خودزنی به سبک شی؛ سناریوی جنگ سرد تکرار می‌شود؟

به گزارش اکوایران، نگرانی ایالات متحده در مورد احیای قدرت چین از زمان پایان جنگ سرد به طور پیوسته وجود داشته، اما هر از گاهی این هراس به واسطه پایداری رشد چین و دوام مدل سیاسی این بازیگر افزایش یافته است. بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت آمریکا، در سخنرانی 7 آوریل 1999 توصیه کرد که "از آنجایی که ما بر چالش بالقوه ای که یک چین قوی می تواند در آینده برای ایالات متحده ایجاد کند تمرکز می کنیم، اجازه دهید خطر یک چین ضعیف را فراموش نکنیم."

خطر چین ضعیف

به نوشته اقتصاد نیوز، ناظران چین معاصر را "ضعیف" توصیف می کنند. این کشور دارای دومین اقتصاد بزرگ جهان است، به عنوان بزرگترین شریک تجاری برای بیش از 120 کشور قلمداد می شود و بر زنجیره تامین جهانی بسیاری از مواد معدنی حیاتی تسلط دارد. توانایی های نظامی پکن به حدی پیش رفته که ناظران برجسته این سوال را مطرح می کنند که آیا ایالات متحده در جنگ بر سر تایوان پیروز خواهد شد یا خیر. در نهایت، همانطور که درچارچوب میانجیگری برای تحقق توافق عادی سازی بین ایران و عربستان و گسترش اخیر بریکس مشاهده شد، این کشور بازیگری فعال در صحنه جهانی است.

اما ریچارد فونتین، مدیر مرکز امنیت جدید آمریکا، با توجه به بادهای مخالف رشد چین، می‌گوید: «به نظر می‌رسد خرد متعارف به جای تمرکز بر نگرانی در باب افزایش قدرت چین درگیر افول غیرقابل بازگشت اقتصاد این بازیگر خواهد شد». در اینجا دو حالت متصور است، نخست:اگر قدرت چین در حال افزایش است، ایالات متحده و متحدانش باید از انتقال قدرتی که پکن را قادر می سازد سیستم بین المللی را برای اقتدارگرایی ایمن تر کند، جلوگیری کنند. دوم: اگر چین در آستانه انحطاط سیستماتیک قرار دارد، پس واشنگتن و حامیانش باید با اضطرار بیشتری حرکت کرده تا از تجاوز چین به تایوان جلوگیری کنند.

خودزنی به سبک «شی»

با این همه دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد چین قادر به پیشروی از آمریکا نیست. از منظر اقتصادی، تبدیل شدن یوان به ارز ذخیره جهانی دشوار خواهد بود مگر اینکه چین کنترل سرمایه را کاهش دهد - این امر با توجه به اختیارات سیاسی حزب کمونیست چین (ح.ک.پ) غیرممکن است. ابتکار کمربند و جاده  نیز با مشکلات مالی فزاینده و عقب‌نشینی ژئوپلیتیکی روبه‌رو شده؛ چالش هایی که چین را بر آن داشت تا آن را برای دهه آینده اصلاح کند. از منظر نظامی، در حالی که چین رقیب منطقه‌ای با توانایی فزاینده برای ایالات متحده است، اما از همتای جهانی فاصله زیادی دارد.

به نوشته فارین پالسی، دلایلی وجود دارد که نشان می دهند چالش‌های چین امروز غیرقابل حل‌تر از 10 یا حتی پنج سال پیش هستند. به این ترتیب، احتمال کندی پایدار دیگر دور از ذهن به نظر نمی رسد. مؤسسه لوی مارس 2022 اعلام کرد که تولید ناخالص داخلی چین تا سال 2050 سالانه به طور متوسط بین 2 تا 3 درصد افزایش خواهد یافت. همه‌گیری ویروس کرونا و حمله روسیه به اوکراین، تلاش‌های دموکراسی‌های صنعتی پیشرفته را برای «ریسک زدایی» و تنوع بخشیدن به صادرات شان تشدید کرده است. این در حالی است که شی جین پینگ به صراحت گفته که رشد اقتصاد نباید بر تقویت کنترل ح‌ک‌چ اولویت داشته باشد.

اما برای سنجش چشم‌انداز اقتصادی چین، حداقل چهار زمینه وجود دارد که نقش مهمی در شکل‌دهی چشم‌انداز استراتژیک این بازیگر دارند:نخست: کاهش نرخ رشد برای کشوری که تولید ناخالص داخلی اش ازکمی کمتر از 397 میلیارد دلار در سال 1990 به تقریباً 14.9 تریلیون دلار در سال 2020 رسیده، تعجب آور نیست، یعنی افزایشی تقریباً 37 برابری.دوم، صندوق بین المللی پول (IMF) پیش بینی می کند که تولید ناخالص داخلی چین در سال جاری 4.2 درصد افزایش خواهد یافت. اینها با ارقامی که چین منتشر می کرد بسیار فاصله دارد. در واقع، رشد کند چین را باید به عنوان بخشی از یک روند وسیع تر لحاظ کرد، همانگونه که دیوید والاس ولز، ستون نویس نیویورک تایمز در ماه آگوست اشاره کرد: رشد جهانی برای چندین دهه کاهش یافته است.

سوم، اگر منابع بهره‌وری را در نظر بگیریم، اقتصاد چین هنوز جا برای گسترش دارد، به‌ویژه در حوزه‌های فناوری‌های حیاتی و نوظهور که در آن دولت به دنبال ایجاد خوداتکایی بیشتر با توسعه «غول‌های کوچک» است. چهارم، برخی از چالش های اجتماعی-اقتصادی که چین با آن مواجه است مشابه چالش های بازیگران دیگر است. در حالی که چشم انداز جمعیتی این بازیگر تیره و تار است، بسیاری از متحدان و شرکای اصلی ایالات متحده نیزچشم انداز جمعیتی چالش برانگیزی دارند. سازمان ملل پیش بینی می کند که جمعیت چین از هم اکنون تا سال 2050 به میزان 8.4 درصد کاهش یابد.

بی دلیل نیست که مارتین وولف، مفسر ارشد اقتصادی فایننشال تایمز تاکید دارد که چین هم «مشکلات ساختاری عمیق» دارد و هم «نقاط قوت قابل توجه». ارائه آنها در کنار یکدیگر برای رفع چالش رقابتی که برای ایالات متحده ایجاد می کند ضروری است.در باب این نگرانی که کند شدن رشد ممکن است چین را وادار کند تا زودتر به تایوان حمله کند، محققانی از جمله جسیکا چن وایس، تیلور فراول و مینسین پی نشان داده‌اند که مبنای تاریخی کمی برای نظریه «جنگ انحرافی» وجود دارد. نکته مهم این است که در حالی که شی و مشاورانش از ایجاد چالش های داخلی و خارجی چین می گویند، به نظر نمی رسد که به این نتیجه رسیده باشند که افق زمانی آن در حال محدود شدن است. به همین منظور، چین در حال تعمیق روابط خود با روسیه و ایران است. در حالی که انتقادهای چین از نظم کنونی نشان دهنده  مفهوم جایگزین را مبهم جلوه داده، ح‌ک‌چ در ارائه جایگزین بالقوه پیشرفت کرده است. چین با تکیه بر سه ابتکار عمل- ابتکار توسعه جهانی (معرفی شده در سپتامبر 2021)، ابتکار امنیت جهانی (آوریل 2022) و ابتکار تمدن جهانی (مارس 2023) - در حال بازتعریف سیستمی است که در چارچوبش ائتلاف های امنیتی که بیشتر از نظر توسعه اقتصادی مفهوم سازی شده اند تا آزادی های سیاسی، نقش محوری کمتری در شکل گیری روابط بین دولتی ایفا می کنند و کشورهای در حال توسعه پذیرش ارزش های غربی را پیش شرط مدرن شدن نمی دانند.

در چنین شرایطی مشخص نیست که ایالات متحده یا چین در رقابت استراتژیک «برنده» شوند. هر کدام دارای مزایای ساختاری قابل توجهی هستند که می تواند زمینه ساز رقابتی طولانی شود. در این میان اگر کابوس جنگ قدرت‌های بزرگ به وقوع بپیوندد، هر «پیروزی» پیرریسک خواهد بود. در چنین شرایطی بعید است که "بازنده" آنقدر ویران شود که جهت گیری استراتژیک خود را در مقابل "برنده" تغییر دهد یا ثابت کند که قادر به بازسازی پایگاه صنعتی دفاعی خود در طول زمان نیست.