«اختلاف‌های هسته‌ای محرمانه» ایران و آژانس

به گزارش اکوایران، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی  در رأس هیأتی به منظور دیدار و گفت‌‌وگو با مقامات ایرانی و بررسی نگرانی‌های ادعایی آژانس وارد تهران شد و پیش از ظهر سه‌شنبه پس از دیدار و گفت‌وگو با محمد اسلامی که حدود ۲ ساعت به طول انجامید در نشست خبری مشترک شرکت کرد و به تشریح گفت‌وگوهایش با رئیس سازمان انرژی اتمی پرداخت.

گروسی در نشست خبری مشترک با اسلامی همچنین عنوان کرد: صحبت‌ها و گفت‌وگوهای امروز فشرده بود و دنبال این هستیم که مذاکرات را ادامه دهیم با این نگاه که بتوانیم زمینه‌های مشترکی را پیدا کنیم.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزود: موضوعاتی است که با آقای اسلامی بررسی می‌کنیم، ولی هدف‌مان این بوده که چشم انداز برنامه هسته‌ای را به نحوی تعریف کنیم که با توجه به تغییرات اقلیمی بتوانیم به تولید انرژی‌های پاک کمک کنیم و آن را در اختیار همه بگذاریم. این موضوعی بود که چندی پیش در نشست گلاسکو به صورت مفصل درباره آن صحبت شد. وی در پایان گفت: تلاشمان این است که نتیجه نشست امروز مثبت باشد.

 محمد اسلامی نیز در جمع خبرنگاران با بیان این‌که جمهوری اسلامی ایران در برنامه هسته‌ای خود مصمم است، گفت: نکته حائز اهمیتی که برای ما و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح است این است که مسائل فیمابین ایران و آژانس فنی است و آژانس مسائل سیاسی و نفوذهای توطئه آمیزی که دشمنان ایران در مسیر پیشبرد برنامه هسته‌ای ایران اعمال می‌کنند را مدنظر ندارد و از آن تاثیر نخواهد پذیرفت.

رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: آقای گروسی امروز چندین بار گفت که هیچ انحرافی در برنامه‌های هسته‌ای اسیران مشاهده نکرده‌اند و ایران طبق معاهدات و ضوابط، فعالیت‌های هسته‌ایش در حال انجام است. 

گروسی همچنین بعدازظهر سه‌شنبه با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جدید ایران برای نخستین بار  دیدار و گفت‌‌وگو کرد.

امیرعبداللهیان در این دیدار بر اراده جدی جمهوری اسلامی ایران برای تعامل سازنده با آژانس در چارچوب موافقتنامه‌ پادمان‌ تاکید و ابراز امیدواری کرد در سفر مدیرکل آژانس اعتماد متقابل و همکاری‌های طرفین بیش از پیش تقویت شود.  وی همچنین بر اهمیت کار فنی، حرفه‌ای و بیطرفانه آژانس و ضرورت بی اعتنایی به فشارهای سیاسی خارجی تاکید کرد.

مدیرکل آژانس نیز متقابلا ضمن تاکید بر رویکرد فنی، حرفه‌ای و بیطرفانه آژانس، سفر خود را نشانه‌ای از اراده برای گفتگو و درک متقابل، حل مسائل و ارتقای همکاری‌ها با جمهوری اسلامی ایران برشمرد و از آمادگی آژانس برای حل و فصل موضوعات باقی مانده طی ماههای آتی در همکاری نزدیک با جمهوری اسلامی ایران خبر داد.

همه اختلاف‌های هسته‌ای ایران و آژانس

دیدبان هسته‌ای سازمان ملل روز چهارشنبه گذشته گزارش‌هایی درباره جزئیات اختلاف‌های ادعایی خود با ایران منتشر کرد که مدعی برخورد نامطلوب با بازرسان، عدم نصب مجدد دوربین‌هایی که به زعم این نهاد برای احیای توافق هسته‌ای تهران «ضروری» است و... شده است.

در دو گزارش محرمانهه کشورهای عضو که رویترز مدعی مشاهده آن شده بود، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که ایران هنوز به بازرسان اجازه دسترسی برای نصب مجدد دوربین‌های نظارتی در کارگاهی که قربانی خرابکاری آشکار در ماه ژوئن شده بود، نداده است. ایران اسرائیل را مسئول این حمله می داند. 

* دوربین‌های مجتمع تسا

بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران، که در 17 نوامبر نهایی شد، بازرسان در ماه اکتبر دو بار برای دسترسی به تاسیسات ساخت قطعات سانتریفیوژ کرج برای نصب دوربین‌های جدید و یا تأیید عدم تولید قطعات تلاش کردند. در هر دو مورد، ایران به آژانس اجازه بازدید از این تاسیسات را نداد.

ایران به طور مشابه در ماه سپتامبر از دادن دسترسی به بازرسان خودداری کرد، اما وضعیت اکنون جدی‌تر است زیرا گزارش‌ها حاکی از آن است که تاسیسات کرج فعالیت خود را از سر گرفته و در حال تولید قطعات سانتریفیوژ است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فوریه زمانی که ایران پایبندی خود به مفاد نظارتی برجام را به عنوان بخشی از کارزار خود برای تحت فشار قرار دادن ایالات متحده در واکنش به خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای کاهش داد، قادر به بازرسی سایت نبود.

با این حال، بر اساس یک ترتیب ویژه که بین تهران و آژانس مذاکره شد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توانست دوربین‌های آن سایت (و سایر سایت‌ها) را با این درک که آژانس پس از بازیابی برجام، داده‌های ثبت‌شده را دریافت خواهد کرد، نگه دارد. ایران دوربین‌ها را در ماه ژوئن پس از آسیب دیدن دوربین‌های کرج در حمله به تاسیسات از کرج خارج کرد.

در ماه ژولای، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نامه‌ای به تهران خواستار تایید وضعیت چهار دوربین مداربسته نصب شده در کارگاه ساخت قطعات سانتریفیوژ در مجتمع TESA کرج شد. تهران در 4 سپتامبر به آژانس اجازه دسترسی داد. بازرسان دریافتند که از چهار دوربین، دو دوربین دست نخورده باقی مانده اند در حالی که یکی به شدت آسیب دیده و دیگری تخریب شده است. آژانس خاطرنشان کرد که ذخیره داده ها و واحد ضبط از دوربین تخریب شده در بقایای ارائه شده به بازرسان وجود ندارد.

آژانس بین المللی انرژی اتمی توانست اجزای ذخیره سازی داده ها را از دو دوربین سالم و دوربین آسیب دیده بازیابی کند اما هنوز قادر به خواندن و تفسیر داده ها نیست. بر اساس گزارش نوامبر، «بقایای دوربین تخریب شده - منهای واحد ضبط و رسانه ذخیره یا هر قطعه ای از آن - و سه دوربین دیگر که قبلاً در کارگاه نصب شده بودند، تحت مهر آژانس و AEOI قرار گرفته اند».

. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی معتقد است که طبق توافقنامه 12 سپتامبر بین آژانس و ایران که به بازرسان اجازه می‌داد تا تجهیزات نظارتی را در برخی از تأسیسات هسته‌ای سرویس کنند، باید می‌توانست دوربین‌های جدیدی نصب کند، اما تهران می‌گوید سایت کرج در آن قرارداد تحت پوشش قرار نگرفته است.

ایران در نامه‌ای در 28 اکتبر به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به اقدام خرابکارانه در ژوئن که به دوربین‌ها آسیب رساند گفت که «در حال بررسی است که آیا تروریست‌ها از دوربین‌های آژانس برای حمله به مجتمع استفاده کرده‌اند یا خیر»، و درخواست همکاری آژانس با آن تحقیق را داد.

در گزارش 17 نوامبر، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت که او این ایده را که دوربین‌های آژانس می‌توانستند به حمله کمک کنند، "قاطعانه" رد می‌کند و به ایران پیشنهاد داد که دوربین‌ها را در حضور بازرسان آژانس بررسی کند.

* سانتریفیوژهای پیشرفته

در این گزارش گفته نشده است که ایران عملیات در کرج را از سر گرفته است، اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نصب بیش از 170 سانتریفیوژ پیشرفته IR-6 در تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم فردو از زمان آخرین گزارش آژانس در ماه سپتامبر اشاره کرده است. مقاله 16 نوامبر وال استریت ژورنال (که پیشتر در باره آن صحبت شد) گزارش داد که ایران در ماه اوت فعالیت خود را در کرج از سر گرفت و از آن زمان تاکنون قطعاتی برای حدود 170 سانتریفیوژ تولید کرده است.

این نشان می دهد که برخی از قطعات سانتریفیوژ IR-6 در فردو می توانسته در کرج تولید شده باشد. اما صرف نظر از اینکه این سایت منبع سانتریفیوژهای IR-6 است یا خیر، هرگونه تولید بدون نظارت در این تأسیسات نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند و بدون شک این گمانه‌زنی را به وجود می‌آورد که ایران در حال تولید سانتریفیوژها بدون نظارت است.

همچنین بهره برداری از این تاسیسات بدون دوربین های موجود، حفظ درک آژانس از برنامه هسته ای ایران و بازسازی تاریخ آن در صورت احیای برجام را برای آژانس دشوارتر می کند.

در ماه اکتبر، گروسی نسبت به اهمیت بازسازی دوربین های آژانس بین المللی انرژی اتمی در کرج قبل از از سرگیری عملیات در این تاسیسات هشدار داد. گزارش 17 نوامبر بار دیگر تاکید کرد که دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حفظ تداوم دانش برای از سرگیری نظارت و راستی‌آزمایی مورد نیاز برجام در صورت احیای توافق، «ضروری» است.

* افزایش کمّی سانتریفیوژها

گزارش 17 نوامبر همچنین اشاره کرد که ایران برای اولین بار از محدودیت برجام در مورد 5060 سانتریفیوژ IR-1 (30 آبشار) در کارخانه غنی‌سازی نطنز خود را نقض کرده است. آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران آبشار دیگری از IR-1 را نصب کرده و برخی از کارهای مقدماتی را برای پنج آبشار دیگر تکمیل کرده است. این تعداد کل آبشارها را به 36 می رساند. اگر ایران فرآیند نصب را تکمیل کند، حدود 6050 دستگاه IR-1 در آن تأسیسات خواهد داشت.

بر اساس گزارش 17 نوامبر خود، آژانس راستی آزمایی کرد که ایران علاوه بر ماشین های عملیاتی IR-1، آبشاری از 166 سانتریفیوژ IR-6 و همچنین زنجیره ای دیگر از 23 دستگاه IR-6 را نصب کرده است.

• نقض محدودیت های تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده و ممنوعیت 10 ساله انباشت اورانیوم غنی شده از ماشین های پیشرفته. سال گذشته، ایران به آژانس اطلاع داد که قصد دارد مجموعا 19 آبشار در نطنز نصب کند که شامل 6 آبشار با استفاده از سانتریفیوژهای IR-1، شش آبشار با سانتریفیوژهای IR-2m، شش آبشار با استفاده از سانتریفیوژهای IR-4 و یک آبشار با استفاده از سانتریفیوژهای IR-6 است. علاوه بر 30 آبشار از 5060 سانتریفیوژ IR-1 که قبلاً توسط برجام نصب و مجاز شده است.

* تأسیسات فردو

 گزارش 17 نوامبر آژانس راستی‌آزمایی می‌کند که ایران به استفاده از پیکربندی مشابه در فردو ادامه می‌دهد، اما به برنامه ایران برای استفاده از مجموعا 8 آبشار در فردو اشاره می‌کند: دو آبشار سانتریفیوژ IR-6 برای غنی‌سازی اورانیوم طبیعی تا 5 درصد، که باید به آن وارد شود. سه مجموعه از دو آبشار IR-1 متصل به هم برای تولید اورانیوم غنی شده 20 درصد. استفاده از آبشارهای متصل به هم توسط برجام ممنوع است.

در فردو، سانتریفیوژهای پیشرفته تازه نصب شده، در صورت عملیاتی شدن، ظرفیت غنی سازی ایران در تاسیسات مستحکم‌شده را به میزان قابل توجهی افزایش خواهند داد (با توجه به اینکه ماشین های IR-6 در غنی سازی اورانیوم بسیار کارآمدتر از IR-1 هستند).

ایران همچنین تجربه محدودی در زمینه غنی‌سازی IR-6 دارد، بنابراین ادامه تولید، نصب و بهره‌برداری به دانشی که ایران به دست می‌آورد می‌افزاید که در صورت احیای برجام قابل برگشت نیست.

راه‌حل‌های خلاقانه همچنان می‌توانند خطر گسترش تسلیحات هسته‌ای ناشی از این دستاوردهای دانش را کاهش دهند و اجازه دهند مزایای عدم اشاعه برجام احیا شود، اما هر چه ایران دانش بیشتری به دست آورد، مذاکره با این راه‌حل‌ها چالش‌برانگیزتر خواهد بود.

گزارش 17 نوامبر آژانس راستی‌آزمایی می‌کند که ایران به استفاده از پیکربندی مشابه در فردو ادامه می‌دهد، اما به برنامه ایران برای استفاده از مجموعا 8 آبشار در فردو نیز اشاره می‌کند: دو آبشار سانتریفیوژ IR-6 برای غنی‌سازی اورانیوم طبیعی تا 5 درصد، که باید به آن وارد شود. سه مجموعه از دو آبشار IR-1 متصل به هم برای تولید اورانیوم غنی شده 20 درصد. استفاده از آبشارهای متصل به هم توسط برجام ممنوع است.

ایران همچنین ممنوعیت هرگونه فعالیت اورانیومی از جمله غنی سازی در فردو به مدت 15 سال را نقض کرد. ایران غنی‌سازی اورانیوم 4.5 درصدی U235 را در فردو در نوامبر 2019 آغاز کرد. از آن زمان، آژانس تأیید کرده است که ایران به غنی‌سازی و ذخیره اورانیوم در تأسیسات فردو با استفاده از 1044 سانتریفیوژ IR-1 ادامه می‌دهد. در ژانویه 2021، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیکربندی مجدد سانتریفیوژها را در سه مجموعه از دو آبشار متصل به هم مشاهده کرد که با اورانیوم 5 درصد تغذیه می‌شد و برای تولید اورانیوم 20 درصد غنی‌شده استفاده می‌شد.

گزارش 17 نوامبر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا می‌کند که ایران به آزمایش، عملیات و انباشت اورانیوم غنی‌شده از سانتریفیوژهای مدل پیشرفته در تاسیسات غنی‌سازی نطنز ادامه می‌دهد. به طور مشخص، آژانس بین المللی انرژی اتمی دریافت که:

* تأسیسات غنی سازی سوخت نطنز:

• از 13 نوامبر، ایران با استفاده از 31 آبشار سانتریفیوژ IR-1، شش آبشار سانتریفیوژ IR-2m و دو آبشار سانتریفیوژ IR-4، اورانیوم را تا 5 درصد غنی می کند.

آژانس همچنین مشاهده کرد که در حالی که ایران سی و یکمین آبشار از ماشین‌های IR-1 را نصب کرده است، نصب برنامه ریزی شده چهار آبشار IR-4 باقی مانده، پنج آبشار IR-1 و یک آبشار سانتریفیوژهای IR-6 هنوز آغاز نشده است. کارهای مقدماتی برای برخی از این آبشارها در حال انجام است.

* تأسیسات آزمایشی غنی سازی سوخت نطنز:

• تا 8 نوامبر، ایران اورانیوم غنی شده 5 درصد را به دو آبشار متشکل از 164 سانتریفیوژ IR-4 و I64 IR-6 به ترتیب برای تولید اورانیوم غنی شده تا 60 درصد تغذیه کرده بود. طبق گزارش آژانس، ایران دُم تولید شده از این دو آبشار را برای تغذیه آبشارهای سانتریفیوژهای IR-5 و IR-6s برای تولید اورانیوم غنی شده تا 5 درصد استفاده می کند.

• از 25 اکتبر تا 8 نوامبر آژانس راستی آزمایی کرد که ایران اورانیوم غنی شده تا 20 درصد را یک آبشار از در یک سانتریفیوژ IR-6،  10 سانتریفیوژ IR-6 و یک سانتریفیوژ IR-4 منفرد منتقل می کند، اما محصول و دُم‌ها (خروجی غنی‌نشده) در حال ترکیب مجدد هستند، بنابراین این به رشد ذخایر کمک نمی کند.

• آژانس مشاهده کرد که ایران به انباشت اورانیوم غنی شده تا 2 درصد اورانیوم 235 از آبشارهای نُه سانتریفیوژ IR-4، پنج سانتریفیوژ IR-5، پنج سانتریفیوژ IR-6، ده سانتریفیوژ IR-6 و 19 سانتریفیوژ IR-6 ادامه داد. به گفته آژانس، بخشی از این سانتریفیوژها در 23 اکتبر تولید اورانیوم غنی شده را متوقف کردند، در حالی که بقیه در طول دوره گزارش ادامه دادند.

• از 8 نوامبر، ایران به تولید اورانیوم غنی شده تا 2 درصد با استفاده از 18 سانتریفیوژ IR-1 و 33 سانتریفیوژ IR-2m ادامه می دهد.

• ایران ممنوعیت تولید فلز اورانیوم به مدت 10 سال (ذیل برجام) را نقض کرد. ایران در دسامبر 2020 آژانس بین المللی انرژی اتمی را از قصد خود برای تولید فلز اورانیوم مطلع کرد. در 18 می، آژانس راستی آزمایی کرد که ایران 2.42 کیلوگرم فلز اورانیوم طبیعی از 3.1 کیلوگرم اورانیوم طبیعی تولید کرده است.

از این میزان، ایران 0.85 کیلوگرم برای تولید 0.54 کیلوگرم اورانیوم به شکل سیلیسید اورانیوم استفاده کرد. در 25 اکتبر، آژانس راستی آزمایی کرد که ایران دو دسته سیلیسید اورانیوم حاوی 0.43 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا 20 درصد تولید کرده است.

گزارش 17 نوامبر آژانس تأیید می‌کند که ایران فرآیند چهار مرحله‌ای برای تولید سوخت جدید برای راکتور تحقیقاتی تهران را تکمیل کرده است و تا ۲ نوامبر گذشته دو صفحه سوخت با استفاده از سیلیسید اورانیوم حاوی 0.25 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا 20 درصد ساخته است. 

آژانس راستی‌آزمایی کرد که تا 3 نوامبر، ایران 17 مجموعه سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران تولید کرده بود که چهار مورد آن قبلاً به راکتور منتقل شده بود.

* مقررات نظارتی وNPT

آژانس مدعی است که در ایران مقررات نظارت و راستی آزمایی مورد نیاز توافق هسته ای به حالت تعلیق درآمده است. ایران اجرای پروتکل الحاقی به توافقنامه پادمانی خود را در 23 فوریه 2021 به حالت تعلیق درآورد.

در حالی که ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در 21 فوریه به ترتیبات مشترکی دست یافتند که به آژانس اجازه می داد از راه دور فعالیت های پادمانی اضافی خود را در ایران به مدت سه ماه ادامه دهد، این توافق 24 ژوئن، پس از تمدید یک ماهه آن در 24 مه، منقضی شد. تجهیزات نظارتی قرار بود در 24 آگوست خدمت کنند. در حالی که ایران به بازرسان اجازه دسترسی به برخی از تجهیزات را به دنبال توافق 12 سپتامبر با آژانس بین المللی انرژی اتمی داد، آژانس را از دسترسی به مرکز تولید قطعات سانتریفیوژ کرج منع کرد. 

* نقض محدودیت‌های غنای ذخایر اورانیوم

در حالی که تحولات IR-6 و کرج نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های گزارش 17 نوامبر است، آژانس همچنین خاطرنشان کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به سطوح بالاتر همچنان در حال رشد است. ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به 20 درصد از 84.8 کیلوگرم (بر حسب وزن اورانیوم) به 113.8 کیلوگرم (بر حسب وزن اورانیوم) افزایش یافت.

در حالی که هر گونه رشد در این ذخیره به باور آژانس نگران کننده است، تولید 20 درصدی ایران در مقایسه با سه ماهه گذشته کند شده است. بر اساس گزارش آژانس، ایران به غنی‌سازی اورانیوم 20 درصدی در فردو ادامه می‌دهد، اما هیچ ماده غنی‌سازی شده تا آن سطح در کارخانه آزمایشی نطنز را که قبلاً برای تولید و ذخیره اورانیوم غنی‌شده تا آن سطح استفاده شده بود، ذخیره نکرده است.

ذخایر 60 درصدی از 10 کیلوگرم (بر حسب وزن اورانیوم) در سپتامبر به 17.7 کیلوگرم در گزارش 17 نوامبر افزایش یافت. ایران در اواسط ماه اوت روش تولید خود را برای غنی‌سازی اورانیوم به این میزان تغییر داد که منجر به افزایش میانگین تولید ماهانه اورانیوم غنی‌شده این کشور در مقایسه با آخرین گزارش فصلی به 60 درصد شد.

به ادعای نویسندگان،اگر ایران به تولید 20 درصدی با نرخ تولید مشابه ادامه دهد، احتمالاً در گزارش سه ماهه بعدی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (انتظار می‌رود در اواخر فوریه/اوایل مارس باشد) دخایر به اندازه کافی خواهد داشت که در صورت غنی‌سازی این ذخایر به درجه تسلیحات، برای یک بمب کافی باشد. که باعث کاهش بسیار بیشتر زمان گریز می شود.

این ادعا در حالی مطرح می‌شود که به اذعان کارشناسان غربی رسیدن به این میزان ذخایر و حتی فراتر از آن که گاه «آستانه هسته‌ای» تعبیر می‌شود نه تنها به معنای تولید بمب نیست، بلکه حتی نمی‌توان آن را «امکان یا توان ساخت تسلیحات» تلقی کرد. کارشناسان می گویند یک کشور «نهفته هسته‌ای» یعنی‌ کشوری که به آستانه هسته‌ای می‌رسد، در صورتی که بخواهد از این ذخایر خود برای تولید سلاح استفاده کند، تا رسیدن به آن نقطه فاصله قابل توجهی دارد که ماه‌ها به طول می‌انجامد (و برای ایران در شرایط کنونی تا یک سال یا بیشتر). و این بدون در نظر گرفتن سایر فرآیندهای لازم برای عملیاتی کردن چنین تسلیحاتی است؛ از جمله آزمایش موشکی، ساخت موشک‌های دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای، و سایر قابلیت‌های لازم برای حمل و آزادسازی آن بطور مؤثر است.

نویسندگان در ادمه می‌افزایند: ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از 2 تا 5 درصد نسبت به گزارش قبلی اندکی کاهش یافته و به 1622 کیلوگرم (بر حسب وزن اورانیوم) رسیده است و ذخایر اورانیوم غنی شده تا 2 درصد نیز به 559 کیلوگرم (اورانیوم وزنی) رسیده است. با این حال، جریان در این ذخایر تأثیری بر  زمان گریز ندارد. با این حال، رشد ذخایر در سطح 2 تا 5 درصد، زمان تولید اورانیوم اضافی با غنای بالاتر را کاهش می دهد.

ایران از حد مجاز غنی سازی اورانیوم تا حداکثر 3.67 درصد اورانیوم 235 به مدت 15 سال (ذیل برجام) عبور کرد. آژانس برای اولین بار راستی آزمایی کرد که ایران از حد مجاز 3.67 درصد غنی سازی اورانیوم-235 فراتر رفته و غنی سازی اورانیوم را تا 4.5 درصد در ژوئن 2019 آغاز کرد.  طبق گزارش 17 نوامبر، ایران به غنی سازی و ذخیره اورانیوم تا 5، 20 و 60 درصد ادامه می دهد.

ایران همچنین از حد مجاز ذخیره 300 کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم (Uf6) غنی شده تا 3.67 درصد (حدود 202 کیلوگرم اورانیوم وزنی) به مدت 15 سال عبور کرد.  در ماه مه 2019، ایران اعلام کرد که دیگر به سقف ذخیره 300 کیلوگرمی برجام پایبند نخواهد بود و آژانس تأیید کرد که ایران در ژوئیه 2019 این محدودیت را نقض کرده است.

* مجموع ذخایر اورانیومی ایران

طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش 17 نوامبر، کل ذخایر اورانیوم غنی شده ایران معادل وزنی 2489.7 کیلوگرم اورانیوم است که نشان دهنده افزایش 48.4 کیلوگرمی نسبت به گزارش دوره گذشته است.

از 2489.7 کیلوگرم، 2313.4 کیلوگرم به صورت گاز، 125.4 کیلوگرم به صورت اکسید اورانیوم، 35.4 کیلوگرم در مجموعه ها و میله های سوخت و 15.5 کیلوگرم به صورت قراضه مایع و جامد است.

ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به شکل UF6 (اندازه گیری شده با وزن اورانیوم) شامل موارد زیر است:

559.6 کیلوگرم اورانیوم تا 2 درصد (+55.8 کیلوگرم نسبت به گزارش قبلی)،

1622.3 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا 5 درصد (-152.5 کیلوگرم)،

113.8 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا 20 درصد (+29.5 کیلوگرم)،

17.7 کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا 60 درصد (+7.7 کیلوگرم)  است.

ذخایر اورانیوم 5 درصد غنی شده ایران در دوره گزارش گذشته کاهش یافته است زیرا حدود 103 کیلوگرم به اکسید اورانیوم تبدیل شده و به عنوان خوراک برای تولید اورانیوم غنی شده به سطوح بالاتر استفاده می شود.

* تولید آب سنگین

برجام ذخیره آب سنگین ایران را به 130 متریک تن محدود می کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از 23 فوریه 2021، زمانی که تهران دسترسی آژانس را بر اساس قانون هسته‌ای دسامبر 2020 محدود کرد، به تولید آب سنگین یا ذخایر آب سنگین ایران دسترسی نداشته است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش قبلی خود که در 7 سپتامبر منتشر شد، اشاره کرد که نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه کارخانه تولید آب سنگین ایران پس از 24 ژوئن به کار خود ادامه می‌دهد.

گزارش 17 نوامبر همچنین نشان می دهد که ایران همچنان به رعایت مفاد زیر از توافق ادامه می دهد: در واقع ایران هنوز ساخت رآکتور اراک را بر اساس طرح اولیه آن دنبال نکرده است.

* زمان گریز هسته‌‌ای

رشد ذخایر 20 و 60 به زعم آژانس به طور ویژه دردسرساز است زیرا این سطوح به اورانیوم با درجه تسلیحات بسیار نزدیکتر است (بالای 90 درصد). به عنوان مثال، غنی سازی تا 20 درصد، حدود 90 درصد از کار لازم برای غنی سازی تا درجه تسلیحات را تشکیل می دهد. با افزایش ذخایر، زمان گریزهسته‌ای ایران (مدت زمانی که برای تولید اورانیوم غنی شده با غنای تسلیحاتی به میزان کافی برای تولید یک بمب) کاهش می یابد. در حال حاضر، احتمالاً زمان گریز هسته‌ای ایران حدود یک ماه است (در حالیکه در زمان اجرای کامل برجام ۱۲ ماه بود).

* قطعنامه

علاوه بر این، اخلال در همکاری با آژانس، این احتمال را افزایش می‌دهد که شورای حکام آژانس در نشست هفته آینده قطعنامه‌ای را برای محکوم کردن ایران دنبال کند - اقدامی که می‌تواند مذاکرات برای بازگرداندن برجام را پیچیده کند. (بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند به دلیل همین ملاحظات مربوط به مذاکرات، احتمال صدور قطعمنامه بالا نیست)

ایران در آخرین جلسه شورای حکام با توجه به امضای توافقنامه دسترسی در 12 سپتامبر که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استدلال می‌کند باید شامل نصب مجدد دوربین‌ها در کرج باشد، به سختی از چنین انتقادی اجتناب کرد.

آن کلر لژاندر، سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه در بیانیه ای در 18 نوامبر گفت که شورای حکام باید "پیام قوی" را ارسال کند که ایران باید "بدون تاخیر به اجرای تمام تعهدات خود در قبال آژانس بازگردد." در حالی که پیگیری قطعنامه ای در مورد محکومیت ایران با توجه به مشکلات در همکاری با آژانس مناسب است، کشورها ممکن است با توجه به اینکه مذاکرات برای بازگرداندن برجام در 29 نوامبر از سر گرفته می شود، تمایلی به انجام این کار نداشته باشند.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در ماه سپتامبر هشدار داد که هرگونه اقدامی توسط هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی پیامدهای منفی برای مذاکرات در مورد برجام خواهد داشت.