اکو ایران – منصوره محمدی: بطریهای کوچکِ رنگی، سوغاتی بسیاری از مسافران به جنوب ایران و به ویژه جزیره هرمز است و گردشگری در این جزیره را به خاک آن گره زده است. نوروز امسال بود که فروش خاک جزیره هرمز یکبار دیگر محل مناقشه دوستداران محیط زیست شد. انتشار تصاویری از بخشهای مختلف جزیره که خاک قرمز و نقرهای آن از دست رفته بود، در نهایت منجر به شکلگیری کمپینی برای بازگرداندن خاک جزیره هرمز شد. این نخستین بار نبود که خاک جزیره به تاراج میرفت. در 20سال گذشته به دفعات و در بازههای زمانی مختلف خبر قاچاق و فروش خاک جزیره به کشورهای حاشیه خلیج فارس رسانهای شده است. در سال 97 مجلس قانونی تصویب کرد که براساس آن انتقال و فروش خاک به خارج از کشور ممنوع و بر همین اساس هم مجازاتهایی تعیین شد. اما این قانون که بر انتقال خاک به خارج از کشور دلالت داشت و منجر به حفاظت از خاک جزیره هرمز نشد.
در کنار آن گسترش سفر به جزیره هرمز در سالهای اخیر، از ظرفیت برد این منطقه فراتر رفته و منجر به افزایش تجمع پسماند و به هم خوردن نظم زیستی منطقه شده است. ادامه این روند، در صورت عدم نظارت و ارائه راهکارهای قانونمند و متناسب با ظرفیت زیستی جزیره منجر به افزایش مخاطرات محیط زیستی در جزیره از جمله آلودگی، تخریب چشماندازها و تخریب و از دست رفتن زیستگاههای حیات وحش میشود.
ورود گردشگر چندبرابر ظرفیت برد
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی که اخیرا با موضوع گردشگری در جزیره هرمز با تکیه بر حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست منتشر کرده است، اعلام کرد تنها در نوروز امسال میزان ورود گردشگر به این جزیره 3.8 برابر بیشتر از ظرفیت آن بوده است. با وجود ظرفیت واقعی اکوتوریسمی جزیره که 857 نفر در روز است و ظرفیت برد جاذبههای طبیعی که 685 نفر در روز برآورد شده است، اما در فاصله 1 تا 15 فروردین 127 هزار و 457 نفر به این بندر وارد شدند. تنها در روز 12 فروردین با ورود 11 هزار و 466 نفر گردشگر، رکورد گردشگری شکسته شد و در خلوتترین روز جزیره در ایام نوروز یعنی 15 فروردین، 3 هزار و 249 گردشگر به آن وارد شدند. در واقع در تمام تعطیلات نوروز این جزیره چندین برابر ظرفیت برد خود میزبان گردشگران بوده است. این در حالی است که در سال 1403 هیات وزیران آییننامهای را به تصویب رساند که براساس آن باید برنامهریزی برای سازوکارهای حفاظتی، نظارتی و اجرایی ظرفیت برد گردشگری جزیره هرمز تولید و منتشر میشد، اقدامی که البته تاکنون انجام نشده است.
ایرانیها در نوروز چه قدر از خاک هرمز را با خود بردند؟
مرکز پژوهشها در بخش دیگری از این گزارش به وضعیت برداشت خاک از جزیره اشاره کرده است و توضیح داده که با فرض خروج 10 گرم خاک از جزیره هرمز توسط گردشگران، طی نوروز 1404، یک تن خاک از جزیره خارج شده است. عوامل متعددی در بروز این ناهنجاری در برداشت خاک در جزیره هرمز موثر است که مرکز پژوهشهای مجلس معتقد است اهمال درخصوص ارزشگذاری اقتصادی خاک این جزیره -با گذشت 21 سال از قانون برنامه چهارم توسعه که قرار بود، ارزشگذاری اقتصادی خاک جزیره در آن عملیاتی شود- مهمترین دلیل آن است. این پژوهش همچنین نشان داد، خاک سرخ جزیره عمدتا مورد بهرهبرداری معدن خاک سرخ قرار میگیرد و گردشگران بیشتر خاک نقرهای را برداشت میکنند که حجم بسیار کمتری در مقایسه با خاک سرخ دارد و بهرهبرداری از خاک سرخ سابقهای طولانی دارد. استعلام به عمل آمده از اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان هرمزگان نشان میدهد که از ابتدای سال 1392تا آبان سال 1395، حدود 8 هزار و 116 تن خاک سرخ از معدن جزیره هرمز استخراج شده و برای مصرف در داخل و خارج از کشور فرستاده شده است.
مدیریت پسماند در بنبست
مدیریت پسماند در جزیره مساله مورد توجه دیگر در این گزارش است، در حالی که طرح مدیریت پسماند جزیره در سال 1402 به تصویب رسیده اما هنوز به تایید سازمان شهرداریها و دهیاریهای وزارت کشور نرسیده است. میزان تولید پسماند عادی جزیره در طول سال بین 5 تا 13 تن در روز برآورد میشود. حال آنکه با افزایش مسافران میزان پسماند خشک از 21 درصد به حدود 50 درصد میرسد. بررسیهای این گزارش نشان میدهد تعداد مخازن جمعآوری پسماند در مقایسه با تعداد گردشگران بسیار اندک بوده (کمتر از 100 مخزن در جزیره) و به واسطه نبود مخزن و آموزش، تفکیک از مبدا در جزیره اجرایی نشده است.
براساس گزارش مرکز پژوهشها، بیتوجهی به ظرفیت تحمل گردشگری در جزیره، عدم بهرهگیری حداکثری از ظرفیت حفاظت مردمی، فقدان نظارت کافی بر تورهای گردشگری ورودی به جزیره، مدیریت ناکارآمد پسماند و همچنین برداشت بی رویه خاک جزیره از مهمترین چالشهای محیط زیستی، جزیره هرمز در طی سالیان اخیر به ویژه نوروز سال 1404 اعلام شده است. بر همین اساس پیشنهاد داده است که جزیره هرمز باید ثبت ملی و جهانی شود، ظرفیت برد فیزیکی، واقعی و موثر آن تصویب شود، طرح جامع مدیریت پسماند در جزیره به تصویب برسد و حفاظت، مردمی سازی شود. بعلاوه ضروری است ممنوعیت برداشت خاک جزیره به عنوان نفایس ملی منحصر به فرد (موضوع اصل 83 قانون اساس) در دستور کار قرار گیرد.
