مسابقه‌ای که تازه آغاز شده؛ چرا ارمنستان و صربستان به دنبال پهپادهای ایرانی هستند؟

به گزارش اکوایران، پهپادهای ایرانی سال پر سر و صدایی را پشت سر گذاشتند. این پهپادها در حالی به روسیه فرستاده شده‌اند که به رغم اتهامات مقامات غربی، تهران گفته پیش از جنگ اوکراین ارسال شده‌اند. حتی غربی‌ها مدعی شده اند تهران طی توافقی با مسکو به روسیه اجازه داده چنین پهپادهای شاهد-136 را به صورت محلی تولید کند – این در حالی است که پیش از این کارخانه‌ای در تاجیکستان در ماه مه افتتاح شد که پهپادهای مدل قدیمی‌تر ابابیل-2 ایران را به صورت محلی تولید می کند.

به گفته مقامات ایرانی، تعداد بی‌سابقه ای از کشورهای دیگر مشتاق به دست آوردن هواپیماهای بدون سرنشین تهران هستند. سرلشکر یحیی رحیم صفوی در 18 اکتبر گفت: «امروز به جایی رسیده‌ایم که 22 کشور جهان خواستار خرید هواپیمای بدون سرنشین از ایران هستند.» صربستان و ارمنستان از جمله کشورهایی بودند که او از آن‌ها نام برد. پایگاه تحلیل فوربس، با انتشار گزارشی مشخصا این پرسش را مطرح کرده که چرا ارمنستان و صربستان ممکن است به دنبال پهپادهای ایرانی باشند؟

پیامدهای استراتژیک برای بالکان و قفقاز جنوبی

بر اساس این گزارش، تحویل قابل توجه پهپادهای ایرانی به این کشورها می تواند پیامدهای استراتژیک قابل توجهی برای بالکان و قفقاز جنوبی داشته باشد. به عنوان مثال، نویسنده دیفنس نیوز معتقدست اگر صربستان هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی را خریداری کند، «بلگراد می تواند بزرگترین اپراتور هواپیماهای بدون سرنشین نظامی در بالکان شود».

با این حال، در میان تحلیلگران تردید شدیدی در مورد علاقه‌مندی بلگراد به هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی وجود دارد، به طوری که یکی از نویسندگان متخصص هوانوردی صرب خاطرنشان می‌کند که صربستان در حال حاضر دارای قابلیت های قابل توجهی برای «برآوردن نیازهای خود» است و «اینکه از نظر محصولات پهپادی یا دانش فنی، ایران کمی زیادی نمی‌تواند در اختیارش قرار دهد».

وسوسه بلگراد

با این وجود، قیمت پایین برخی از پهپادهای ایرانی - 20000 دلار رقمی است که اغلب برای هر واحد از پهپادهای یکبار مصرف شاهد-136 ذکر می شود – می‌تواند بلگراد را وسوسه کند تا با خرید تعدادی از این پهپادها، زرادخانه خود را متنوع و تقویت کند. یا، ایران ممکن است به صربستان قراردادی برای تولید داخلی پیشنهاد دهد که می‌تواند به گسترش برنامه بلگراد برای تولید هواپیماهای بدون سرنشین نسبتاً ارزان کمک کند.

به گفته نیکلاس هراس، مدیر استراتژی و نوآوری مؤسسه خطوط جدید: «ایران در حال ایجاد بازاری قوی برای انواع پهپادهای کامیکازا است. رشد علاقه جهانی به پهپادهای ایرانی به نوعی انعکاس چگونگی توسعه بازار بین‌المللی ترکیه برای انواع پهپادهای نظامی خود است». او گفت: «ترک‌ها بر روی یک نوع پهپاد «طبقه متوسط» تمرکز کردند که برای استفاده مجدد در نظر گرفته شده، تنومند است و می‌تواند به طور موثر علیه بازیگران دولتی و غیردولتی عمل کند. در واقع ترک‌ها تصمیم گرفتند برای همه اهداف و مقاصد، نیروی هوایی ارزان قیمت را برای بازیگران دولتی ارائه دهدکه به دنبال جایگزینی برای هواپیماهای گران قیمت و الزامات تعمیر و نگهداری همراه با آنها هستند».

تمام گزینه‌های روی میز

در واقع ایران تصمیم گرفته وارد بازاری شود که به جای گلوله‌های توپخانه‌ای بر مهمات پروازی دقیق‌تر و با برد بیشتر متمرکز است که می‌تواند اثرات مخربی در میدان نبرد، به‌ویژه علیه نیروهای زمینی داشته باشد. چنین ادواتی می‌تواند کشورهای کوچک‌تر را قادر سازد تا یک عامل بازدارنده ساده در برابر رقبای بزرگتر خود ایجاد کنند.

به عقیده هراس: «هم ارمنی‌ها و هم صرب‌ها به این توانایی نیاز دارند که سریعاً خسارات قابل توجهی برای دشمنان قوی‌تر - ناتو برای صربستان، آذربایجان برای ارمنستان - ایجاد کنند و پهپادهای ایرانی از نوع این پهپادها  می‌توانند این قابلیت را فراهم کنند».

ایران تعدادی از این نوع پهپادها را دارد که ممکن است بلگراد و ایروان را مورد توجه قرار دهند. تا آنجا که ایران می‌تواند چه نوع پهپادی را به ارمنستان و صربستان بفروشد، گزینه‌های متعددی وجود دارد که شامل هر دو مدل شاهد و ابابیل می‌شود. به عقیده ساموئل بندت، تحلیلگر پژوهشی مرکز تحلیل‌های دریایی، این پهپادها ظرفیت خود را نشان داده‌اند، اما پهپادهای دیگری مانند مهاجر نیز احتمالاً از روی میز خارج نیستند.

ملاحظات سیاسی و استراتژیک ایروان

البته  زمینه سیاسی و استراتژیک گسترده تری در پشت خرید بالقوه ارمنستان وجود دارد. به باور بندت: «ارمنستان به دنبال مقابله با اتحاد نظامی تقویت‌شده ترکیه و آذربایجان است و از سوی دیگر این ملاحظه را در نظر دارد که روسیه ممکن است آنطور که قبلا تصور می شد به دفاع از ارمنستان متعهد نباشد».

به گفته بندت: «از آنجایی که فن‌آوری هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه و اسرائیل به پیروزی آذربایجان در سال 2020 کمک کرد، ارمنستان با وجود این‌که‌ به هواپیماهای بدون سرنشین دسترسی دارد، به دنبال استفاده گسترده‌تر از آن است. بنابراین ارمنستان به دنبال رفع عقب‌ماندگی خود با سرمایه‌گذاری در قابلیت‌های پهپادی است».

ملاحظات ژئواستراتژیک تهران

در این میان تهران نیز منافع خود را در کمک به تقویت نظامی ایروان دارد. به گفته بندت: «ایران نگران اتحاد ترکیه و آذربایجان و هم‌گرایی اسرائیل در این ائتلاف است و قبل از این‌ درگیری بعدی آغاز شود، به طور ضمنی حمایت خود را از ارمنستان اعلام کرده است. ایران رزمایش‌های نظامی نزدیک‌ به منطقه قره‌باغ را برگزار کرد و نشان داد که اگر دسترسی‌اش به ارمنستان از طریق کریدور زنگزور قطع شود، می‌تواند از قدرت نظامی استفاده کند و هم‌چنین به دنبال راهی برای خنثی کردن روابط استانبول-باکو-تل آویو است».

بنابراین، تبدیل شدن ارمنستان به مشتری پهپادهای ایرانی از دیدگاه ژئواستراتژیک برای تهران بسیار منطقی است. بندت گفت: «پهپادهای ایرانی مانند شاهد-136/1 یک سرمایه گذاری نسبتاً کم هزینه/با تأثیر بالا هستند که می‌توانند به طور بالقوه چالشی برای آذربایجان و شاید حتی خود ترکیه ایجاد کنند». ایران با فروش پهپادهای خود به ارمنستان می‌تواند استانبول و باکو را تحت فشار قرار دهد.

مسابقه‌ای که تازه آغاز شده

هرگونه عرضه قابل توجه هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی به ارمنستان، یا ایجاد یک کارخانه تولید هواپیماهای بدون سرنشین در خاک ارمنستان مانند کارخانه تاجیکستان، می‌تواند به رقابت در منطقه بی‌ثبات قفقاز جنوبی دامن بزند.

به گفته بندت: «تأثیر کلی چنین فروش‌هایی بر پویایی‌های منطقه  قفقاز دامن می‌زد و کشورها را به دنبال فناوری هواپیماهای بدون سرنشین اعم از وارداتی یا بومی می‌کشاند. دستیابی ارمنستان به پهپادهای ایرانی می تواند دفاع این کشور را تقویت کند و ممکن است به عنوان یک بازدارنده بالقوه عمل کند، زیرا پهپادهای شاهد می توانند اهدافی را در صدها کیلومتر دورتر مورد حمله قرار دهند. مسابقه پهپادهای منطقه‌ای در جریان است و انتظار نمی‌رود به این زودی ها سرعت خود را کاهش دهد».