به گزارش اکوایران، ارتش اسرائیل که از حمله تحقیرآمیز ۲۲ ماه پیش حماس که به جنگ غزه منتهی شد، به شدت آسیب دید، اکنون در حال انجام یک بازنگری اساسی در ساختار اطلاعات نظامی خود است. این نهاد در حال اعمال تغییرات عمیقی است، از جمله احیای برنامه جذب دانشآموزان دبیرستانی مسلط به زبان عربی و آموزش زبان عربی و اسلام به تمامی نیروهای نظامی.
هدف این طرح، کاهش وابستگی به فناوری و در عوض، تربیت گروهی از جاسوسان و تحلیلگران با دانش گسترده از لهجههای مختلف عربی - از جمله یمنی، عراقی و غزهای - و همچنین درک عمیق از آموزهها و گفتمانهای اسلامگرایی است.
به نوشته بلومبرگ، از تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۲۳، زمانی که هزاران نیروی حماس از نوار غزه وارد اسرائیل شدند، تمامی بخشهای نهاد امنیتی اسرائیل وارد یک پروسه دردناک بازنگری درونی شدهاند. این حمله آغازگر جنگی خونین شد که بنا بر اعلام وزارت بهداشت غزه، تاکنون حدود ۶۰ هزار نفر در آن کشته شدهاند و شمار بسیاری نیز با گرسنگی و قحطی مواجهاند.
اشتباهات بنیادین
یکی از افسران اطلاعات نظامی، ضمن تشریح این تغییرات گفت که این نهاد «به صورت بنیادین برداشتی اشتباه» از ایدئولوژی حماس و برنامههای عملیاتی آن داشته است.
به گفته او، این سرویس اطلاعاتی از طرح حماس برای تصرف پایگاههای نظامی و روستاهای نزدیکی غزه آگاه بود و حتی تمرینات نیروهای حماس را که به صورت آشکارا انجام میشد، زیر نظر داشت؛ اما تحلیلگران اسرائیلی بر این باور بودند که این اقدامات تنها از روی خیالبافی است. آنان نتیجهگیری کرده بودند که این جنبش به نقش خود بهعنوان حاکم غزه راضی است و با کمکهای خارجی و فرصتهای شغلی نسبتاً پردرآمد در اسرائیل برای برخی ساکنان غزه، تحت کنترل درآمده است. این ناکامی در درک دیدگاه دشمن، اشتباهی است که نهاد امنیتی اسرائیل مصمم است هرگز تکرار نکند.
مایکل میلشتاین، رئیس مطالعات فلسطین در مرکز دایان دانشگاه تلآویو، گفت: «اگر اسرائیلیهای بیشتری میتوانستند روزنامههای حماس را بخوانند و به رادیوهایشان گوش دهند، درمییافتند که نه از حماس بازدارندگی شده و نه به دنبال سازش است.»
تغییر فرهنگی
به گفته یکی از افسران اطلاعاتی، تمرکز دوباره بر آموزش زبان و دین، نشانهای از «یک تغییر فرهنگی عمیق» در نهادی است که حتی افسران عالیرتبهاش نیز به ترجمه وابستهاند. بنا به گفته او، هدف از این تغییر، ساختن فرهنگی درونی است که «با درک طرز فکر دشمن زندگی کند و نفس بکشد.»
با این حال، میلشتاین و دیگران معتقدند که برای موفقیت این رویکرد، باید تغییراتی گسترده در سطح جامعه ایجاد شود. گرچه زبان عربی در مدارس دولتی ارائه میشود، بیشتر دانشآموزان اسرائیلی زبان انگلیسی را انتخاب میکنند. برای جوانان اسرائیلی، «سیلیکون ولی» هدف است و آنان چیز زیادی درباره کشورهای منطقه نمیآموزند. چالش اصلی، متقاعد کردن اسرائیلیها برای تمرکز بیشتر بر منطقه و توجه کمتر به فرصتهای جهانی است. این نگرش در میان مقامات تلآویو وجود دارد که اسرائیل زمانی که خود را بخشی از غرب میدانست و از این طریق به رفاه رسید، در حالی که برای بقا باید خود را بخشی از خاورمیانه بداند.
این دیدگاه همواره غالب نبوده است. در دهههای نخست شکلگیری اسرائیل، یهودیان بسیاری از کشورهای عربزبان مهاجرت کرده بودند. آن دوران، اسرائیل فقیر و در محاصره دشمنانی با ارتشهای بزرگ بود و بقا به دغدغه اصلی تبدیل شده بود. بسیاری از مهاجران عربزبان، تواناییهای خود را در خدمت دستگاه اطلاعاتی گذاشتند، از جمله الی کوهن، که تا بالاترین سطوح دولت سوریه نفوذ کرد و سرانجام در دهه ۱۹۶۰ دستگیر و اعدام شد.
امروزه، مصر و اردن با اسرائیل معاهده دارند و لبنان و سوریه دولتهای ضعیفی هستند که توان رویارویی با اسرائیل را ندارند. در نتیجه، تعداد سخنگویان بومی عربی کاهش یافته است. نسل فعلی اسرائیلیهایی که پدربزرگها و مادربزرگهایشان از عراق، سوریه یا یمن آمدهاند، دیگر عربی نمیدانند. همچنین، دو میلیون عرب ساکن اسرائیل الزامی برای خدمت در ارتش ندارند. برخی از دروزیهای عربزبان وارد دستگاه اطلاعاتی میشوند، اما آنان کمتر از دو درصد جمعیت را تشکیل میدهند.
«ممکن است برعکسش درست باشد»
در چارچوب تغییرات جدید در ساختار اطلاعاتی، این نهاد در حال احیای برنامهای است که شش سال پیش متوقف شده بود؛ برنامهای که دانشآموزان دبیرستانی را به یادگیری زبان عربی تشویق میکند. همچنین برنامههایی برای گسترش آموزش لهجههای مختلف عربی در دست اجراست. به گفته یکی از افسران اطلاعاتی، افسران واحدهای شنود در فهم صحبتهای حوثیهای یمنی با مشکل مواجه بودند. از این رو، اسرائیلیهای مسنتری که ریشه یمنی دارند برای کمک در این زمینه جذب شدهاند.
در کنار این اقدامات، منابع بیشتری به واحدی اختصاص یافته که پیشتر در حاشیه قرار داشت و مأموریت آن به چالش کشیدن ارزیابیهای مرسوم اطلاعاتی و ترویج تفکر غیرمتعارف است. فعالیت این واحد در اصطلاح عامیانه با عبارتی آرامی از تلمود شناخته میشود: ایپخا מסתברה به معنای «ممکن است برعکسش درست باشد».
در سطحی کلانتر، این نهاد اطلاعاتی در حال فاصله گرفتن از تکیه صرف بر فناوری و حرکت به سوی اتکای عمیقتر به اطلاعات انسانی است، از جمله اعزام مأموران مخفی به میدان و تقویت واحد بازجویی. این تغییر، گسستی از روند یک دهه گذشته است که در آن تمرکز عمده بر دادههای حاصل از تصاویر ماهوارهای و پهپادها بود، و همراستا با تغییر دیگری است که پس از حملات ۷ اکتبر اعمال شد: در حالی که پیشتر مرزها با حصارها و موانع مجهز به حسگر کنترل میشد، اکنون ارتش اسرائیل نیروهای بیشتری را بهصورت فیزیکی در مناطق مرزی مستقر کرده است.
افراد بیشتری برای اجرای این رویکردهای جدید نیاز خواهد بود، اما نه هر فردی. به گفته اوفر گوترمن، افسر سابق اطلاعات نظامی و پژوهشگر کنونی در مؤسسه مطالعات روششناسی اطلاعات، افراد مورد نیاز کسانی هستند که «نسبت به عرصههای مختلف حساستر و هوشیارتر باشند». او میگوید پیش از حمله حماس، در اسرائیل این تصور شکل گرفته بود که «تهدیدهای بزرگ پشت سر گذاشته شدهاند، بهجز برنامه هستهای ایران». اما اکنون که این تصور نادرست از آب درآمده، اسرائیل باید «فرهنگ اطلاعاتی خود را از نو بسازد.»
برای توضیح این که این بازسازی در عمل چگونه میتواند بهنظر برسد، گوترمن میان افشای یک راز و حل معما تفاوت قائل میشود. او میگوید اسرائیل در افشای راز - مثلاً یافتن محل اختفای یک رهبر خاص - عملکرد بسیار خوبی داشته است، نمونهاش حذف رهبری حزبالله در لبنان در پاییز گذشته. اما در حل معما - اینکه آن رهبر چه برنامهای دارد؟ - راه را گم کرده است.
بیاعتنایی و تحقیر
دستیابی به نوع دانشی که برای این رویکرد جدید لازم است، نیازمند تعهدی عمیق به مطالعات انسانی است؛ شامل ادبیات، تاریخ و فرهنگ. اما نگرانی گوترمن این است که دانشآموزان اسرائیلی نوعی بیاعتنایی یا حتی تحقیر نسبت به فرهنگهای غنی همسایگان خود پیدا کردهاند. به گفته او، این نگرش نیز باید تغییر کند. با این حال، همه متقاعد نشدهاند که تغییرات برنامهریزیشده مسیر درستی است.
دان مریدور، وزیر پیشین امور راهبردی بنیامین نتانیاهو که دو دهه پیش یکی از مطالعات بنیادین درباره نیازهای امنیتی اسرائیل را نگاشته، معتقد است که برداشتهای نادرستی از حمله حماس صورت گرفته است. او میگوید: «شکست ۷ اکتبر ناشی از ندانستن آیات قرآن یا لهجههای عربی نبود». به باور او، اسرائیل در حال مشاهده همسایگان خود صرفاً از دریچه دشمنی است. وی افزود: «آنچه ما نیاز داریم اطلاعات بیشتر نیست، بلکه گفتوگو و مذاکره بیشتر است».
