به گزارش اکوایران؛ آنچه امروز  موضوع مهاجرت را به یک دغدغه ملی و مسئله اجتماعی و اقتصادی بدل کرده است، از نگاه محمود نجفی عرب رئیس اتاق بازرگانی تهران ، اوج گرفتن و موج گسترده مهاجرت و تمایل به مهاجرت از کشور است؛ نکته ای که مرکز استراتژیک ریاست جمهوری در گزارشی از آن به عنوان « ورود به فاز مهاجرت عام» یا « مهاجرت توده وار» یاد کرده است. اتفاقی که می تواند تبعات منفی جدی برای جامعه و فرآیند رشد و توسعه کشور به همراه داشته باشد.

امروز در سمینار مهاجرت در اتاق بازرگانی تهران، نجفی عرب  گفت: طبق آمارها در ده سال اخیر به صورت متوسط سالانه 27 هزار ایرانی اقامت کشورهای اروپایی، کانادا و آمریکا را اخذ کرده اند و براساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، در سال 1401 حدود 65 هزار نفر از کشور مهاجرت کرده اند در شرایطی که در نظرسنجی همین سال این مرکز بیش از 60 درصد ایرانی ها تمایل به مهاجرت دارند؛ عددی که واقعا درد آور است و نشان می دهد سطح حس تعلق به کشور به شدت کاهش یافته است. 

اما چرا به چنین روزی گرفتار شده ایم که درصد بالایی از جمعیت کشور تحقق رویاهایشان را در سرزمین های دیگر جستجو می کنند؟ پاسخ به این سوال به به گفته نجفی عرب ، عوامل متعددی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر می‌گردد. ولی ریشه اصلی آن را به اعتقاد من باید در کاهش شدید اعتماد اجتماعی و سقوط سرمایه اجتماعی دنبال کرد. 

او افزود: اگر روزی بیشتر شاهد مهاجرت دانشجویان و نخبگان علمی برای تحصیل به کشورهای دیگر بودیم حالا می بینیم از ورزشکاران مدال آور و فعالان استارت آپی گرفته تا کارمندان و کارگران آروزی مهاجرت دارند و حتی بسیاری از خانواده از کودکی فرزندانشان را در مدارس خارج از کشور می فرستند. 

نجفی عرب ادامه داد: طبق آمار سازمان نظام پزشکی تعداد گواهی گوداستندینگ از حدود 750 نفر در سال 1397 به 6 هزار نفر در سال 1401 افزایش یافته است؛ اتفاقی که اثرات منفی شدید خود را در سال های آینده با کمبود پزشک، داروساز و به خصوص پرستار نشان خواهد داد.  

او ادامه داد: به صورت کلی تهی‌شدن کسب و کارها از سرمایه‌های انسانی و نیروی کار جوان و خلاق به ویژه در در اکوسیستم فناوری و مشاغل تخصصی و فنی، زنگ خطری جدی برای اقتصاد و رشد و توسعه کشور محسوب می شود زیرا یکی از پتانسیل ها و پشتوانه های اصلی اقتصاد ایران در سال های گذشته نیروی کار و سرمایه انسانی بوده است که در حال خدشه دار شدن است.  اگر تا چند سال پیش با تعداد بالای جوانان فعال در شرکت های استارت آپی رو به رو بودیم حالا می بینیم که بسیاری از این شرکت ها به دنبال نیروهای توانمند می گردند زیرا در دو، سه سال گذشته بیش از 2 هزار ویزای استارت آپی و کارآفرینی به مقصد کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای همسایه، برای جوانان ایرانیان صادر شده است.

خروج ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه ایرانیان

رییس اتاق تهران ادامه داد: در کنار از دست دادن سرمایه های انسانی و جوانان خلاق و نیروی کار متاسفانه در سال های گذشته ما با موج بزرگی از خروج سرمایه و مهاجرت فعالان اقتصادی، مدیران و کارآفرینان هم مواجه شده ایم که این موضوع هم صدمات جبران ناپذیری به همراه داشته است؛ آن هم در حالی که کشور بیش از هر زمان دیگری تشنه جذب سرمایه گذاری است. 

طبق گزارش بانک مرکزی در طول 20 سال گذشته که در 12 سال آن میانگین نرخ سرمایه گذاری منفی بوده است، حداقل 200 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است؛ عددی که طبق برنامه هفتم توسعه معادل نیاز کشور برای رسیدن به رشد 8 درصدی در یک سال است. در واقع در چند سال گذشته وضعیت شتاب خروج سرمایه و افزایش استهلاک سرمایه به مراتب تندتر از ورود سرمایه بوده است. 

ناامنی تا نااطمینانی اقتصادی

اما دلایل اصلی خروج گسترده سرمایه از کشور و کوچ کارآفرینان و فعالان اقتصادی چیست؟ مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری در بخشی از یک پژوهش دو عامل «نااطمینانی» و «ناامنی» اقتصادی را مهم ترین دلایل مهاجرت کارآفرینان و فعالان استارت آپی عنوان کرده و نوشته است:« تحریم‌های اقتصادی، تورم شدید، تغییر نرخ ارز، ناامنی و پیش‌بینی‌ناپذیری نظام اقتصادی، به‌صرفه نبودن تولید، بروکراسی پیچیده و بی‌ثباتی در سیاست داخلی و خارجی و در مقابل جذاب بودن محیط سرمایه‌گذاری و ثبات کشور مقصد مهم ترین دلایل علاقه به مهاجرت در بین کارآفرینان و استارت آپی ها است.»

در این شرایط به گفته نجفی عرب، در این زمینه از هرکار دستوری و ایذایی باید خودداری کرد و اتفاقا با تقویت سرمایه اجتماعی، اعتماد عمومی و بهبود شرایطکسب و کار؛ امیدآفرین بود. 

او ادامه داد: در شرایط کنونی ما معتقدیم برای مدیریت مسئله مهاجرت نیروی انسانی و فعالان اقتصادی و کسب و کارها ضرورت دارد تغییر انگاره حاکمیت از بخش خصوصی و جامعه رخ دهد.

رئیس اتاق تهران گفت: ضرورت دارد سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور به نحوی تنظیم شود که ضمن تضمین معیشت شایسته، مردم بتوانند به کار و زندگی خود در جامعه دلبستگی و نسبت به آتیه خود و فرزندانشان امید پیدا کنند. در غیر این صورت و در فقدان امید به فردای بهتر، نیروی کار نیز به عنوان بخشی از جامعه، دچار احساس بی‌نقشی و بی‌تفاوتی شده و روند مهاجرت به شکل «توده وار» افزایش خواهد یافت و سرمایه اجتماعی حاکمیت دچار استهلاک بیشتر می شود.

او افزود:  همچنین در سطح فعالان اقتصادی و کارآفرینان هم نیاز به تغییر نگاه و پارادیم جدی است. باید به فعالان بخش خصوصی مانند «سرمایه ملی» نگریسته شود و زمینه فعالیت آن ها و بهبود فضا و محیط کسب و کار به وجود بیاید نه اینکه با اقتصاد دولتی و دستوری انگیزه های سرمایه گذاری و رشد و توسعه خشکانده شود. 

نجفی عرب  معتقد است:  اگر در جهت تغییر الگوی حکمرانی قدم برداریم و به جای پافشاری بر راه های رفته بی حاصل به الگوهای جهانی پیشرفت و توسعه که با ساختارهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورمان همخوانی دارند.

او گفت: می توانیم به مسیر درست برگردیم و شاهد رشد شدید حس تعلق و کاهش موج مهاجرت و خروج سرمایه از کشور باشیم. فراموش نکنیم که کشورما بیش از هر زمان دیگری به اصلاح شرایط اقتصادی و توسعه اقتصادی نیازمند است و دو ابزار مهم این موضوع نیروی انسانی و سرمایه است. 

رئیس اتاق تهران افزود: امروز نه تنها با برنامه ریزی و ایجاد انگیزه و بسترسازی نیاز است باید جلوی گسترش موج مهاجرت را بگیریم و افراد به خصوص جوانان را به کار و کارآفرینی در کشور تشویق کنیم بلکه باید با روی گشاده و فضاسازی مناسب از ایرانیان مهاجر هم بخواهیم که به کشور بازگردند و دانش و سرمایه خود را در اختیار رشد و توسعه ایران عزیزمان قرار دهند. از یاد نبریم که کشورهایی مانند ژاپن و کره بعد از جنگ جهانی و جنگ داخلی بخش مهمی از سرمایه های لازم برای توسعه و اجرای سیاست های جدید توسعه در کشورشان را با دعوت از ژاپنی و کره ای های مهاجر به بازگشت به کشورشان تامین کردند و کشور چین هم بعد از اجرای سیاست درهای باز اولین موج جذب سرمایه خود را از طریق چینی های مهاجر جذب کرد.

او ادامه داد: در چهار دهه گذشته ما تنها تا حدودی در دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و دوران اصلاحات و کمی هم بعد از امضای برجام در جذب و بازگشت ایرانیان مهاجر به کشور موفق عمل کردیم و جا دارد دولت مسعود پزشکیان که شعار اصلی خود را بر وفاق ملی استوار کرده در این زمینه گام های جدی بردارد.