نخستین گام در وضعیت استراتژیک کنونی؛ پشت پرده نامه ادعایی ترامپ به تهران

به گزارش اکوایران، رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ روز جمعه ادعا کرد که نامه‌ای به رهبر ایران ارسال کرده و پیشنهاد داده است مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای در حال پیشرفت ایران از سر گرفته شود. با این حال، او هشدار داد که ایران باید بین محدود کردن این برنامه یا از دست دادن آن در یک حمله نظامی یکی را انتخاب کند.

به نوشته نیویورک تایمز، ترامپ هم‌چنین روز جمعه در دفتر بیضی‌شکل کاخ سفید گفت که توانایی‌های هسته‌ای ایران به نقطه‌ای بحرانی رسیده است. او به خبرنگاران گفت: «ما با ایران به مراحل پایانی رسیده‌ایم. نمی‌توانیم اجازه دهیم که آن‌ها به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنند».

اوایل روز جمعه، ترامپ در شبکه فاکس بیزینس گفته بود: «دو راه برای برخورد با ایران وجود دارد: به‌صورت نظامی یا از طریق توافق. من ترجیح می‌دهم توافقی صورت گیرد، زیرا قصد ندارم به ایران آسیب برسانم. آن‌ها مردم فوق‌العاده‌ای هستند.»

او ادعا کرد که نامه‌ای در روز چهارشنبه ارسال شده که خطاب به رهبر ایران نوشته شده است. کاخ سفید متن نامه را منتشر نکرد و جزئیاتی درباره محتوای آن ارائه نداد. مشخص نیست که این نامه از طریق سوئیس - میانجی سنتی ارتباطات میان واشنگتن و تهران - ارسال شده است یا از طریق روسیه یا کشوری دیگر -اگر چه نمایندگی ایران در سازمان ملل دریافت نامه را تکذیب کرد.

پیشنهاد ترامپ یادآور پیام مشابهی است که او در دوره اول ریاست‌جمهوری خود به ایران فرستاد، پس از آنکه در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که از توافق هسته‌ای ایران خارج می‌شود. اما او هرگز موفق به آغاز مذاکرات نشد و تلاش جو بایدن، رئیس‌جمهور بعدی، نیز به نتیجه نرسید.

شرایط استراتژیک متفاوت

اکنون، شرایط استراتژیک به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. وزارت دادگستری ایالات متحده سپاه پاسداران را به تلاش برای ترور ترامپ در سال گذشته متهم کرده و قبل از خروج بایدن از کاخ سفید کیفرخواست‌هایی در این زمینه صادر شد. اسرائیل طی سال گذشته 2 حمله علیه اهدافی در ایران انجام داده است که ادعا شده به دفاع هوایی ایران آسیب زده است. علاوه بر این، متحدان ایران، حزب‌الله و حماس، در موقعیتی نیستند که بتوانند در صورت حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، اسرائیل را با اقدام تلافی‌جویانه به طور جدی تهدید کنند.

به نوشته نیویورک تایمز، برخی از مقامات ارشد اسرائیل بر این پندارند که فرصتی بهتر از اکنون برای اقدام علیه تأسیسات هسته‌ای اصلی ایران وجود نخواهد داشت. با این حال، مقامات نظامی آمریکا معتقدند که اسرائیلی‌ها تقریباً به‌طور قطع برای انجام کامل این کار، به تجهیزات و حمایت ایالات متحده نیاز خواهند داشت. به نظر می‌رسد نامه ترامپ، نخستین گام برای ارزیابی این است که آیا این وضعیت، تهران را به مذاکرات سوق خواهد داد یا نه.

در ایران، مقامات درگیر یک بحث جدی درباره مذاکره با ترامپ هستند. میانه‌روها و اصلاح‌طلبان، از جمله رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، که سال گذشته با وعده باز کردن باب مذاکرات با واشنگتن برای لغو تحریم‌ها و بهبود اقتصاد تحت فشار ایران روی کار آمدند، از مذاکرات حمایت می‌کنند.

رهبر ایران بارها اعلام کرده است که ایران نمی‌تواند به پایبندی آمریکا به هیچ توافقی اعتماد کند، به‌ویژه پس از آنکه ترامپ از توافق پیشین برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران خارج شد.

فاصله‌گیری از عواقب عدم مذاکره

نکته جالب توجه این است که پزشکیان علناً محتاط است. او روز یکشنبه در مجلس گفت که طرفدار مذاکره است اما از تصمیم رهبری پیروی می‌کند. پزشکیان گفت: «موضع من همیشه این بوده و خواهد بود که به مذاکرات اعتقاد دارم، اما اکنون باید از چارچوب‌های تعیین‌شده توسط رهبری تبعیت کنیم.»

بحران کنونی پس از تلاش ایران برای غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد آغاز شد، اما ریشه‌های آن به دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ بازمی‌گردد. توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که توسط باراک اوباما مذاکره شد، تا حد زیادی مؤثر بود، علی‌رغم انتقادات مداوم ترامپ که آن را «فاجعه» می‌نامید. ایران بیش از ۹۷ درصد از ذخایر سوخت هسته‌ای خود را از کشور خارج کرده بود و بازرسان بین‌المللی تأیید می‌کردند که ایران به محدودیت‌های شدید در تولید جدید پایبند است.

اما زمانی که ترامپ از این توافق خارج شد و تحریم‌های سنگین اقتصادی را مجدداً اعمال کرد، پیش‌بینی کرد که تهران برای توافقی جدید و مطلوب‌تر برای آمریکا، به پای میز مذاکره بازخواهد گشت. اما این اتفاق نیفتاد.

ترامپ با وجود تلاش‌هایی برای برقراری ارتباط با مقامات ایرانی، در سال ۲۰۲۱ بدون هیچ مذاکره‌ای از قدرت کنار رفت. تلاش دولت بایدن برای احیای توافق نیز به شکست انجامید. اکنون ترامپ بار دیگر تلاش خود را از سر گرفته، در حالی که اعلام کرده اجازه نخواهد داد این مسئله بیش از این ادامه یابد.

در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس، ترامپ درباره محتوای نامه خود گفت: «امیدوارم که شما (ایران) وارد مذاکره شوید، زیرا این به‌مراتب برای ایران بهتر خواهد بود». او ادعا کرد: «اگر مجبور شویم از گزینه نظامی استفاده کنیم، این برای آن‌ها (ایران) یک فاجعه خواهد بود. گزینه دیگر این است که ما باید اقدامی انجام دهیم، زیرا نمی‌توانیم اجازه دهیم که آن‌ها به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنند.»

آستانه هسته‌ای

کارشناسان توافق دارند که ایران اکنون به‌ گریز هسته‌ای نزدیک شده است. 

رابرت لیتواک، کارشناس برنامه هسته‌ای ایران در مرکز ویلسون در واشنگتن، گفت: «تا کنون، "قابلیت آستانه‌ای" برای ساخت سلاح، نقطه مطلوب استراتژیک ایران بوده است. ایران بدون آنکه از خط قرمز ساخت یک سلاح عملیاتی عبور کند، یک توانایی بالقوه دارد. اما مشخص نیست که این استراتژی همچنان برای آن‌ها جواب دهد.»

وزیر خزانه‌داری آمریکا، اسکات بسنت، روز جمعه در سخنرانی خود در باشگاه اقتصادی نیویورک، از یک کارزار جدید برای اعمال فشار اقتصادی بر ایران خبر داد که به گفته او «تمام مراحل زنجیره تأمین نفت ایران» را هدف قرار خواهد داد. او وعده داد که دسترسی ایران به نظام مالی بین‌المللی را مسدود کرده و صنعت نفت و توانایی ایران برای تولید پهپاد را متوقف خواهد کرد.

بسنت ادعا کرد: «سیاست جدید تحریم‌های ما با شعار "دوباره ایران را ورشکسته کنید" آغاز خواهد شد. اگر امنیت اقتصادی همان امنیت ملی است، پس تهران هیچ‌کدام را نخواهد داشت.»

پاسخ ایران به نامه ترامپ ممکن است تنها به محتوای آن وابسته نباشد.

ساسان کریمی، تحلیلگر سیاسی در ایران که تا چند روز پیش معاون محمدجواد ظریف، معاون پیشین رئیس‌جمهور در امور راهبردی، بود، گفت: «پاسخ ایران تا حد زیادی به لحن نامه ترامپ بستگی دارد. اگر لحن آن تهدیدآمیز باشد، واکنش منفی دریافت خواهد کرد، اما اگر واقعاً محترمانه و سازنده باشد، می‌تواند بر محاسبات ایران تأثیر بگذارد.»