دیکتاتور مصلح یا قهرمان ملی؟

اکوایران: در بحبوحه جنگ جهانی دوم در بلگراد گروهی پارتیزان در زیرزمینی مخفی شده‌اند و علیه نازی‌های می‌جنگند،‌ کار آنها ساخت و ساز اسلحه است بدون اینکه لحظه‌ای از آنجا خارج شوند. مارکو و بلکی دو دوست قدیمی که از اعضای حزب کمونیست یوگسلاوی رهبران این گروه هستند. مارکو رابط میان اسلحه‌سازان زیرزمینی، بلکی و کارگران دیگر را در زیرزمین نگه می‌دارد تا آتش جنگ را از آنها دور کند. جنگ تمام می‌شود، حزب کمونیست پیروز می‌شود، مارکو که از بازمانده‌های جنگ و از نزدیکان حاکم جدید است،‌ در رژیم جدید به منصب سیاسی می‌رسد اما همچنان به بلکی و پارتیزان‌ها می‌گوید جنگ در جریان است و با اسلحه ساخت آنها تجارتی برای خود دست و پا می‌کند. این خط داستانی فیلم «زیرزمین» شاهکار سینمایی امیر کاستاریکا است. کارگردانی که روایتگر دوران یوگسلاوی بین دو جنگ جهانی و جنگ داخلی است،‌ دورانی که بخش عمده آن تحت فرمانروایی «رفیق تیتو» بود. اما این «رفیق تیتو» که تقریبا در تمام فیلم‌های امیر کاستاریکا سایه‌ حکمرانی‌اش مشهود است،‌ که بود و چه برای یوگسلاوها به ارمغان آورد؟

از جنگ‌های پارتیزانی تا ایجاد جمهوری یوگسلاوی

ژوزف بروز تیتو - (۷ مه ۱۸۹۲ – ۴ مه ۱۹۸۰)، رهبر اتحادیه کمونیست‌های یوگسلاوی بود که از سال ۱۹۵۳ تا زمان مرگش‌(1980) رئیس‌جمهور یوگسلاوی بود.

او در ابتدای جنگ جهانی اول، به ارتش اتریش- مجارستان پیوست و به‌عنوان جوان‌ترین نظامی با افتخار لقب گرفت. او در طول جنگ زخمی شده و به اسارت روس‌ها درآمد، سپس به اردوگاه کار اجباری در کوه‌های اورال فرستاده شد.  در زمان انقلاب روسیه و جنگ داخلی روسیه مشارکت داشت و پس از آزادی به عضویت اتحادیه کمونیست‌های یوگسلاوی پیوست و دبیرکل این اتحادیه شد.

با شروع جنگ جهانی دوم و اشغال یوگسلاوی توسط نازی‌ها او رهبری پارتیزان‌های یوگوسلاو ر ا بر عهده گرفت تا به یکی از محورهای مهم مقاومت اروپا علیه اقتدار آلمان نازی تبدیل شود. با پایان جنگ، حکومتی جدید با عنوان جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی را بنیان‌گذاری کرد و در طول سال‌های ۱۹۴۴ تا ۱۹۶۳ به عنوان نخست‌وزیر و از ۱۹۵۳ تا پایان عمرش در ۱۹۸۰ به عنوان رئیس‌جمهور فعالیت کرد.

در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، یک مبارزه ژئوپلیتیکی در بالکان میان شوروی و یوگسلاوی رخ داد که شامل آلبانی ، بلغارستان و شورش کمونیستی در یونان نیز می شد، یوگسلاوی تیتو از آن حمایت می کرد و اتحاد جماهیر شوروی استالین مخفیانه با آن مخالفت می کرد. همین موضوع باعث شد تا تیتو که یکی از بنیانگذاران دفتر اطلاعات احزاب کمونیست (کمینفرم)‌ بود در سال 1948 از آن خارج شود و بعدها نوع دیگری از سوسیالسیم،‌ مبتنی بر بازار را ابداع کند. 

تاکید تیتو بر «کمونیسم ملی» بود و مخالف دیکته شدن راه رسیدن به کمونیسم، از سوی استالین و کرملین به ملت یوگسلاوی. به همین دلیل بود که کسانی که در دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۶۰ میلادی در یوگسلاوی به دنیا آمدند در دوران بعد از فروپاشی یوگسلاوی،  با حسرت از کمونیسم ملی و مقبول دوران تیتو می‌کنند و تیتوئیسم آن‌ها به معنای دلتنگی برای دوران وحدت و رفاه و آزادی در یوگسلاوی است.

در واقع  به‌رغم برخی انتقادات به دلیل اقتدارگرایی، تیتو در مجموع دارای شخصیتی محبوب در یوگسلاوی و خارج از آن بود و به‌عنوان نماد اتحاد میان احزاب داخلی مورد توجه قرار می‌گرفت.

 او ۹۸ نشان افتخار و جوایزی متعدد از جمله نشان لژیون دونور از فرانسه، نشان حمام از بریتانیا و جایزه دلاوری نظامی لهستان را دریافت کرده‌است.

پیش از جنگ جهانی اول/ از شاگرد مکانیکی تا کار در شرکت بنز

جوزف بروز در ۷ مه ۱۸۹۲ در شهر کوچک کومروویچ کرواسی به دنیا آمد. پدرش فرانجو (فرانکو) یک کروات بود و آن‌ها هنگام به دنیا آمدن ژوزف در اسلوونی زندگی می‌کردند. پس از گذراندن دوران ابتدایی مدرسه، او به مدرسه کومروویچ رفت و در سال دوم تحصیلی مردود شد و دیگر مدرسه نرفت.

در سال ۱۹۰۷ به مناطق روستایی اطراف رفت و به عنوان یک شاگرد مکانیک در سیساک مشغول به کار شد. او در این سال‌ها با طبقه کارگری آشنا شد و برای اولین بار در روز جهانی کارگر جشن گرفت.

در سال ۱۹۱۰ به‌طور هم‌زمان به اتحادیه کارگران فلزکار و حزب سوشیال دمکرات کرواسی و اسلونی پیوست. بین سال‌های ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۳ در مناطق مختلفی کار کرد.

سپس به مونیخ رفت و در شرکت بنز در مانهایم مشغول به کار شد. در اکتبر ۱۹۱۲ به وین رفت و به عنوان آزماینده رانندگی برای شرکت آسترو-دایملر مشغول به کار شد.

جنگ جهانی اول/ از پیوستن به گروه بلشویک تا پناه به خانواده روسی

جوزف در مه سال ۱۹۱۲ مدال نقره مسابقه شمشیربازی بوداپست را از آن خود کرد. در پاییز سال بعد نیز در ارتش اتریش-مجارستان اسم‌نویسی کرد. او در سال ۱۹۱۵ به سمت جبهه شرقی در گالیسیا فرستاده شد و در آنجا زخمی و توسط روس‌ها دستگیر شد.

پس از سیزده ماه در بیمارستان، او به اردوگاه کار اجباری در کوه‌های اورال فرستاده شد. پس از انقلاب روسیه در ۱۹۱۷، زندانی شدگان آزاد شدند و او به گروه بلشویک پیوست. پس از دستگیری دوباره، فرار کرد و توسط یک خانواده روسی پناه گرفت که بعدها با دختر آن‌ها پالاجیا ازدواج کرد. سپس به ارتش سرخ پیوست و در اوزاک نام‌نویسی کرد.

پس از بازگشت به یوگسلاوی، به اتحادیه کمونیست‌های یوگسلاوی پیوست و در مقابل مقاومت حکومت پادشاهی، فعالیت‌های سیاسی خود را ادامه داد. سپس به شوروی سفر کرد و به عنوان دبیرکل حزب کمونیست یوگسلاوی شناخته شد.

جنگ جهانی دوم/ معاهده‌ای به نام «تیتو-شابازیک»

در6 آوریل ۱۹۴۱، آلمان، ایتالیا و مجارستانی‌ها حمله‌ای به یوگسلاوی کردند. حمله آلمانی‌ها به بلگراد و شهرهای دیگر یوگسلاوی، باعث فروپاشی نظام سلطنتی شد و شاه و خانواده‌اش از کشور فرار کردند. متحدین سعی در تجزیه یوگسلاوی داشتند. آلمان شمال اسلوونی را اشغال کرد و به همراه کرواسی اعلام مستقلیت کرد. تیتو به حمله آلمانی‌ها با واکنش پاسخ داد و پس از حمله آلمان به شوروی، کمیته مرکزی حزب کمونیست را فراخواند و گروه پارتیزانی سیزاک شکل گرفت. پارتیزانها با موفقیت‌هایی در جنگل‌های بروزویک مقابل آلمانی‌ها مواجه شدند.

با پشتیبانی متحدین، تیتو و پارتیزانها به موفقیت‌های بیشتری دست یافتند. در اواخر جنگ، معاهده‌ای با نام «تیتو-شابازیک» به امضا رسید و ارتش شوروی به یوگسلاوی وارد شد. این اقدام منجر به تقویت جبهه‌های متفقین در منطقه شد و باعث شکست آلمان در منطقه گردید.

حکمرانی تیتو، مرگ و فروپاشی یوگسلاوی

سیاست اصلی تیتو در سال‌های حکمرانی‌اش ملی کردن صنایع در سطح گسترده و هماهنگ‌سازی و یکنواخت‌سازی کیفیت زندگی بود. او هم‌چنین به اصلاحات ارضی پرداخت و زمین‌های بزرگ ملاّکان را میان کشاورزان و زارعان تقسیم کرد. مقاومت جدی تیتو در برابر تقاضای مقامات کرملین در زمینه اشتراکی کردن مالکیت زمین و رواج کشاورزی به شیوه شوروی سابق دلیل اصلی حمایت اکثریت مردم یوگسلاوی از او بود. تیتو همواره در سیاست خارجی خود برخلاف مسیر سایر کشورهای اروپای شرقی، استقلال از شوروی سابق را حفظ کرد و به همین سبب از جرگه احزاب کمونیست جهان اخراج شد. این اختلاف به حدی رسید که تیتو تمام مستشاران نظامی شوروی را از یوگسلاوی اخراج و حضور نظامی شوروی را در افغانستان محکوم کرد. با این حال، در سال 1976 میلادی کمونیست‌های اروپای شرقی وی را پس از 28 سال بایکوت، به جمع خود پذیرفتند که این امر نشانه اهمیت فوق العاده تیتو در منطقه بود.

 مارشال ژوزف تیتو سرانجام در چهارم مه 1980م در سن 88 سالگی به دنبال یک بیماری طولانی و پس از 35 سال حاکمیت مطلق بر یوگسلاوی درگذشت. پس از مرگ تیتو، دوره ریاست جمهوری در یوگسلاوی، یک ساله شد اما سیاست تیتو بر اساس قبل ادامه یافت. سیاستی که در نهایت 12 سال بعد با جنگ داخلی بالکان و فروپاشی نظام‌های سوسیالیستی اروپای شرقی و تجزیه کشور یوگسلاوی، خاتمه پیدا کرد.