برای سال‌ها، اقتصاددان‌ها و استراتژیست‌های سیاسی به این مسأله فکر کرده‌اند که آیا می‌توان دلار آمریکا را با ارزی دیگری به عنوان استاندارد تجارت نفت جایگزین کرد. 

معاملات اخیر بین روسیه و چین، که پرداخت آن به یوان است، و روسیه و هند که برخی از پرداخت‌ها به روپیه صورت گرفته است، به این نظریه شتاب بخشیده‌اند. 

همچنین، یک معامله تجاری بین امارات و هند که در آن از ارزهای محلی به جای دلار استفاده کردند، کمک کرده تا بارها و بارها این سوال مطرح شود.

علاوه بر این، با ظهور کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) و درخواست اخیر حدود 40 کشور برای پیوستن به بریکس، این نظریه مطرح شده است که بریکس با گروه 7 یا گروه 20 رقابت خواهد کرد. 

اینکه ایران، عربستان سعودی و امارات از جمله متقاضیان هستند، به این بحث افزوده است که می‌توان دلار را کنار گذاشت و با ارز دیگری جایگزین کرد. 

این موضوع چقدر امکان‌پذیر است؟ تاکنون برای اکثر معاملات، قیمت‌ها همچنان به دلار آمریکا است، اما برای اجتناب از تحریم‌های احتمالی امریکا، پرداخت‌ها به ارزهای مختلف انجام می‌شود.

در طول دو دهه گذشته، آمریکا سلاحی را کشف کرده است که می‌تواند از ارتش ایالات متحده قوی‌تر باشد، و آن هم تهدید خزانه‌داری ایالات متحده برای اعمال تحریم‌ها است. تحریم‌ها می‌توانند هر بانک و سرمایه‌گذاری را به سرعت بترسانند و یک شرکت یا کشور را به زانو درآورند.

درحالی‌که روسای جمهور قبلی ایالات متحده، فقط انگشتان پاهای خود را در دریای تحریم‌ها فرو بردند (یا بعبارتی به اعمال تعداد محدودی از تحریم‌ها بسنده کردند)، دونالد ترامپ با هدف نشانه گرفتن توپ تحریم‌ها علیه طیف وسیعی از دشمنان، از شرکت هواوی گرفته تا ایران، اعمال تحریم‌های خزانه‌داری را به سطح دیگری برد. اخیرا، روسیه تحت انواع تحریم‌ها قرار گرفته که ممکن است تشدید آنها ادامه یابد.

تعجبی ندارد که بسیاری از کشورها خوشحال نیستند و به دنبال جایگزینی برای دلار می‌گردند. ما در دنیای انرژی، گهگاهی تجارت تک‌محموله‌های نفت خام و گاز مایع‌شده (ال.ان.جی) را به یوان، روبل، روپیه و... می‌بینیم.

این محموله‌ها توجه بسیاری را در مطبوعات به خود جلب می‌کنند. مرتباً این سوال مطرح می‌شود که آیا بازار نفت – و به ویژه صادرکنندگان خاورمیانه – می‌تواند در نهایت دلار آمریکا را کنار بگذارد؟ 

موضوع پیچیده است، اما پاسخ صریح «خیر» است. ما تجارت محموله‌های نمادین دیگری را نیز در آینده با ارزهای جایگزین خواهیم دید، اما فعلا از این بیشتر نخواهد شد.

چرا؟ واقعیت ساده این است که دلار آمریکا به مراتب پیشروترین ارز قابل تبدیل در جهان به شمار می‌رود و تجارت با هر ارز دیگری هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. 

این در مورد هر تجارتی، چه در سطوح بزرگ یا کوچک درست است. در سفر خارجی بعدی خود به صرافی مراجعه کنید – خواهید دید که نرخ بسیار بهتری برای تعویض ارز محلی خود با دلار آمریکا دریافت خواهید کرد در مقایسه با ارز کشورهای دیگر.

همانطور که می‌دانیم، در تجارت نفت و گاز، میزان تجارت یک کالا برای اعتباربخشی به هر شاخص قیمتی بسیار اهمیت دارد.

چرا بعضی شاخص‌های «معیوب» قیمت نفت، با وجود تلاش‌های مکرر برای از بین بردن‌شان، دوام می‌آورند؟ پاسخ: میزان تجارت قابل توجه متکی به آن شاخص‌ها (علیرغم عیب‌هایی که در فرآیند ارزیابی‌شان ممکن است مطرح باشد).

چرا دلار در تجارت بین‌المللی، جریان سرمایه، بازارهای بدهی، ذخایر بانک مرکزی و... دوام می‌آورد؟ جواب: نقدینگی بالا (حجم بالای معماملات متکی بر دلار).

برخی جایگزین‌های پیشرو، مانند یوان چین، یا دچار کنترل حجم سرمایه در اقتصاد کشور اصلی‌شان هستند یا از نظر نقدینگی بسیار عقب هستند. روپیه هند برای تجارت برخی تک‌محموله‌ها استفاده شده است، اما اغلب فروشنده‌ها علاقه محدودی به انباشت روپیه در حساب‌های ارزی خود دارند.

اخیراً شاهد تسویه محموله‌هایی با درهم امارات در بازار خلیج فارس بوده‌ایم، اما درهم یک ارز قابل تبدیل است که به دلار ایالت متحده متصل شده است – همچنان دلار آمریکا در تجارت متکی بر درهم دخیل است! تقریباً 90 درصد از حجم معاملات ارزی جهان، با دلار امریکا مرتبط است، بنابراین در واقعیت پرهیز از آن، بسیار چالش‌برانگیز و پرهزینه خواهد بود.

در بیشتر موارد، قیمت‌ها به دلار آمریکا محاسبه شده، اما در زمان پرداخت به ارز دیگری تبدیل شده است. این موضوع ما را به این سوال می‌رساند که آیا صادرکنندگان نفت خاورمیانه از دلار دور می‌شوند؟ 

در این مورد هم جواب مشخص و اعداد گویای حقیقت است. تا زمانی که ارزهای خاورمیانه به دلار آمریکا وابسته باشند، آنها مایلند که حجم بالایی از ذخایر ارزی‌شان به دلار آمریکا باشد. با استدلالی مشابه، آنها ترجیح می‌دهند نفت خود را به دلار آمریکا بفروشند. هر جایگزینی ارزی مستلزم هزینه‌ها و ریسک بالاتری است. توجه داشته باشید که حجم ذخایر دلاری این کشورها در آمریکا بسیار بالا است. در ژوئن 2023 عربستان سعودی 108 میلیارد دلار، امارات 65 میلیارد دلار و کویت 41 میلیارد دلار و در مجموع 214 میلیارد دلار در خزانه‌داری آمریکا داشتند. 

نهایتا، حتی اگر محموله‌های نفت و گاز با ارز دیگری معامله شود، قیمت آن با دلار آمریکا مقایسه خواهد شد. نکته اصلی این است که تجارت نفت و گاز به یک مخرج مشترک نیاز دارد و آن دلار آمریکا است. 

اما واقعیت این است که استفاده دولت امریکا از دلار به عنوان یک سلاح، بسیاری از مردم حتی دوستان آمریکا را عصبانی می‌کند. 

با وجود این مسأله، بسیاری از کشورها حجم عظیم معاملات جهانی بازار نفت را عاملی در جهت بی‌ثباتی ارزهای خود با نقدینگی پایین می‌یابند. تصور کنید که به دلیل تغییرات بزرگ و ناگهانی در بازار نفت، یوان چین با تلاطم روبه‌رو ‌شود. اگر فروشنده نفت هستید، حتما چنین ارتباطی را (ارتباط درآمد نفتی خود با ارزش یوان چین) را امری پرریسک می‌یابید.

سال‌ها پیش، دولت بریتانیا مطالعه‌ای بر روی پیامدهای قیمت‌گذاری نفت به پوند انگلیس انجام داد و به این نتیجه رسید که چنین قیمت‌گذاری برای اقتصاد بریتانیا مضر است. 

با استفاده از دلار آمریکا به عنوان یک سلاح، مطمئناً ایالات متحده روی شانس خود حساب بیشتری باز می‌کند نسبت به صبر بازار در انتخاب‌های جایگزین، گرچه با هزینه و پیچیدگی بالا!

در نهایت شاید جایگزین‌های اصلی برای دلار در تجارت نفت و گاز پدیدار شود، اما نمی‌توان شرط بست که به این زودی‌ها اتفاق بیفتد، حتی یک دلار!