از طردشدگی تا ابرتوافق منطقه/ چگونه بن‌سلمان دل بایدن را به دست آورد؟

به گزارش اکوایران، در پاییز 2022 یک هفته پس از آن که عربستان سعودی کاهش شدید تولید نفت خود را اعلام کرد، جو بایدن خشمگین در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان خطاب به ریاض گفت برای این اقدام «عواقبی وجود خواهد داشت».

به نوشته فایننشال تایمز، رئیس جمهور آمریکا نگران بود که این حرکت همزمان با آشفتگی ناشی از جنگ روسیه در اوکراین، باعث افزایش قیمت نفت خام شود. مقامات آمریکایی که از تصمیم عربستان غافلگیر شده بودند، آن را یک سیلی به گوش دولتی می‌دانستند که در آستانه انتخابات میان دوره‌ای، نگران قیمت داخلی بنزین بود.

برای بایدن، این مسئله شخصی بود. کاهش تولید اعلام شده توسط اوپک پلاس، کارتل صادرکنندگان نفت به رهبری عربستان، تنها سه ماه پس از آن صورت گرفت که بایدن با صرف سرمایه سیاسی قابل توجهی به عربستان سفر کرد تا با ولیعهد، محمد بن سلمان گفتگو کند، شخصی که رئیس جمهور پیش از آن از تعامل با او خودداری کرده بود.

در پشت صحنه، حرف‌های تندی رد و بدل شد. این وقایع پس از ماه‌ها تلاش برای ترمیم روابط بین دو طرف، به یک لحظه سرنوشت‌ساز تبدیل شد. بایدن بار دیگر تهدید به «بازنگری» در روابط واشنگتن و ریاض کرد.

عواقبی که هرگز وجود نداشت

با این حال، «عواقبی» که بایدن از آن‌ها صحبت کرده بود، هرگز محقق نشد و آنچه می‌توانست به یک شکاف تبدیل شود، در عوض به صرفاً یک سرعت‌گیر در تلاش‌های دو طرف برای بازسازی روابط تبدیل شد.

در ماه‌های پس از آن، روابط بین آمریکا و عربستان سعودی شکوفا شد، به گونه‌ای که این پادشاهی از یک کشور «طرد شده» به «یکی از مهم‌ترین شرکای جهانی واشنگتن» تبدیل شده است.

مقامات آمریکایی با کنایه خاطرنشان می‌کنند که امروز این اسرائیل است، نه عربستان سعودی، که مانعی بر سر راه یک توافق تاریخی است که می‌تواند خاورمیانه را تغییر دهد: عادی سازی روابط دیپلماتیک بین ریاض .و تل‌آویو.

چنین آشتی‌ای - اگرچه تا زمانی که جنگ اسرائیل و حماس ادامه دارد غیرممکن است - دستاورد برجسته‌ای در سیاست خارجی برای بایدن خواهد بود و شاهزاده محمد را به آرزوی دیرینه‌اش برای یک پیمان دفاعی با آمریکا می‌رساند. مقامات آمریکایی بر این باورند که این می تواند جزء کلیدی یک راه حل پایدار برای بحران غزه باشد.

یک مقام ارشد دولت بایدن می‌گوید: «یک چیز که مطمئنا مسیر [راه حل دو دولتی] را زنده نگه می دارد، نفوذ عربستان سعودی است. این تنها چیزی است که واقعاً به اسرائیلی‌ها انگیزه می‌دهد.»

این تغییر چشمگیر در لحن واشنگتن تا حدی بازتابی از این است که سیاست خارجی بایدن به جای ایدئولوژی، توسط رویدادها هدایت شده است؛ دقیقاً مانند باراک اوباما قبل از او. خاورمیانه ناآرام همواره رؤسای جمهور ایالات متحده را درون خود کشانده است، حتی زمانی که آن‌ها به دنبال دور شدن از این منطقه هستند، موضوعی که پس از حمله حماس در 7 اکتبر دوباره مورد توجه قرار گرفت.

نمی‌توان عربستان را نادیده گرفت

اما هسته اصلی تغییر جهت آمریکا، این ادراک مبتنی بر رئال‌پولیتیک در واشنگتن بود که در بازی رقابت قدرت‌های بزرگ، عربستان سعودی بیش از آن مهم است که بتوان آن را نادیده گرفت؛ و این نگرانی که اگر دولت با ریاض تعامل نکند، متحد سنتی آمریکا به شکلی عمیق‌تر در مدار چین و روسیه قرار می‌گیرد.

جان آلترمن از مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی می‌گوید: «چگونه روسیه را از همسویی با عربستان سعودی باز می‌دارید؟ باید [با سعودی‌ها] رابطه داشته باشید. چگونه چین را از همسویی با عربستان سعودی باز می‌دارید؟ باید با آن‌ها رابطه داشته باشید.»

او افزود: «بخشی از استدلال برای نزدیک شدن به ریاض این بود که آن‌ها نمی‌توانستند خاورمیانه را به چین بسپارند و سعودی‌ها در هر فرصتی گزینه پکن را به دولت آمریکا یادآوری می‌کردند.»

روابط ایالات متحده و عربستان در طول دهه‌ها بالا و پایین داشته است، اما پس از اینکه دونالد ترامپ جانشین اوباما شد و روابط تجاری با ریاض را دنبال کرد، به طور قابل توجهی بهبود یافت.

رئیس جمهور جمهوری‌خواه در اولین سفر خارجی خود به پادشاهی رفت و میلیاردها دلار قرارداد تسلیحاتی امضا کرد. ترامپ در سال 2018، تنها چند هفته پس از قتل پرحاشیه جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی مقیم آمریکا توسط عوامل سعودی در ترکیه، گفت: «آن‌ها متحد بزرگی در مبارزه بسیار مهم ما علیه ایران بوده‌اند.»

اما بایدن چرخشی 180 درجه‌ای انجام داد. او در مبارزات انتخاباتی خود متعهد شده بود که روابط با بزرگترین صادرکننده نفت جهان را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد و قول داده بود که ریاض را وادار کند بهای قتل خاشقجی را بپردازد. بایدن همچنین پادشاهی را به «قتل کودکان» در جنگش در یمن متهم کرد.

پس از رسیدن به کاخ سفید، بایدن شروع به عمل به تهدیدهای خود کرد. یک هفته پس از تحلیف، او فروش تسلیحات تهاجمی به پادشاهی را به حالت تعلیق درآورد. یک ماه بعد، بایدن یک گزارش محرمانه اطلاعاتی منتشر کرد که شاهزاده محمد را مسئول قتل خاشقچی معرفی می‌کرد.

اما در پس زمینه، خطوط ارتباطی باز نگه داشته می‌شد. برت مک گورک، مشاور ارشد کاخ سفید در خاورمیانه و دیپلمات کهنه کار دولت‌های قبلی، سفری به پادشاهی انجام داد تا بی سر و صدا به سعودی‌ها اطمینان دهد که اوضاع پس از چند ماه بهبود خواهد یافت.

اما زمانی که بایدن، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی خود را در سپتامبر همان سال به پادشاهی فرستاد، روابط همچنان تیره بود.

در پایان این ولادیمیر پوتین بود که نقطه عطف کلیدی را رقم زد. حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 قیمت انرژی را به بالاترین سطح چند ساله رساند و مقامات آمریکایی نگران شدند که ریاض که از سال 2016 در زمینه تولید نفت با مسکو همکاری می‌کرد، ممکن است در کنار رئیس جمهور روسیه قرار گیرد.

کریم سجادپور، یکی از اعضای ارشد مؤسسه کارنگی، می‌گوید: «رقابت قدرت‌های بزرگ با چین و حمله روسیه به اوکراین به‌طور قابل‌توجهی دیدگاه دولت بایدن در مورد عربستان سعودی را از یک شریک مشکل‌ساز به یک دولت نوسانی مطلوب تغییر داد.»

بایدن در ژانویه 2022، چند هفته قبل از ورود تانک‌های روسی به اوکراین، مک گورک و آموس هوخشتاین، مشاور ارشد انرژی کاخ سفید را به پادشاهی فرستاد. این دو از آن زمان به طور مکرر به ریاض سفر کرده‌اند.

طرح ایده توافق بزرگ

با بهبود آزمایشی روابط، دولت بایدن ایده یک توافق بزرگ برای عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل را مطرح کرد. برای ریاض که مدت‌ها از غیرقابل پیش بینی بودن ایالات متحده و عدم تعهد آن نسبت به امنیت خلیج فارس خشمگین بود، هویج این معامله، یک معاهده دفاعی مشابه همان معاهده مشترک ایالات متحده با ژاپن و همکاری در برنامه هسته‌ای غیرنظامی نوپای عربستان بود.

با وجود نگرانی‌ها در بخش‌های مختلف دولت، بحث‌ها درباره سفر احتمالی بایدن به پادشاهی نیز آغاز شد. با موافقت ریاض در آوریل 2022 با یک آتش بس با حوثی‌ها، با میانجیگری سازمان ملل، انگیزه بیشتری برای این سفر فراهم شد.

سفر بایدن به جده در نهایت در ماه ژوئیه انجام شد، هفته‌ها پس از موافقت اوپک پلاس با افزایش ​​تولید نفت، چیزی که واشنگتن به امید مهار قیمت‌های نفت برای آن تلاش کرده بود.

دیدار بایدن با شاهزاده در بندر عربستان سرد به نظر می‌رسید، اما مقامات ایالات متحده اصرار داشتند که به خوبی پیش رفت و اختلافات را پاک کرد و پایه‌های همکاری را پی‌ریزی کرد.

آلترمن گفت: «هدف از سفر جده شکستن یخ و اجازه دادن به بوروکرات‌‌ها برای تعامل بود.»

اما پس از آن اختلاف در مورد تصمیم اکتبر اوپک پلاس برای کاهش تولید قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای نوامبر بالا گرفت و باعث شد برخی از اعضای خشمگین دولت مشکوک شوند که عناصری در عربستان سعودی می‌خواهند دموکرات‌ها در این انتخابات شکست بخورند.

برای ماه‌ها تماس‌های ناچیزی وجود داشت. ریاض با برخورد سرد با واشنگتن و میزبانی از شی جین پینگ، رئیس جمهور چین برای نشستی در دسامبر، بر روابط رو به رشد خود با کشوری تأکید کرد که در دو دهه گذشته به بزرگترین خریدار نفت پادشاهی و بزرگترین شریک تجاری آن تبدیل شده است.

اما با سرد شدن هوا و ثابت ماندن قیمت‌های نفت، که تصمیم سعودی‌ها برای کاهش تولید را توجیه می‌کرد و مقامات آمریکایی را متقاعد می‌کرد که تصمیم برای کاهش بر اساس پویایی بازار بوده است تا سیاست، کانال‌های ارتباطی در نهایت بازگشایی شدند. یک مقام ارشد دولت می‌گوید: «لحظه‌ای پرتنش بود، در آستانه انتخابات. من فکر می‌کنم منصفانه است که بگوییم در مورد آنچه [سعودی‌ها] می‌خواستند انجام دهند سوءتفاهم وجود داشت.»

اکنون، مقامات سعودی می‌گویند، روابط آمریکا و عربستان «صد برابر بهتر از زمانی است که این دولت ابتدا وارد شد».

نکته‌ای که مقامات آمریکایی به آن اشاره می‌کنند این است که روابط امروزی واشنگتن و ریاض بسیار فراتر از نفت است.

دولت بایدن متوجه شد که علاوه بر جلوگیری از لغزش بیشتر عربستان به مدار چین، به همکاری ریاض در اهداف دیگر مانند پایان دادن به جنگ در یمن و کاهش تنش با ایران نیاز دارد. دلارهای نفتی ریاض نیز بر تغییر نگرش‌ها تأثیر گذاشته است. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی بین سال‌های 2017 تا 2023 بیش از 100 میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه گذاری کرده است.

دستاورد تقویت روابط

هم برای ایالات متحده و هم برای عربستان سعودی، دستاورد مهم این روابط احیا شده، توافق عادی سازی با اسرائیل است که هر دو طرف برای رسیدن به آن تلاش کرده‌اند.

با این حال، جنگ در غزه تهدیدی برای شکست مذاکرات است. قبل از حمله حماس در 7 اکتبر، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، قرار بود برای گفتگو در مورد عنصر فلسطینی توافق، به عربستان سعودی پرواز کند. اما وقتی بلینکن در 14 اکتبر با شاهزاده محمد در ریاض ملاقات کرد، این موضوع جنگ بود که بر گفتگوها غالب شد.

به گفته کاخ سفید، چند روز بعد، بایدن اولین تماس تلفنی خود را با ولیعهد انجام داد، که طی آن رهبران بر اهمیت تلاش برای صلح پایدار بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها به محض فروکش کردن بحران تاکید کردند. آن‌ها همچنین موافقت کردند که مسیر را «بر اساس کاری که قبلاً بین عربستان سعودی و ایالات متحده در حال انجام بود» ادامه دهند.

این اشاره‌ای بود مبنی بر این که مذاکرات عادی سازی روی میز باقی مانده است.

در حالی که ریاض طرفدار حماس نیست، از ویرانی‌های ناشی از حمله اسرائیل به غزه خشمگین است. همچنین متوجه شده است که برای اینکه هر توافقی از نظر سیاسی قابل دوام باشد، به امتیازات بسیار بیشتری از سوی اسرائیل برای حرکت به سوی یک کشور فلسطینی - نسبت به آنچه قبلاً پیش بینی شده بود - نیاز است.

حتی در غیاب توافق، هم مقامات سعودی و هم مقامات آمریکایی متقاعد شده‌اند که تقویت روابط باید ادامه یابد. بحران منطقه‌ای ارزش این مشارکت را برای هر دو بیشتر کرده است. ایالات متحده به عربستان سعودی اعلام کرده است که آماده از سرگیری فروش تسلیحات است، در حالی که پادشاهی به ایالات متحده و متحدانش اجازه داد تا از حریم هوایی خود برای دفاع در برابر حملات موشکی و پهپادی ایران در ماه آوریل استفاده کنند.

با این حال، با وجود گرم شدن روابط بین دو کشور، میزان بهبود جایگاه شاهزاده محمد در واشنگتن همچنان قابل بحث است.

چین همچنان یک شریک کلیدی سعودی است و شاهزاده محمد پوتین را کنار نگذاشته است، و به دنبال ایجاد تعادل در روابط بین غرب و شرق است. هنوز کسانی در ایالات متحده وجود دارند که با روابط نزدیکتر بین ایالات متحده و پادشاهی مخالفند.

آلترمن می‌گوید: انزواگرایان در واشنگتن «استدالل می‌کنند که عربستان سعودی یک قدرت رو به زوال است، و شرط‌بندی روی نفت دیوانه‌وار است و ما باید آن‌ها را رها کنیم، نه اینکه بیشتر به آن‌ها نزدیک شویم. و همچنین کسانی در جناح چپ هستند که می‌گویند این یک رژیم سرکوبگر است که ما نباید با آن کاری داشته باشیم.»

اما مقامات آمریکایی بر این باورند که ریاض به ویژه در رابطه با جنگ در اوکراین، بیشتر با ایالات متحده هماهنگ شده است. دنیس راس، مذاکره کننده سابق خاورمیانه که اکنون در انستیتو واشنگتن حضور دارد، گفت: «این به این معنا نیست که آنها از روابط خود با چین دست می‌کشند، اما واضح است که آن‌ها به طور فزاینده‌ای بر روابط با ما تأکید می‌کنند».

آلترمن می‌گوید که جنگ اسرائیل و حماس نیز به شکل‌گیری تفکر سعودی کمک کرده است.

او گفت: «همه دولت‌های خاورمیانه می‌گفتند آمریکا در راه خروج از منطقه است و ما باید روابط خود را با چین تقویت کنیم، اما پس از 7 اکتبر همه دیپلماسی‌ها حول ایالات متحده بوده است، و هیچ دیپلماسی معناداری حول چین شکل نگرفته است.»

برخی می‌گویند که تلاش‌های دیپلماتیک خود پادشاهی نیز روایت در واشنگتن را از نگرانی‌های دیرینه درباره نقض حقوق بشر دور کرده است.

فراس مکساد از موسسه خاورمیانه، می‌گوید: «عربستان سعودی با موفقیت کانال را تغییر داده است. در واشنگتن دیگر بحث حقوق بشر، خاشقجی و یمن نیست، اکنون همه چیز در مورد احتمال عادی سازی و فرصت‌های تجاری در پادشاهی است.»