برجام به مرگ نزدیک‌تر شد؟

به گزارش اکوایران، روز جمعه دور هفتم مذاکرات برای احیای برجام پس از پنج ماه تعلیق به پایان رسید و تیم‌های مذاکره‌کننده برای رایزنی‌های بیش‌تر به پایتخت‌ها بازگشته‌اند. مهم‌ترین مسئله‌ای که در روزهای آخر این دور از گفت‌وگوها اتفاق افتاد، ارائه پیش‌نویس توافق پیشنهادی از سوی تیم مذاکره‌کننده جدید ایرانی بود. با این حال، همان‌گونه که علی باقری، مسئول تیم مذاکره‌کننده ایرانی هم تایید کرده، این پیش‌نویس با استقبال طرف غربی مواجه نشده است. با این اوصاف بسیاری از رسانه‌های غربی پیش‌بینی کرده‌اند که برجام در آستانه فروپاشی است و باید در انتظار تحولات جدیدتری در این رابطه بود.

در این میان، این تحلیل‌گران نیویورک‌تایمز بدون اشاره به اینکه تخطی آمریکا از تعهدات و خروج غیرقانونی دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای بود که به بحران کنونی انجامید و در راستای سیاست «مقصر انگاری» ایران، ادعا دارند که ایران با اتخاذ موضعی انعطاف‌ناپذیر و سرسختی در گفت‌وگوها روند فروپاشی برجام و مذاکرات جاری وضعیتی را تسریع می‌کند.

به همین بهانه، استیون ارلانگر، تحلیل‌گر روزنامه نیویورک‌تایمز، با انتشار یادداشتی با عنوان «اروپایی‌ها مدعی‌اند مذاکرات هسته ای ایران رو به فروپاشی است، مگر این‌که تهران موضعش را تغییر دهد» به بررسی این مسئله پرداخته است.

شانس کم موفقیت توافق

بر اساس این گزارش، روز جمعه مذاکره‌کنندگان غربی که به دنبال احیای توافق هسته‌ای 2015 هستند، گفته‌اند که دولت جدید ایران در حالی که برنامه هسته‌ای  خود را به سرعت پیش می‌برد، تغییرات غیرقابل قبولی [از نگاه غربی‌ها]  را در پیش‌نویس توافق موجود پیشنهاد کرده است. دیپلمات‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان پس از پنج روز نشست در وین مدعی شده‌‌اند، اگر تهران تغییری در موضع کنونی خود نداشته باشد، احتمال کمی برای موفقیت مذاکرات وجود دارد. این در حالی است که مذاکرات برای رایزنی با دولت‌ها متوقف و احتمالا از هفته آینده از سر گرفته می‌شود.

بیانیه دیپلمات‌های این سه کشور متذکر شده که سند پیشنهادی ایران پیش نویس توافقی که حاصل چند ماه مذاکرات سخت بوده را نادیده گرفته و خواستار تغییرات اساسی در متن است. گزارش نیویورک تایمز اشاره کرده که ایران خواهان احیای توافق است، ولی طرف اروپایی ادعا می‌کند که برخی از پیشنهادات ایران نه تنها با این توافق مغایرت دارد، بلکه فراتر از مفاد آن است. بیانیه مذکور دغدغه دارد که در حالی که «زمان رو به اتمام است»، چگونه می‌توان شکاف های جدید را برطرف کرد.

تلاش‌های دو طرفه برای احیای توافق

به نوشته ارلانگر، در حالی که کارزاری فشار حداکثری  فشار شکست خورده، دولت بایدن می‌خواهد ضمن احیای توافق، مدت آن را از 15 سال به 25 سال افزایش دهد. اما دولت ایران نه تنها خواهان لغو همه تحریم‌ها است، بلکه می‌خواهد برخی از سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای را که از خروج آمریکا از برجام انجام داده –از جمله ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته و غنی‌سازی بالاتر- را حفظ کند.

با وجود آن‌که ایران قصد ساخت سلاح هسته‌ای را انکار می‌کند، اما با نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم به مشکل خورده است. آژانس اخیرا تایید کرده که ایران سانتریفیوژهای پیشرفته‌ای را در مجتمع فردو –جایی که فعالیت آن بر اساس توافق 2015 ملغی شده بود- نصب کرده است؛ و البته ایران هم اجازه نظارت بازرسان بر این مجتمع را داده است.

در ابتدا، پس از خروج آمریکا از توافق، ایران به محدودیت‌های خود متعهد و امیدوار بود که سایر اعضا راه‌حلی پیدا کنند. اما پس از یک سال، تهران صبر خود را کنار و شروع به کاهش تعهداتش کرد. ایران اکنون بیش از 2300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده در اختیار دارد -که 11 برابر بیشتر از مقداری است که توافق مجاز دانسته است. و البته در حال تولید اورانیوم فلزی نیز است.

به اعتقاد نویسنده نیویورک تایمز، اگر موضع کنونی ایران به سرعت تغییر نکند، به زودی ایالات متحده با مسائل جدی‌تری در قبال مواجهه با برنامه اتمی ایران مواجه خواهد شد و از خود خواهد پرسید که چه کاری باید انجام دهد. در آن شرایط اروپا نیز احتمالا به وضع تحریم‌های جدید و بسیار شدیدتر فکر خواهد کرد. اما به زعم او، علی‌رغم تلاش‌های آمریکا و اسرائیل برای خرابکاری و حتی تحریم‌های اقتصادی بیش‌تر، ایران به دانش لازم برای تبدیل شدن به یک کشور آستانه هسته‌ای نزدیک‌تر می‌شود.

رد پیش‌نویس ماه ژوئن

مذاکره‌کنندگان ایرانی در وین گفته‌اند که به دنبال رسیدن به توافق هستند، با این حال تاکید کرده اند در پی خروج ایالات متحده از توافق، این امریکاست که باید گام های اولیه را بردارد. آن‌ها خواستار حذف تمامی تحریم‌های اقتصادی –و نه فقط تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای- شده‌اند. آن‌ها اعلام کرده‌اند تنها در این صورت است که ایران برنامه هسته‌ای خود را محدود می‌کند.

علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، در گفت‌وگو با رسانه‌های ایرانی تایید کرده که طرف‌های اروپایی از برخی پیشنهادات ما رضایت چندانی نداشتند، اما اذعان داشته این پیشنهادها بر اساس اصول مشترک بین دو طرف بوده است.

در مقابل مذاکره‌کنندگان اروپایی گفته بودند این هفته مشخص می‌شود که چقدر ایران برای بازگشت به توافق 2015 جدی است –این حرف بدان معناست که تهران تا چه حد آماده پذیرش پیش‌نویسی است که در دولت میانه‌رو قبلی کار شده است. اما اکنون مذاکره‌کنندگان اروپایی گفته‌اند که پیشنهادات ایران، به‌ویژه در مورد مسائل هسته‌ای، صرفاً امتیازاتی که واشنگتن می‌دهد را پذیرفته و در عین حال، امتیازاتی که به عهده خود بوده را کنار گذاشته‌اند –و در واقع نزدیک 90 درصد از آن‌چه که مذاکره‌کنندگان پیش از ژوئن با آن موافقت کرده بودند را رد کردند.

اهرم فشار بیش‌تر یا اشتباه محاسباتی؟

ارلانگر متذکر شده وضعیت کنونی در شرایطی به وجود آمده که حتی پیش‌نویس توافق در ماه ژوئن دشوارترین مسائل را حل‌نشده رها کرده بود و مذاکره‌کنندگان گفته‌اند که این شامل 20 تا 30 درصد توافق کامل بوده است. یعنی  اگر تیم جدید مذاکره‌کنندگان ایرانی همان پیش‌نویس قبلی را هم به عنوان مبنایی برای ادامه کار می پذیرفتند، تکمیل مذاکرات فرآیند طولانی را روبرو داشت. در این شرایط، ایرانی ها بر این باورند که با فراتر رفتن از محدودیت‌های توافق، اهرم خود را افزایش داده‌اند، اما مقامات غربی می گویند که آن‌ها در محاسبات خود اشتباه کرده اند.

در حال حاضر آمریکایی‌ها اظهار می‌کنند که صبرشان به نهایت رسیده است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، روز پنجشنبه پس از دیدار با سرگئی وی. لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، گفته که اقدامات ایران نویدبخش نیست، اما هنوز برای تغییر مسیر برای ایران دیر نشده است. او پس از جلسه مذکور در استکهلم ادعا کرده که روسیه در مورد دیدگاه اساسی ما هم‌عقیده است. وزیر خارجه آمریکا گفته علیرغم اختلافات شدید بر سر اوکراین و سایر موضوعات، دو دولت در مورد این مسئله منافع همسویی دارند.

با این حال شایان ذکر است که بلینکن درخواست نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل، مبنی بر کنار گذاشتن مذاکرات را نادیده گرفت. به گفته بلینکن در آینده نزدیک می‌توان قضاوت کرد که تعامل با ایران امکان‌پذیر است یا خیر، هر چند وضعیت کنونی جای خوش‌بینی چندانی نگذاشته است.