به گزارش اکوایران، ترکیه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی‌اش را 14 می برگزار می‌کند؛ انتخاباتی که می‌تواند پایانی باشد بر سلطه 20 ساله اردوغان و حزب عدالت و توسعه بر این کشور.

هراس از پایان سلطنت اردوغان

حزب عدالت و توسعه در طول این سال‌ها نفوذ ترکیه را خارج از مرزهای این کشور افزایش داد؛ با این همه سیاست‌های اقتصادی غیرمتعارف در کنار زلزله مرگبار فوریه، اعتمادها به دولت را تضعیف کرده و موجب شده تا بسیاری از رای‌دهندگان اعتمادشان به حزب حاکم را از دست بدهند. فارن پالسی در این باره نوشت که پس از دو دهه تصور خروج اردوغان از میدان سیاست دشوار است، اما نتایج نظرسنجی‌ها می‌گویند که اردوغان ممکن است توسط رقیب کنار زده شود؛ هرچند این ادعا وجود دارد که او برای ماندن در قدرت هر کاری لازم باشد انجام خواهد داد. بی‌دلیل نیست که واکنش «سلطان» به نتایج کارزار با لحاظ کردن موقعیت منحصر به فرد اردوغان در تاریخ سیاسی ترکیه نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.

تصور این که اردوغان با آرامش شکست را بپذیرد، دشوار است؛ بویژه اینکه این مقوله در ترکیه رخدادی بی‌سابقه قلمداد می‌شود چرا که هیچکدام از روسای جمهوری ترکیه مستقیما از سمت خود برکنار نشده‌اند. اردوغان اولین رئیس‌جمهوری ترکیه است که به جای پارلمان، مستقیما توسط مردم برگزیده شد و همزمان بر عبور کشور از نظام پارلمانی به ریاستی نظارت داشت. با این همه اسلاف «سلطان» بدون هیاهو آمدند و رفتند یا گرفتار کودتا و مرگ غیر منتظره شدند.

ظهور «سلطان»

پیش از اردوغان، احمد نجدت سزر - که بسیاری از جناح‌های سیاسی به جز اسلام‌گراها و کردها (گروه‌هایی که تحت فشار ساختار قضایی قرار داشتند) از او حمایت می‌کردند - قدت را در اختیار گرفت. در آن بازه زمانی بیگانگی با اصول ملی‌گرایی و سکولاریسم که سزر مدافعشان بود موجب شد که بسیاری از رای‌دهندگان مذهبی و کرد در انتخابات پارلمانی 2001 از اردوغان و حزب عدالت و توسعه حمایت کنند. اردوغان به واسطه موقعیتی که داشت و همچنین به‌واسطه بی‌اعتمادی مردم به نخبگان سیاسی و زلزله توانست بر مسند قدرت تکیه بزند. در جریان انتخابات، احزاب سنتی شکست خوردند و حزب عدالت و توسعه و حزب جمهوری خلق ترکیه (از احزاب قدیمی) که به تازگی رویکرد خود را احیا کرده بود، توانستند وارد پارلمان شوند. از همین رو در سال 2003 و در مراسم تحلیف اردوغان در قامت نخست‌وزیر هیچ‌یک از احزابی که دو سال قبل‌تر سرز را به قدرت رسانده بودند در بدنه باقی نمانده بودند.

سزر ابتدا تلاش کرد تا به مانع اصلی قدرت‌نمایی اردوغان و حزب عدالت و توسعه تبدیل شود، از همین رو دائما لوایح را وتو می‌کرد و مانع از آن می‌شد تا نامزدهای پست‌های کلیدی به مقصود دست یابند. با پایان دوران ریاست سزر در سال 2007، عبدالله گل، یکی از اعضای حزب عدالت و توسعه جانشینش شد. با قدرت گرفتن گل، این حزب توانست قدرتش بر بوروکراسی و ساختار قضائیه ترکیه را تثبیت کند. با این همه اردوغان با فرصت‌سازی قدرت را میان خود و متحدانش تقسیم کرد. در آن بازه زمانی، اردوغان ساختار دفتر ریاست جمهوری را متحول کرد و در دوره اول ریاستش غالبا در تصمیم‌گیری دولت دخالت می‌کرد.

بسترسازی برای یکه‌تازی

رفراندوم سال 2017 با حمایت اردوغان تغییرات مورد نظر « سلطان» در قانون اساسی را به تصویب رساند؛ تغییراتی که به واسطه‌اش پست نخست وزیری حذف و ساختار حاکم بر ترکیه از ساختار پارلمانی به ساختار ریاستی تبدیل شد. اردوغان باور داشت که چنین نظامی موثرتر عمل خواهد کرد. رئیس جمهوری ترکیه در در دوره دوم ریاستش از اختیاراتش برای مداخله در بخش‌های معدود جامعه استفاده کرد؛ بخش‌هایی که تا حدودی خودمختار باقی مانده بودند.

اردوغان از این منظر منحصر به فرد است که هم کنترل ساختار دولت را در اختیار دارد و هم دارای حامیانی جدی در جامعه است که نمی‌خواهند او کنار گذاشته شود. اگر او در انتخابات ماه آینده شکست بخورد، این شکست با اختلاف اندکی خواهد بود. با این همه «سلطان» برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت الگوهای اندکی دارد. تنها رئیس‌جمهوری که به شکلی داوطلبانه از سمتش کنار رفت، عصمت اینونو بود. در سال‌های بعد پسران اینونو هدف خشونت‌های سازمان‌یافته قرار گرفتند.

ترکیه پس از باخت اردوغان

بر اساس آنچه گفته شد، شواهد نشان می‌دهد که اردوغان بی‌میل نیست به‌سان حزب دموکرات ترکیه - حزبی که سال 2007 توسط مهمت آهار پایه‌گذاری شد - توسط ارتش به خشونت متوسل شود. با این همه این احتمال وجود دارد که خاطره رفتار دموکرات‌ها با اینونو و سایر مخالفان شکست خورده، برای اردوغان به تهدید تبدیل شود. مخالفان و اپوزیسیون کنونی ترکیه غالبا او را دیکتاتوری فاسد می‌خوانند؛ از همین رو این احتمال بالا است که او یا خانواده‌اش پس از پایان ریاست جمهوری تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند. 

رقیب ناخواسته 

برای کاهش نگرانی‌های اردوغان از باخت و عواقب آن، ممکن است از محکوم کردن او خودداری کرده و بدین طریق پیام مثبتی برای «سلطان» بفرستند. این موضع‌گیری بخشی از استراتژی حزب جمهوری خلق ترکیه در کارزار شهرداری سال 2019 در استانبول بود.

رقیب اصلی اردغان، قلیچدار اوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه با به چالش کشیدن حزب عدالت و توسعه و بدنام کردن این جریان، نامی برای خود دست و پا کرده است. او مقابله با فساد را در اولویت‌هایش تعریف کرده و بر مقوله‌هایی چون اقتصاد و رفاه اجتماعی متمرکز شده و در عین حال تاکید دارد که به درآمدزایی بی حد و حساب اعضای حزب عدالت و توسعه و شرکت‌های حامیانشان پایان خواهد داد. اوغلو همچنین با تکیه بر فراگیر بودن ائتلاف مخالفان، حکومت تک‌نفره سلطان را زیر سوال برده است. این‌که چنین رویکردی رای‌دهندگان را به هیجان می‌آورد یا نه، مشخص نیست.

تعریف ائتلافی گسترده زیر چتر اوغلو ضروری است، چراکه هیچکدام از چهره‌های سیاسی برجسته ترکیه یا نخواستند در قامت رقیب اردوغان ظاهر شوند یا به‌سان اکرم امام اوغلو و صلاح‌الدین دمیرتاش به واسطه پیگرد قانونی کنار گذاشته شده‌اند.