به گزارش اکوایران، هزاران میلیارد دلاری که دولتها در سراسر جهان برای آمادهشدن برای عصر تازهای از جنگهای تکنولوژیک در جهانی پرتنش هزینه میکنند، شیوه تجهیز نیروهای مسلح کشورهای مدرن را بهطور بنیادین تغییر داده است.
در اروپا، جایی که روسیه با پهپادهای انتحاری اوکراین را بمباران میکند و حتی حریم هوایی ناتو را آزمایش میکند، نسل تازهای از استارتاپها در حال دگرگون کردن الگوی سنتی ساخت تسلیحات هستند. به جای آنکه منتظر بمانند دولتها پروژهای را پیشنهاد و تأمین مالی کنند، سرمایهگذاران خصوصی با پول خودشان سرعت تحقیقات، نمونهسازی و تأمین مالی را بالا بردهاند، به امید آنکه خریداران بعداً از راه برسند.
یک مدل تجاری کاملاً متفاوت
به نوشته نیویورک تایمز، گونبرت شِرف، مشاور پیشین وزارت دفاع آلمان و شریک شرکت مککینزی که در سال ۲۰۲۱ همراه با دیگران شرکت فناوری-دفاعی هلسینگ (Helsing) را با سرمایه اولیه مدیرعامل اسپاتیفای، دنیل اک، راهاندازی کرد، گفت: «این یک انقلاب بزرگ در صنعت دفاعی است. یک مدل تجاری کاملاً متفاوت.»
هلسینگ که دفتر مرکزی آن در مونیخ است، کارش را با ارسال پهپاد برای اوکراین آغاز کرد و هر چند هفته یک بار آنها را بهروزرسانی میکرد تا با تغییرات تکنولوژیک و استراتژیک هماهنگ شود. امروز ارزش این شرکت به ۱۲ میلیارد یورو (۱۴ میلیارد دلار) رسیده است و آن را به یکی از ارزشمندترین استارتاپهای اروپایی بدل کرده است.
ایده اصلی این است که رویکرد رقابتی و از پایین به بالا میتواند نوآوری را سریعتر و کارآمدتر از سیستمهای دستوری و دولتی به نتیجه برساند. با این حال، ریسکهایی نیز وجود دارد: اولویت اصلی سرمایهگذاران خصوصی سودآوری است، که میتواند با اهداف امنیتی و راهبردی در تضاد باشد. خطر بزرگتر شدن بیش از حد مجتمع نظامی-صنعتی و نگرانی درباره سوءاستفاده از فناوریهای نوین نظامی نیز مطرح است.
کارآفرینان و سرمایهگذارانشان به درجات مختلف هم انگیزه مالی دارند و هم حس مسئولیت. طبق گزارش مککینزی، سرمایهگذاری خطرپذیر جهانی در شرکتهای مرتبط با حوزه نظامی در سال گذشته به ۳۱ میلیارد دلار رسید؛ افزایشی ۳۳ درصدی نسبت به سال قبل. در اروپا نیز میزان سرمایهگذاری در استارتاپهای دفاعی از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ پنج برابر بیشتر از سه سال پیش از آن بوده است.
این پول مرزها را به جلو برده است: از رهگیرهای کمهزینه موشک و پهپاد گرفته تا جنگندهها و کشتیهای جنگی هدایتشونده با هوش مصنوعی، و حتی سوسکهایی با کولهپشتیهای کنترل از راه دور و دوربینهای نظارتی که برای جمعآوری اطلاعات در مناطق غیرقابل دسترس کاربرد دارند.
نقطه عطف: اوکراین
در اوایل دهه ۲۰۰۰، استارتاپهای آمریکایی مثل اسپیس اکس و پالانتیر از نخستین شرکتهایی بودند که ذهنیت سیلیکونولی و فناوری نوین را وارد فرآیند تدارکات نظامی کردند. امروز استارتاپها هنوز تنها بخش کوچکی از بودجههای هنگفت دفاعی را جذب میکنند، اما تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ این روند را بهویژه در اروپا شتاب بخشید.
تورستن رایل، کارآفرین حوزه بازیهای ویدئویی و یکی از بنیانگذاران هلسینگ، میگوید: «پیشتر هیچ سرمایهگذار خطرپذیر اروپایی به حوزه نظامی علاقه نداشت. اما حالا نوعی تب طلا شکل گرفته؛ همه میخواهند در حوزه نظامی سرمایهگذاری کنند».
یورو اتلس، یک شرکت نظامی با سابقه آلمانی، در سال ۲۰۲۱ توسط شرکت سوئدی «Mimir Group» خریداری شد. مالکان جدید انتظار یک کسبوکار امن و پایدار را داشتند که سامانههای برق زیردریایی تولید میکرد. اما جنگ اوکراین مسیر شرکت را کاملاً تغییر داد. ورینیا کودرین، مدیر راهبرد و پروژههای ویژه یورو اتلس میگوید: «اکنون شرکت یک مأموریت تازه دارد». این شرکت بخشی برای توسعه وسایل نقلیه زیرآبی خودکار ایجاد کرده تا کابلهای حیاتی بستر دریا را پایش کنند.
همزمان با تغییر مسیر شرکتها، فضای عمومی هم تغییر کرد. احساسات ضدنظامیگری که در اروپا قوی بود، پس از تهاجم روسیه فروکش کرد. امسال نیز عقبنشینی ترامپ از اروپا و وعده دولتهای اروپایی برای افزایش عظیم هزینههای نظامی، موج تازهای از سرمایهگذاری ایجاد کرد. آلمان پیشتاز استارتاپهای نظامی شده است: از هلسینگ گرفته تا ARX Robotics و Swarm Biotactics، سازندگان «سوسکهای جاسوس آزمایشی».
جنگ؛ آزمایشگاه فناوری
این مدل تجاری جدید بازتاب دگرگونی عمیقی در شیوه جنگاوری است؛ تغییری به بزرگی گذار از سوارهنظامهای اسبسوار به تانکها و هواپیماها در جنگ جهانی اول. فناوریهایی چون رباتیک، هوش مصنوعی و بینایی ماشین اکنون بهسادگی در دسترس، قابل تولید انبوه و نسبتاً ارزان هستند و به سرعت در حال نظامیسازی شدناند.
نرمافزارها مدام بهروزرسانی میشوند و میتوانند با طیفی از تسلیحات موجود سازگار شوند. برای نمونه، در ماه مه، هلسینگ یک پرواز آزمایشی انجام داد که طی آن سامانه هوش مصنوعی این شرکت با نام سِنتور (Centaur) برای مدتی کنترل یک جنگنده Saab Gripen E را بر فراز دریای بالتیک به دست گرفت.
از سوی دیگر، سلاحهای خودکار که نیاز به سامانههای پیچیده و پرهزینه ایمنی انسانی ندارند، سادهتر و ارزانترند. یک پهپاد ساختهشده از تخته سهلا و فوم تنها چند صد دلار هزینه دارد، اما میتواند یک تانک چند میلیون دلاری را نابود کند.
اوکراین که یک صنعت عظیم و پیشرفته پهپادی بنا کرده، امروز نقش آزمایشگاه میدانی جنگ را بازی میکند. حدود ۸۰ درصد اهداف آن با پهپادها هدف قرار میگیرند. اریک سلسینگر، افسر سابق سیا که یک صندوق سرمایهگذاری نظامی تأسیس کرده، گفت: «شما میتوانید تنها با چند میلیون دلار سرمایه خطرپذیر، توسعه این فناوریهای کوچکتر را پیش ببرید».
بسیاری از تحلیلگران نظامی معتقدند استارتاپها نوآورتر هستند. به گفته سیندی کوک، پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات راهبردی و بینالمللی: «پیمانکاران نظامی بزرگ و قدیمی شاید همچنان برای ساخت سامانههای عظیم مناسب باشند، اما روش آنها امکان بهکارگیری سریع فناوریهای نوظهور را نمیدهد».
معمولاً ارتشها سالها و حتی دههها وقت صرف توسعه نسل جدید تجهیزات میکنند؛ از جمله جنگندهها و تانکها. مثلاً توسعه جنگنده F-35 در سال ۱۹۹۵ آغاز شد، لاکهید مارتین در ۲۰۰۱ قرارداد را برد، تولید در ۲۰۰۶ شروع شد و امروز هر فروند حدود ۸۰ میلیون دلار قیمت دارد.
اما استارتاپهای نظامی با الگویی متفاوت کار میکنند. دینو موروکاس، عضو پیشین یگان ویژه نیروی دریایی آمریکا و از بنیانگذاران شرکت نظامی دریایی سارونیک تکنولوژی گفت: «ما داریم با پول خودمان کشتی میسازیم». این شرکت در آوریل یک کارخانه کشتیسازی در فرانکلین، لوئیزیانا را که قرار بود تعطیل شود، خریداری کرد. موروکاس میگوید کشتی بدونسرنشین ۱۵۰ فوتی این شرکت به نام Marauder قرار است دسامبر امسال به آب انداخته شود. در جریان سفر دولتی ترامپ به لندن، دولت بریتانیا اعلام کرد سارانیک تا ۵۰ میلیون دلار برای ساخت یک مرکز تولید در پورتسموث انگلستان سرمایهگذاری خواهد کرد.
در همین حال، کمبریج آئرواسپیس، استارتاپی بریتانیایی که رهگیرهای موشک و پهپاد میسازد، تنها یک سال پیش توسط کریس سیلوان، تفنگدار سابق آمریکایی، راهاندازی شد. او میگوید شرکت نخستین نمونه آزمایشی خود را فوریه تست کرده و آماده آغاز تولید است. در نمایشگاه تسلیحات لندن همین ماه، جمعیت زیادی زیر باران جمع شدند تا قایقهای خودران کوچکی مانند K3 Scout شرکت کراکن را تماشا کنند که در رودخانه تیمز مانور میدادند.
مال کریس، مؤسس کراکن، این شرکت را در سال ۲۰۲۰ و زمانی که ویروس کرونا کسبوکار مسابقات قایقهای تندرو او را تعطیل کرده بود، بنیان گذاشت. تیم او بعدتر یک گرنت نوآوری از ناتو گرفت. کراکن در اوت یک سرمایهگذاری مشترک را با گروه کشتیسازی آلمانی NVL آغاز کرد. کریس میگوید: «ما در ۱۰ هفته یک نمونه اولیه ساختیم». کراکن اکنون دو کارخانه در بریتانیا دارد و در حال ساخت کارخانه سوم در هامبورگ آلمان است. او میافزاید شرکت میتواند در دو روز یک قایق تولید کند و هماکنون با بریتانیا و ایالات متحده قرارداد دارد.
قایقهای K3 Scout که بین ۲۷ تا ۶۰ فوت طول دارند، همگی «پلاگاند-پلی» هستند؛ یعنی به محض تحویل قابل استفادهاند. طراحی آنها ماژولار است و قطعات و تجهیزات به راحتی تعویض میشوند، درست مانند عوض کردن نوار کاست، و میتوانند برای مأموریتهای گوناگون از نظارت تا جستوجو و نجات استفاده شوند. هر فروند ۲۵۰ هزار دلار قیمت دارد؛ رقمی بسیار پایین در دنیای تجهیزات نظامی.
هوش مصنوعی، فرمانده میدان
هلسینگ با سرمایه هنگفت خود به سرعت گسترش یافته است. این شرکت در ژوئن کارخانه هواپیماسازی آلمانی گروب را خرید و اکنون با مجموعهای از شرکتهای تازهتأسیس و باسابقه همکاری میکند تا نرمافزارهای پیشرفتهای چون سامانههای هوش مصنوعی برای هماهنگسازی مأموریتهای شناسایی و جنگ الکترونیک توسعه دهد. هلسینگ همچنین تجهیزات، زیردریاییهای کوچک و پهپادهای تهاجمی تولید میکند.
تورستن رایل، یکی از بنیانگذاران، میگوید: «باید توسعه این سامانهها را پیش از آنکه دولتها پولشان را بپردازند آغاز کنیم». هفته گذشته، هلسینگ اعلام کرد پروژه تازهاش، یک جنگنده بدونسرنشین ۳۶ فوتی با نام CA-1 Europa، در کارخانه گروب در توسنهاوزن (100 کیلومتری مونیخ) تولید خواهد شد. انتظار میرود این هواپیما ظرف چهار سال عملیاتی شود.
در مونیخ، مدیر یکی از برنامهها توضیح داد چگونه سامانه هوش مصنوعی سِنتور با شبیهسازیهای مکرر نبرد هوایی در برابر خلبانان انسانی آموزش دیده است. در مرکز آموزشی، دو خلبان کارآزموده پشت شبیهساز پرواز نشستند و مقابل دو جنگنده تحت کنترل سنتور قرار گرفتند. نبرد روی صفحهای دیجیتال نمایش داده شد: هواپیماها در یک رقص پیچیده به عقب و جلو میرفتند، میچرخیدند، موشک شلیک میکردند و عقبنشینی یا حمله میکردند. سنتور که میتواند در هر ثانیه ۱۰ تصمیم بگیرد و بهترین مسیر را از نظر مصرف سوخت تشخیص دهد، توانست یکی از جنگندههای تحت کنترل انسان را ساقط کند و چند دقیقه بعد دومی را هم نابود کرد.
روی دیگر ماجرا
با این حال، بنیانگذاران هلسینگ و چند استارتاپ دفاعی دیگر میگویند بسیاری از سرمایهگذاران تازهوارد اصلاً درک دقیقی از الزامات موفقیت ندارند. صرفاً داشتن فناوری کافی نیست؛ تعداد اندکی شرکت هستند که توانایی عبور از فرآیندهای پیچیده خرید دولتی را دارند.
آنها تأکید میکنند بازگشت سرمایه هم بسیار طولانیتر از چیزی است که سرمایهگذاران خطرپذیر معمولاً انتظار دارند.
کریس سیلوان از کمبریج آئرواسپیس گفت: «فروش به دولتها سخت است. اما باید هم سخت باشد. این پول مالیاتدهندگان است؛ دلارها، پوندها و یوروهای مردم.»
