آلودگی هوای تهران، از بحران تا بی‌عملی

تهران این روزها دوباره زیر پوشش سنگین آلودگی هوا نفس می‌کشد. اما این بحران دیگر تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست. آلودگی هوا در تهران به یک بحران اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده که زندگی روزمره مردم را مختل کرده و فشار زیادی به زیرساخت‌ها و خدمات عمومی وارد می‌کند. بدتر از آن، این بحران سال‌هاست که در فصل سرد دوباره تکرار می‌شود و هیچ‌گونه پاسخ و اقدامی جدی از سوی مسئولان مشاهده نمی‌شود. اگر این بحران قابل پیش‌بینی است، چرا همچنان در برابر آن هیچ‌گونه اقدام مؤثری صورت نمی‌گیرد؟

مدیریت شهری یا نمایش مدیریت؟

بحران آلودگی هوا از آن دست مسائلی است که دیگر نمی‌توان آن را انکار کرد یا نادیده گرفت. هر سال در فصل پاییز و زمستان، تهران و دیگر کلان‌شهرها با افزایش سطح آلاینده‌ها مواجه می‌شوند. اما سوال این است که چرا در طول این سال‌ها هیچ برنامه‌ای برای مقابله با آن ارائه نشده است؟ کارشناسان محیط‌زیست بارها نسبت به خودروهای فرسوده، سوخت‌های غیراستاندارد و ناکارآمدی سیستم حمل‌ونقل عمومی هشدار داده‌اند. باوجود این هشدارها، هنوز در ابتدای زمستان شاهد افزایش آلودگی هوا هستیم. آیا به‌راستی مسئولان از این موضوع بی‌خبرند یا آنکه بحران‌های زیست‌محیطی تبدیل به یک امر عادی و بی‌اهمیت شده‌اند که تنها به یک موضوع تبلیغاتی برای مدتی کوتاه تبدیل می‌شود؟

این وضعیت نه تنها ناشی از بی‌برنامگی است بلکه می‌تواند ناشی از عادی‌سازی بی‌کفایتی هم باشد. آیا شهرداری و نهادهای مسئول به‌طور واقعی اقدام به اصلاح ساختاری کرده‌اند یا همچنان در دایره‌ای از اقدامات مقطعی و سطحی گرفتارند؟ این سوالی است که پاسخ به آن می‌تواند معیاری برای سنجش جدیت نهادهای مسئول در برابر بحران‌های شهری باشد.

نوآوری؛ پاسخ مردم و بخش خصوصی به بی‌عملی‌ها

در حالی که به نظر می‌رسد مدیریت دولتی در برابر بحران‌ها ناتوان است، نوآوری و ظرفیت‌های بخش خصوصی می‌توانند پاسخ‌های موثری برای حل مشکلات ارائه دهند. بخش خصوصی در مواقع بحران‌های زیست‌محیطی اغلب توانسته با ارائه راه‌حل‌های نوین، تأثیرات منفی بحران‌ها را کاهش دهد. در ادامه به سه راهکار نوآورانه اشاره می‌کنیم که می‌تواند در مقابله با آلودگی هوا مؤثر واقع شود:

۱. دورکاری؛ درسی از دوران کرونا

در دوران کرونا، بسیاری از کشورها با گسترش زیرساخت‌های فناوری، مدل دورکاری را به‌طور وسیع به کار گرفتند. این اقدام نه تنها از انتقال ویروس جلوگیری کرد، بلکه به‌طور چشمگیری میزان تردد شهری و در نتیجه آلودگی هوا را کاهش داد. برای مثال، در لندن، با استفاده از دورکاری، میزان آلودگی ناشی از تردد خودروها تا 15 درصد کاهش یافت. در ایران، با توجه به پیشرفت‌های فناوری و رشد زیرساخت‌های اینترنتی، چرا همچنان این امکان به‌طور جدی پیگیری نمی‌شود؟ آیا استفاده از دورکاری به‌ویژه در بخش‌های دولتی و سازمان‌ها می‌تواند راه‌حلی برای کاهش آلودگی باشد؟

۲.خرید آنلاین و خدمات از راه دور

خدمات آنلاین یکی از راهکارهایی است که می‌تواند فشار بر زیرساخت‌های شهری را کاهش دهد. در دوران بحران، خرید آنلاین و خدمات دیجیتال کمک زیادی به کاهش ترددهای شهری کرده است. برای مثال، فروشگاه‌های آنلاین و پلتفرم‌های خدماتی مانند اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل، نه تنها در دوران کرونا بلکه در شرایط بحران آلودگی هوا می‌توانند به کاهش ترافیک و آلایندگی کمک کنند. آمارهای موجود نشان می‌دهد که در دوره اوج کرونا، تعداد سفارشات آنلاین به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. آیا دولت و بخش خصوصی می‌توانند از این ظرفیت برای کاهش تردد و کمک به بهبود کیفیت هوا استفاده کنند؟

۳.حمل‌ونقل عمومی سبز

حمل‌ونقل عمومی در بسیاری از کشورها به سمت برقی‌سازی پیش رفته است. به‌عنوان مثال، اسلو در نروژ با برقی‌سازی بیش از 70 درصد از ناوگان حمل‌ونقل عمومی خود توانسته است میزان آلایندگی را تا 35 درصد کاهش دهد. در ایران، این تکنولوژی هنوز در مراحل ابتدایی است و بسیاری از شهرها به ناوگان فرسوده و آلوده تکیه دارند. آیا زمان آن نرسیده که سیاست‌گذاران به این فناوری‌ها توجه کرده و در جهت توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک گام بردارند؟

اگرچه مشکلات ناشی از آلودگی هوا تنها به اقدامات کوتاه‌مدت محدود نمی‌شود، اما پاسخ به این بحران نمی‌تواند صرفاً منتظر اقدامات مقطعی باشد. برای حل این بحران، نیاز به اصلاحات ساختاری و اتخاذ سیاست‌های بلندمدت است. در این راستا، سیاست‌گذاران باید توجه ویژه‌ای به ظرفیت‌های نوآورانه بخش خصوصی و مردم داشته باشند و در عین حال به اصلاحات جدی و فوری در سیاست‌های اقتصادی و زیست‌محیطی بپردازند. این اصلاحات باید شامل موارد زیر باشد:

حمایت از فناوری‌های سبز: حمایت از کسب‌وکارهایی که در حوزه محیط‌زیست و فناوری‌های پاک فعالیت می‌کنند، می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات اساسی در زیرساخت‌های زیست‌محیطی باشد.

توسعه زیرساخت‌های دورکاری: ایجاد زیرساخت‌هایی که امکان دورکاری را برای کارکنان فراهم کند، می‌تواند به کاهش تردد شهری و در نتیجه کاهش آلودگی هوا کمک کند.

سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی پاک سرمایه‌گذاری در توسعه حمل‌ونقل عمومی سبز و برقی می‌تواند به‌طور قابل توجهی میزان آلایندگی را کاهش دهد.

آلودگی هوا به یک بحران سالانه در تهران تبدیل شده است که نمی‌توان آن را با بی‌عملی و شعارهای تکراری حل کرد. تنها راه‌حل مؤثر، نوآوری و اصلاحات ساختاری است. باید به‌جای انتظار از دولت، مردم و بخش خصوصی نیز باید در این زمینه فعال شوند و با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین و سیاست‌های سبز، گام‌های مؤثری بردارند. برای رسیدن به آینده‌ای پاک‌تر، باید به جای شعار، به اصلاحات عملی و فوری توجه کنیم.