقف شدن مذاکرات چندجانبه در وین در اواسط ماه مارس، نشان‌دهنده آخرین شکست برای تلاش‌های دیپلماتیک برای مهار برنامه هسته‌ای ایران است و انتظارات پایین برای احیای برجام را کاهش می‌دهد.

با این حال، مقامات اتحادیه اروپا که در دوحه میان ایران و آمریکا میانجیگری می کنند، گفتند که به کار برای دستیابی به توافق ادامه خواهند داد.

احتمال شکست دیپلماسی؟

شکست مذاکرات این احتمال را ایجاد می کند که روند دیپلماتیک ممکن است به هم بخورد. این در زمانی اتفاق می‌افتد که برنامه هسته‌ای ایران به پیشرفت خود ادامه می‌دهد، مخالفت‌های سیاسی فزاینده‌ای برای احیای برجام در واشنگتن وجود دارد و تهران نظارت آژانس اتمی سازمان ملل بر فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کرده است.

پرسش اصلی

اکنون سوال اصلی برای دست اندرکاران مذاکرات این است که آیا باید برای جلوگیری از شکست تلاش‌های دیپلماتیک، مذاکرات را ادامه دهند؟

علیرغم انتقادهای سیاسی فزاینده از مذاکرات، دولت بایدن به این استدلال ادامه می دهد که بازگرداندن توافق 2015 بهترین راه برای مهار برانامه هسته‌ای ایران‌ است و همچنان در راستای منافع ملی ایالات متحده است.

منتقدان دیپلماسی استدلال می‌کنند که یک توافق بازسازی شده، زمان گریز هسته‌ای تهران را نسبت به توافق اولیه 2015 کمتر می‌کند و امتیاز اقتصادی عظیمی را برای تهران فراهم می‌کند، که می‌تواند از آن برای تامین مالی نمایندگان منطقه‌ای خود و گسترش نفوذ خود در خاورمیانه و فراتر استفاده کند. 

دیپلمات های غربی روز چهارشنبه گفتند هیچ تصمیمی در مورد چگونگی یا اساساً ادامه مذاکرات وجود ندارد.

برخلاف مذاکرات وین، اتحادیه اروپا تنها از مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی خواسته بود که به دوحه بیایند، به این امید که بحث‌ها بر روی موضوعات عمدتاً دوجانبه‌ای که تهران و واشنگتن را از هم جدا می‌کند، متمرکز شوند. دیپلمات‌های غربی هشدار داده بودند که انتظارات کمی از مذاکرات دوحه دارند، و تهران و واشنگتن هم گفته‌اند طرف مقابل خواسته‌های غیرواقعی را مطرح می‌کند.

۲ محور اصلی اختلاف

محور مسائل باقی‌مانده این است که آیا ایران فعلاً تقاضای خود را برای لغو تحریم‌های ایالات متحده که توسط دولت ترامپ علیه سپاه پاسداران ذیل لیست FTO اعمال شده را از توافق کنار می‌گذارد یا خیر؟ علاوه بر آن ضمانت توافق برای انتفاع اقتصادی ایران دغدغه دیگر تهران است.

مقامات ایالات متحده در مقابل مدعی هستند این تحریم ها مشروع هستند و ارتباطی با برجام ندارند و هیچ چیزی در توافقنامه 2015 وجود نداشت که مانع از تحمیل آنها توسط ایالات متحده علیه تهران شود.

مخمصه

فشار شدید دیپلماتیک از سوی ایران و حامیان برجام از یک طرف، و مخالفت جمهوریخواهان کنگره با لغو این تحریم‌ها از طرف دیگر، دولت بایدن را در تنگنا گذاشته است.

شکست مذاکرات این هفته در حالی رخ داد که ایران در حال تولید اورانیوم با غنای 60 درصدی است، سانتریفیوژهای پیشرفته ای برای تولید سوخت هسته ای توسعه داده و تعداد فزاینده ای از فعالیت های مرتبط با هسته ای را زیرزمینی کرده است.

ایران در اوایل این ماه همچنین تصمیم گرفت دوربین‌های آژانس اتمی سازمان ملل را که فعالیت‌های هسته‌ای تهران را رصد می‌کنند خاموش کند و رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که «تداوم دانش» آژانس از فعالیت‌های هسته‌ای ایران ظرف چند هفته ممکن است از بین برود.