بهره‌وری زنان ایرانی در بازار کار کاهش یافته است؟

به گزارش اکوایران، در پاییز 1402 نسبت اشتغال ناقص در کشور به 8.1 درصد رسید. به عبارت دیگر 8.1 درصد از افراد شاغل در کشور، کمتر از توان و پتانسیل خود کار کرده­‌اند. اشتغال ناقص یکی از شاخص‌­های مهم بازار کار است و از نسبت جمعیت دارای اشتغال ناقص به تمام جمعیت شاغل در سن کار به دست می‌آید.

بررسی‌­ها نشان می­‌دهد نسبت اشتغال ناقص آقایان از ابتدای سال 97 تا کنون، همواره بیشتر از این نسبت برای بانوان بوده است. به بیان دقیق­‌تر مردان شاغلی که تمایل به کار بیشتر داشته‌­اند، تقریبا 2 برابر بالاتر از زنان شاغلی بوده‌ که تمایل به کار بیشتر داشته اند. اما با این وجود نسبت اشتغال ناقص آقایان در پاییز امسال کاهش یافت و به 8.7 درصد رسید.

بیشترین نسبت اشتغال ناقص مردان در پاییز 97 رقم خورده است. افزایش نرخ مشارکت به همراه  افزایش نرخ بیکاری خبر از نبود ظرفیت کافی در بازار برای جذب نیروی کار می­‌دهد. از همین رو این امر در سال 97 باعث شد تا شاغلین مرد بیشتری نتوانند از حداکثر پتانسیل و مهارت خود استفاده کنند. در تابستان امسال هم کمترین نسبت اشتغال ناقص مردان به ثبت رسید. علت آن بهبود وضعیت بازار کار برای مردان و افزایش بهره‌­وری نیروی کار مرد بوده است.

در پاییز امسال نسبت اشتغال ناقص برای زنان رویه مخالف این نسبت برای کل کشور و مردان را طی کرده و بیشتر شده است. زنان از بهار 97 تا کنون بازه نوسان 3.2 تا 6.4 درصدی را تجربه کرده‌­اند. در پاییز 97 بیشترین نسبت اشتغال ناقص برای زنان ثبت شده و علت آن بوده است که به دلیل افزایش تعداد زنان شاغل در بازار کار، امکان استفاد حداکثری از بهره­‌وری آن­‌ها پایین آمده است.

کمترین نسبت اشتغال هم برای زنان در بهار 99 گزارش شده است. علت کاهش این نسبت برای جمعیت بانوان، کاهش جمعیت فعال در نتیجه دلسرد شدن آن­‌ها از وضعیت اقتصادی و خروج آن‌­ها از این گروه بوده است. به دنبال آن تعداد افراد شاغل هم کاهش یافت و بخشی از افراد شاغل خارج شده از بازار کار، اشتغال ناقص داشته‌اند. بنابراین نسبت زنان دارای اشتغال ناقص هم کمتر شده است.

کاهش شاغلین نیمه بیکار به دنبال بهبود وضعیت بازار کار

طبق جدیدترین گزارش منتشر شده توسط مرکز آمار، در پاییز امسال 64.6 میلیون نفر از جمعیت ایران در سن کار (15 ساله و بیشتر) قرار داشته­‌اند. از این تعداد 26.8 میلیون نفر متقاضی کار کردن بوده‌­اند. بر این اساس نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز امسال، 41.5 درصد برآورد شده است. به عبارت دیگر در پاییز امسال 26.8 میلیون نفر از افراد توان و تمایل به کار کردن داشته و در جست‌­وجوی شغل بوده­‌اند. اما حدود 2 میلیون نفر از آن‌­ها نتوانسته‌­اند برای خود شغلی دست­‌وپا کنند. بنابراین نرخ بیکاری در پاییز سال جاری، 7.6 درصد گزارش شده است. افزایش نرخ مشارکت در کنار کاهش نرخ بیکاری در پاییز امسال نسبت به فصل مشابه سال قبل، خبر از بهبود وضعیت بازار کار ایران می‌دهد.

نسبت اشتغال در پاییز امسال 38.3 درصد گزارش شده است. بنابراین جمعیت شاغل کشور در این فصل 24.7 میلیون نفر بوده اند. از این تعداد بالغ بر 2 میلیون نفر اشتغال ناقص دارند. به بیان دیگر 8.1 درصد از افراد شاغل کمتر از بهره‌­وری خود کار می‌­کنند و به دلایلی مانند رکود اقتصادی موفق به افزایش ساعت کار خود نمی‌­شوند.

اشتغال ناقص یکی از شاخص­‌های مهم بازار کار است. این شاخص از نسبت افراد در سن کار (15 و بیشتر) دارای اشتغال ناقص به جمعیت شاغل در سن کار به دست می­‌آید و شامل تمام شاغلینی است که به دلایل اقتصادی مانند رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و قرار داشتن در فصل غیرکاری، کمتر از 44 ساعت در هفته کار می­‌کنند اما، آماده و خواهان انجام کار اضافی در هفته هستند.

بررسی‌­ها نشان می­‌دهد همزمان با بهبود وضعیت بازار کار کل کشور در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته، میزان اشتغال ناقص کل کشور هم کاهش یافته است. به عبارت دیگر همزمان با بهتر شدن وضعیت بازار کار، افراد شاغل بیشتری، متناسب با بهره­‌وری واقعی­شان کار کرده اند. اما این بهبود در اشتغال ناقص کل کشور بیشتر از سمت مردان بوده است. چراکه نسبت اشتغال ناقص در زنان افزایش یافته است. در ادامه نگاهی به وضعیت اشتغال ناقص برای زنان و مردان کشور از پاییز 97 تاکنون خواهیم داشت.

نسبت اشتغال ناقص مردان پایین آمد

در پاییز 1402، اشتغال مردان، 5 برابر اشتغال زنان بوده است. یعنی از مجموع 24.7 میلیون نفر جمعیت شاغل در سن کار ایران، 20.7 میلیون نفر مرد بوده‌­اند. از این تعداد 1 میلیون و 799 هزار و 861 نفر اشتغال ناقص داشته‌­اند. بنابراین نسبت مردانی که نتوانسته­‌اند از همه­ی مهارت‌­ها و پتانسیل خود در بازار کار استفاده کنند، در پاییز سال جاری 8.7 درصد گزارش شده است.

نسبت اشتغال ناقص مردان طی پاییز امسال در مقایسه با فصل مشابه سال قبل کاهش 1.6 واحد درصدی داشته است. به بیان دیگر از میان مردانی که پاییز 1401 حاضر به داشتن ساعت کاری بیشتر بودند، اکنون 298 هزار و 264 نفرشان این نیاز خود را برطرف کرده­‌اند­ و بهره‌­وری بیشتری در بازار کار دارند.

دلیل مقایسه این نسبت با پاییز سال قبل آن است که برخی مشاغل مانند فعالیت­‌های کشاورزی فصلی بوده و در بعضی فصول سال رونق خود را از دست می­‌دهند. بنابراین در آن فصول بعضی افراد شاغل در این فعالیت‌­ها در بخش­‌های دیگر مشغول کار می‌­شوند. لذا با توجه به رونق و رکود فصلی برخی مشاغل در بازار کار، لازم است هر فصل با فصل مشابه خود مقایسه گردد.

ارقام مرکز آمار بیانگر آن است که از ابتدای سال 97 تا کنون نسبت اشتغال ناقص مردان در بازه 8.4 تا 12.9 نوسان کرده است. بیشترین رقم این نسبت در پاییز سال 97 ثبت شده است.

در پاییز 97، نرخ مشارکت مردان در بازار کار بالا رفته است. این بدان معنا است که تعداد مردانی که تمایل و توان کار کردن داشته و در جست­‌وجوی شغل بوده­‌اند، افزایش یافته است. اما بازار کار ظرفیت لازم برای جذب این تعداد مرد مشارکت کننده را نداشته است. لذا نرخ بیکاری مردان 0.1 واحد درصد بیشتر شده است. بنابراین می‌توان گفت وضعیت بازار کار مردان در این فصل نسبت به پاییز 96 نامناسب‌­تر شده است. به دنبال وضعیت نامناسب بازار کار، تعداد بیشتری از شاغلین نتوانسته­‌اند از حداکثر توان و پتانسیل خود استفاده کنند. پس نسبت اشتغال ناقص بیشتر و بهره­‌وری مردان در بازار کار کمتر شده است.

در تابستان امسال، نسبت اشتغال ناقص مردان به 8.4 درصد رسید که کمترین عدد ثبت شده از این نسبت در مدت بررسی شده است. افزایش نرخ مشارکت اقتصادی در کنار کاهش نرخ بیکاری مردان طی تابستان سال جاری نسبت به تابستان 1401، خبر از بهبود وضعیت بازار کار آن‌­ها می­‌دهد. بنابراین می­‌توان گفت در نتیجه بهتر شدن بازار کار، بهره­‌وری نیروی کار مرد افزایش یافته و شمار مردان نیمه بیکار کمتر شده است.

همانطور که اشاره شد به دنبال بهبود وضعیت بازار نیروی کار ایران در پاییز امسال، نسبت اشتغال ناقص مردان در مقایسه با فصل مشابه سال قبل کمتر شده است. اما در آن سو، طی مدت زمان بررسی شده، نسبت اشتغال ناقص زنان در بازار کار افزایش یافته است. در ادامه به چرایی این موضوع پرداخته و نگاهی به وضعیت بازار کار بانوان و نوسانات نسبت اشتغال ناقص آن­ها خواهیم داشت.

 اشتغال ناقص زنان در پاییز افزایش یافت

نرخ اشتغال زنان در پاییز 1402 به 12.4 درصد رسید. بنابراین جمعیت زنان شاغل در این فصل بالغ بر 4 میلیون نفر بوده است. از این تعداد 208 هزار و 137 نفر اشتغال ناقص داشته‌­اند. بنابراین نسبت اشتغال ناقص برای بانوان کشور در پاییز سال جاری، 5.2 درصد بوده است. با وجود اینکه نسبت اشتغال ناقص در کل کشور و در مردان طی پاییز امسال کاهش یافته است، اما برای زنان با افزایش 0.5 واحد درصدی همراه شده است. این در حالی است که مشارکت زنان در این مدت افزایش یافته اما نرخ بیکاری آن‌­ها تغییر محسوسی نداشته است. بنابراین می­‌توان گفت افزایش قابل توجه زنان در بازار کار در پاییز سال جاری باعث شده تا همه این تعداد نتوانند به اندازه بهره‌­وری خود ساعت کاری داشته باشند و همین موضوع سبب افزایش اشتغال ناقص بانوان شده است.

نوسانات نرخ استغال ناقص زنان از بهار 97 تا کنون بین 3.2 تا 6.4 درصد بوده است. همانطور که در آمار مشخص است، نسبت اشتغال ناقص مردان در ایران تقریبا 2 برابر زنان بوده است. به عبارت دیگر درصد مردان شاغلی که تمایل به کار بیشتر دارند نسبت به درصد زنان شاغل که تمایل به کار کردن بیشتر دارند، بالاتر است.

در پاییز 97، تعداد زنان متمایل به کار کردن بیشتر در بازار کار به حداکثر مقدار خود در مدت زمان بررسی شده رسیده و رقم 6.4 درصد را ثبت کرده است. در این زمان نسبت به پاییز 96، نرخ مشارکت زنان افزایش یافته و نرخ بیکاری آن‌­ها کمتر شده است. این امر نشان می‌­دهد وضعیت بازار کار زنان بهبود پیدا کرده است. اما به دلیل افزایش تعداد زنان شاغل، بازار کار نتوانسته است از حداکثر بهره‌­وری آن­ها استفاده کند. بنابراین نسبت اشتغال ناقص در آن‌­ها افزایش یافته است. در این بازه نسبت اشتغال ناقص آقایان نیز افزایش یافته بود. اما همانطور که قبلا اشاره شد، علت این امر برای مردان، افزایش نرخ بیکاری و کاهش نرخ اشتغال به دلیل نبود ظرفیت کافی در بازار کار بوده است.

کمترین نسبت اشتغال ناقص برای بانوان هم در بهار 99 به ثبت رسیده است. در بهار 99 نرخ مشارکت اقتصادی زنان کاهش یافت. همزمان نرخ بیکاری آن­ها نیز کمتر شد. علت کاهش نرخ بیکاری، افزایش اشتغال زنان نبود.  بلکه تعدادی از افراد تمایل به کار کردن در بازار کار را نداشتند و از حضور درآن دلسرد شدند. این افراد به عنوان افراد «ناامیدشده» شناخته می‌­شوند. جمعیت ناامید شده از جمعیت فعال کسر شده و جزء آن محسوب نمی­‌شوند­. بنابراین با کاهش جمعیت فعال، نرخ بیکاری کمتر شده است و این به معنای افزایش نرخ اشتغال نیست. کاهش نرخ بیکاری همزمان با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی خبر از نامناسب شدن وضعیت بازار کار می‌دهد. به دنبال نامناسب شدن وضعیت بازار کار تعداد افراد شاغل کاهش یافته و بخشی از جمعیت خارج شده از بازار کار در گروه شاغلان ناقص بوده‌­اند. لذا کاهش اشتغال ناقص زنان در این سال به دلیل وضعیت نامناسب بازار نیروی کار بوده و خبر از بهبود بهره‌­وری آن‌­ها نمی‌­دهد.