سیگنالی قدرتمند به قلب جهان اسلام؛ چرا پکن واسطه آشتی میان گروه‌های فلسطینی شد؟

به گزارش اکوایران، سه شنبه گذشته، بیش از ده جناح فلسطینی، از جمله فتح و حماس که رقبای دیرینه هستند با امضای بیانیۀ مشترکی در پکن عهد کردند یک دولت اتحاد موقت تشکیل دهند؛ هر چند کارشناسان نسبت به موفقیت تلاش دیپلماتیک چین برای میانجی‌گری و حل مشکلات دیرینۀ میان این گروه‌ها تردید دارند.

به نوشته امی مک‌اینان در فارن پالیسی، این گفت‌وگوها که در روز یک‌شنبه آغاز شدند، دومین باری بود که در سال جاری، نمایندگان حماس و فتح با یکدیگر در پایتخت چین دیدار کردند. طی جنگ اسرائیل و حماس در غزه، چین کوشیده است رد پای دیپلماتیکش را در خاورمیانه گسترش دهد.

وزیر امور خارجۀ چین، وانگ یی، این توافقنامۀ معروف به «اعلامیۀ پکن» را ستوده و در سخنرانی‌اش پس از این گفت‌وگوها، این اعلامیه را «لحظه‌ای تاریخی برای آرمان آزادی فلسطین» نامیده است. 

رسانه‌های دولتی چین به‌سرعت این اعلامیه را اتفاقی بزرگ توصیف کردند. به گفتۀ گلوبال تایمز، روزنامۀ انگلیسی زبان این کشور، «چین کمک قابل توجه دیگری به صلاح و ثبات در جهانی پرآشوب کرده است» و خبرگزاری دولتی شینهوا این توافق را «نمود روشنی از اقدامات ملموس چین برای ترویج ساخت جامعه‌ای با آینده‌ای مشترک برای بشریت» توصیف کرد.

این سند خواهان ایجاد دولت اتحاد فلسطینی برای نظارت بر قلمروهای فلسطینی -از جمله غزه و کرانۀ باختری تحت اشغال اسرائیل- است و زمینه را برای انتخابات عمومی فراهم می‌کند.

حماس -گروه شبه‌نظامی اسلامگرا که تا همین جنگ اخیر بر نوار غزه حکومت می‌کرد- و فتح -حزب سیاسی سکولاری که دولت خودگردان فلسطینی را کنترل می‌کند و بر بخش‌هایی از کرانۀ باختری تحت اشغال اسرائیل حکومت می‌کند- از اواسط دهۀ 2000 با هم مشکل داشته‌اند و بر سر اینکه گروه شبه‌نظامی کنترل غزه را به دست گرفت جنگ خونینی با هم داشتند.

چند هفته قبل پیش از این توافق، تنش بین این دو گروه بالا گرفت و محمود عباس، رهبر فتح، حماس را مسئول «حقوقی، اخلاقی و سیاسی» ادامه یافتن جنگ دانست و مسئولان حماس هم فتح را متهم کردند که کنار اسرائیل ایستاده است.

خالد الجندی، مدیر برنامۀ فلسطین و امور اسرائیل و فلسطین انستیتو خاورمیانه گفت طی سال‌ها، تلاش‌های دیپلماتیک برای نزدیک کردن این دو گروه مطرح در سیاست فلسطین شکست خورده‌اند و کارشناسان تردید دارند که اعلامیۀ پکن هم سرانجام بهتری داشته باشد.

الجندی گفت «فکر نمی‌کنم چیز جدیدی وجود داشته باشد. توافقات بسیاری وجود داشته است، اولی‌شان هم برمی‌گردد به سال 2011 در قاهره.» واضافه کرد «همین چند وقت پیش، بیانیۀ مسکو را داشتیم.» روسیه میزبان گفت‌وگوهای بسیاری بین جناح‌های فلسطینی بوده و تازه‌ترین مورد هم برمی‌گردد به فوریۀ همین امسال.

الجندی گفت از همه مهم‌تر اینکه اعلامیۀ پکن هیچ توصیفی از سازوکار اجرایی برای عملی کردن تعهداتش ندارد. یکی از مسئولان ارشد فتح که نامش ذکر نشده است به روزنامۀ اسرائیلی هاآرتص گفت این توافق تا حد زیادی به احترام میزبانان چینی امضا شده است.

کارشناسان منطقه گفتند احتمالاً چین از این گفت‌وگوها برای تقویت اعتبار دیپلماتیکش استفاده می‌کند چرا که روز به روز بیشتر به دنبال این است که در صحنۀ جهانی با ایالات متحده رقابت کند.

عساف اوریون، مدیر برنامۀ اسرائیل و چین انستیتو مطالعات امنیت ملی که اندیشکده‌ای اسرائیلی است، گفت «فکر می‌کنم تلاشی برای به دست آوردن اعتبار دیپلماتیک ارزان است که بیش از هر چیز به چین اجازه می‌دهد خودش را یک قدرت میانجی‌گر در خاورمیانه‌ای ترسیم کند که قبلاً قلمرو ایالات متحده بود.»

پکن روابطی قدیمی با فلسطینیان دارد و در سال 1988، چین به یکی از نخستین کشورهایی تبدیل شد که کشور فلسطینی را به رسمیت شناختند. در ژوئن 2023، عباس در پکن با شی جین‌پینگ دیدار کرد و چین و تشکیلات خودگردان توافق همکاری استراتژیکی را امضا کردند.

احمد عبده، کارشناس تأثیر فزایندۀ چین در خاورمیانه در چتهام هاوس، گفت در حالی که چین می‌خواهد خودش را در جایگاه یک جایگزین برای نظم به رهبری غرب در جهانی که روز به روز چند قطبی‌تر می‌شود قرار دهد، تلاش دیپلماتیک این کشور برای اتحاد فلسطینیان پیام قدرتمندی را هم به کشورهای جنوب جهانی و جهان اسلام می‌فرستد که در آنها واکنش شدیدی نسبت به کارزار نظامی اسرائیل در غزه به وجود آمده است.

اوریون گفت اما هیچ کس در اسرائیل چین را یک میانجی جدی نمی‌داند.

وزیر امور خارجۀ اسرائیل، یسرائیل کاتس، طی بیانیه‌ای که در شبکۀ اجتماعی اکس، این توافق را محکوم کرد. او ادعا کرد «محمود عباس به جای رد کردن تروریسم، قاتلان و متجاوزان حماسی را در آغوش می‌گیرد. در واقعیت، چنین اتفاقی نخواهد افتاد چون حکومت حماس نابود خواهد شد و عباس از دور به غزه نگاه خواهد کرد.» به صورت تاریخی، واشنگتن ستون اصلی تلاش‌های دیپلماتیک میان اسرائیلی‌ها و فلسطینیان بوده و در حال حاضر همراه با قطر و مصر در تلاش است توافق آتش‌بسی را بین اسرائیل و حماس به وجود بیاورد و گروگان‌های باقی‌مانده در غزه را آزاد کند.

از سوی دیگر، تلاش چین برای ایجاد توافقی بین جناح‌های فلسطینی نشان دهندۀ رویکرد چین به این بحران بزرگ است که صرفاً به بخشی کوچک از آن بحران می‌پردازد. عبده گفت «چین نقش بسیار مهمی در ابتکارات کوچکی دارد که ماجرا را به سازمان ملل متحد بسپارد و ایالات متحده را به حاشیه براند.»

وزیر امور خارجۀ اوکراین، دمیترو کولبا، هم روز سه شنبه در پکن بود تا دربارۀ راه‌های پایان دادن به جنگ با روسیه صحبت کند؛ از زمان حملۀ تمام عیار روسیه به اوکراین در فوریۀ 2022، این نخستین سفر او به چین بود.

الجندی گفت در حالی که انتظار می‌رود گفت‌وگوهای اخیر جناح‌های فلسطینی در پکن دستاوردهایی داشته باشد، نزدیکی سیاسی بین حماس و فتح نقشی حیاتی برای حکمرانی مؤثر در غزۀ پس از جنگ دارد. در حالی که پس از حملۀ 7 اکتبر سال 2023، نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو گفت قصد نابودی حماس را دارد، ایالات متحده تشکیلات خودگردان تحت کنترل فتح را بهترین نامزد برای پر کردن خلأ قدرت در نوار غزه پس از پایان درگیری‌ها می‌داند -پیشنهادی که نتانیاهو آن را قاطعانه رد کرده است.

اما اگرچه جنگ توانایی‌های نظامی و حکمرانی حماس را به میزان قابل توجهی کم کرده است، مقامات ایالات متحده و کارشناسان نسبت به حذف کامل این گروه و ایدئولوژی‌اش تردید دارند. این احتمال وجود دارد که بدون نوعی توافق تنش‌زدایی بین این دو گروه، در صورت بازگشت تشکیلات خودگردان به نوار غزه، حماس نقش مخربی داشته باشد. 

الجندی گفت «هیچ راهی وجود ندارد که تشکلات خودگردان بتواند بدون رضایت حماس به غزه برگردد. حتی اگر در حکومت نباشند، توانایی به هم ریختن اوضاع را دارند.»