این گزارش اکوایران، به مناسبت روز طبیعت یا همان «سیزده به در» که قرار است روزی برای پاسداشت طبیعت و محیط زیست باشد و سال‌هاست به جای آن، بیشترین آسیب را به طبیعت وارد می‌کنیم، در این گزارش تعدادی از مهمترین اخبار و رویدادهای مربوط به سرنوشت حیوانات در ایران در سالی گذشته را مرور کرده‌ایم.

تلف شدن خرس در اردبیل

اردیبهشت سال گذشته بود که از تلف شدن یک قلاده خرس قهوه‌ای در اردبیل خبر داده شد؛ آن هم متاسفانه به دلیل رفتارهای نامناسب و غیراصولی چند نفر از اهالی روستای کنازق شهرستان نمین با این حیوان که با ضرب و جرح و زیر گرفتن آن با تراکتور، باعث شکستگی استخوان پا و لگن و آسیب ستون فقرات حیوان شدند و حلقه طنابی بر گردن این خرس آویخته و پایش را زیر چرخ تراکتور قرار دادند که مثلا فرار نکند.

پس از آن، اکیپ یگان حفاظت محیط زیست با همکاری عوامل نیروی انتظامی وارد عمل شدند و خرس را بیهوش کردند و با قفس به مرکز استان و کلینیک حیات‌وحش تحویل دادند اما در نهایت به دلیل شدت آسیب‌دیدگی و خونریزی داخلی ناشی از آسیب داخلی، این خرس نگون‌بخت تلف شد.

این تنها مورد خرس‌کشی در سال گذشته نبود و جستجوی اخبار از کشته شدن دست‌کم یک قلاده خرس در مازندران حکایت دارد. با وجود اینکه خرس قهوه‌ای از نظر وضعیت زیستی در خطر انقراض قرار دارد، اما گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که حداقل 66 قلاده خرس طی کمتر از 11 سال اخیر در ایران تلف شده‌اند که بسیاری از آنها به دلیل رفتارهای وحشیانه یا ناآگاهانه ما انسان‌ها بوده است.

«پیروز»؛ ناامیدی از نماد امید

10 اردیبهشت 1401 «پیروز» به روش سزارین به دنیا آمد. او تنها توله‌ای بود که از بین توله‌های ایران - ماده یوزپلنگ ایرانی و در معرض انقراض - زنده ماند و برای نگهداری به پارک پردیسان منتقل شد. یکی از توله‌ها سه روز بعد از تولد و دیگری در 28 اردیبهشن از بین رفتند.

برخی، بی‌تجربگی دست‌اندرکاران، خطای دامپزشکی و دسترسی سخت به امکانات و تجهیزات تخصصی را علت تلف شدن دو توله یوز دیگر عنوان می‌کردند. آنچه ناکارآمدی دستگاه‌های مسئول را آشکارتر می‌کرد اشتباه فاحشی بود که در تشخیص و اعلام جنسیت این توله‌ها رخ داد. ابتدا هر سه ماده اعلام شدند و سپس این مساله اصلاح شد و توضیح دادند که چون در روزهای اول تولد، اندام‌های تناسلی توله‌ها به‌راحتی قابل تشخیص نبوده، این اشتباه رخ داده و همگی توله‌ها نر هستند.

سرانجام «پیروز» به عنوان تنها بازمانده این تولد پس از چند ماه در 9 اسفند 1401، به علت وضعیت نامساعد در گوارش و نارسایی کلیوی و نیاز به دیالیز و البته فقدان امکاناتی همچون دستگاه دیالیز حیوانات، تلف شد؛ توله یوزی که هرچند بودنش نمی‌توانست خطر انقراض را از بیخ گوش این گونه حیوانی دور کند اما به نمادی از امید بخشی از جامعه ایران تبدیل شده بود؛ امیدی که با شروع اعتراضات سراسری و آمدن نامش در ترانه «برای» شروین حاجی پور، پررنگ‌تر و نمادین‌تر شد.

روز بعد از فوت پیروز، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از باردار بودن «ایران» - مادر پیروز - خبر داد و این بارداری را بخشی از علت مرگ پیروز دانست؛ چراکه در دیالیز، باید از خون مادرش استفاده می‌شد ولی چون ایران باردار بود، این کار امکان‌پذیر نبود. البته اعلام بارداری ایران هم بی‌حرف و حدیث نبود و یکی دو بار تایید و تکذیب شد.

تلف شدن «کیجا»، ماده‌پلنگ 13 ساله

خرداد سال گذشته، یک دامپزشک از تلف شدن «کیجا» - ماده پلنگ ارم - در اثر ابتلا به عفونت شدید خبر داد.

علیرضا شهرداری، دامپزشک حیات وحش و همان که چند ماهی هم زندگی‌اش را پای پیروز گذاشت، گفته بود «این پلنگ به دلیل عفونت طولانی مدت که حتی به کانال‌های نخاعی و ستون فقراتش نیز نفوذ کرده بود، تلف شده است.»

این ماده پلنگ، در یکی از سال‌های گذشته، در تله شکارچیان در استان گلستان یک دست خود را از دست داده بود که برای مداوای جراحت ناشی از این آسیب، ابتدا به کلینیک حیات وحش پردیسان و پس از طی طول درمان به باغ وحش ارم منتقل شده بود.

آذر و توران در پارک توران

10 آذرماه 1401، دو توله یوز به نامهای آذر و توران توسط یک گله‌دار در منطقه حیات وحش توران زنده‌گیری شدند. این گله‌دار دو حیوان را به منزل برده و با شیر گوسفند توله‌ها را تغذیه کرده است. روز بعد با اطلاع به محیط‌ زیست سمنان، آنها به محل زنده‌گیری برگردانده می‌شوند تا شاید بتوانند مادر را بیابند؛ اما موفق نمی‌شوند. آنها هم‌اکنون در سایت نگهداری یوزها در منطقه حفاظت شده «توران» نگهداری می‌شوند و ممکن است تا پایان عمر خود در این سایت بمانند.

ماجرای تلخ «ماجراد»

قصه تلخ یوزهای ایران به روزهای ابتدایی سال جدید هم کشیده شد. ششم فروردین 1402 خبر رسید که در جاده میامی - سبزوار در استان سمنان یک قلاده یوزپلنگ بر اثر تصادف جان باخته است. کمی بعد اعلام شد که با بررسی شناسنامه‌های یوزهای توران مشخص شده که او «ماجراد» بوده است؛ یوزی که دو سال قبل دیده شد و به عنوان جنسیت نامشخص در فهرست یوزهای موجود در ایران به ثبت رسید و حالا مشخص شده که حیوان تلف شده همان ماجراد است و متاسفانه سه قلو باردار بوده است.

بدین ترتیب سریال تلف شدن یوزپلنگ‌ها در حوادث جاده‌ای ایران بویژه در سمنان با کشته شدن 4 یوز (ماجراد و سه توله‌اش در سال جدید آغاز شد)؛ سریالی که در سال گذشته دست‌کم 10 قربانی دیگر از این گونه در حال انقراض بر جای گذاشته بود.

رویای بلژیکی و امید سیبری؛ سفر کوتاه دو درنا

پنجم آبان 1401، درنای معروف و تنهای فصل سرد ایران یعنی «امید» برای گذراندن پانزدهمین سال متوالی و زمستان‌گذرانی وارد ایران و تالاب فریدونکنار شد؛ این بار «رویا» هم برای تنها نماندن امید و همراهی او و حفظ این مسیر پروازی از بلژیک به فریدونکنار منتقل شد. امید، تک درنای سیبری است که با همراهی «رویا»، درنای بلژیکی، در تالاب بین‌المللی فریدونکنار به قصد مهاجرت به سیبری به پرواز درآمد.

امید پس از ۱۳۰ روز زمستان گذرانی، در ۱۴ اسفند همراه با رویا، تالاب فریدونکنار را ترک کرد اما رویا در غرب مازندران نتوانست به سفر ادامه دهد و در شالیزارهای عباس‌آباد فرود آمد و امید باز هم تنها ماند.

تعطیلی باغ وحش صفادشت

مهناز مدیریان - رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ملارد - در 18 اسفند سال گذشته از ممنوع شدن ورود بازدیدکنندگان به مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت و تعطیلی این مجموعه خبر داد. او علت این امر را «عدم رعایت ضوابط زیست محیطی در مرکز نگهداری حیات وحش صفادشت و مغایرت محل‌های نگهداری گونه‌ها با استانداردها و دستورالعمل‌های سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین عدم اقدام مؤثر توسط مسئولین مربوطه در راستای رفع نواقص محل‌های نگهداری گونه‌های حیات وحش و از طرفی تلف شدن تعدادی از گونه‌ها در این مرکز و جریحه‌دار شدن افکار عمومی» عنوان کرده بود.

بر اساس گزارش مهر، آخرین گونه تلف‌شده در این مرکز، زرافه آفریقایی بود که علت این حادثه از سوی محیط زیست همچنان پیگیری می‌شود و به طور دقیق اعلام نشده است.

تلف شدن ۵۲ حیوان در ۱۲ باغ‌وحش در کشور

اواخر سال گذشته شبکه شرق گزارشی منتشر کرد و طی آن بر اساس بررسی‌ اخبار منتشر شده درباره تلفات حیوانات باغ‌وحش‌های ایران در ۱۰ سال گذشته (از زمستان 1391 تا بهمن 1401) اعلام شد که تاکنون (زمستان 1401) دست‌کم ۳۰ بار تلفات حیوانات وحشی از ۱۴ باغ‌وحش، دلفیناریوم و باغ پرندگان ایران خبری شده و مرگ ۵۲ حیوان وحشی و دست‌کم هزار تا ۳ هزار پرنده وحشی در دو باغ پرندگان را شامل می‌شود. نکته قابل تامل گزارش مورد اشاره این است که آمار هولناکِ ذکرشده تنها درمورد تلفات حیوان در باغ‌وحش‌هاست و صرفا بر اساس آمارهای منتشرشده در اخبار بوده که ممکن است در واقعیت، آمار بدتری را شامل شود.