به گزارش اکوایران، پس از ماهها درگیری میان حماس و اسرائیل، توافقی با میانجیگری کشورهای منطقه و تأیید قدرتهای جهانی در شرمالشیخ به امضا رسید؛ توافقی که به کاهش نسبی تنش در خاورمیانه منجر شد. همزمان با این تحولات از ایران نیز برای حضور در مراسم امضای توافق صلح دعوت شد؛ اما تهران از شرکت در این نشست خودداری کرد. تصمیمی که اکنون نگاهها را متوجه سیاست خارجی جمهوری اسلامی و جایگاه آن در معادلات جدید منطقهای کرده است.
در کنار این تحولات گمانهزنیهایی درباره ازسرگیری گفتوگوهای ایران با غرب نیز شنیده میشود. از سوی دیگر اظهارات اخیر ولادیمیر پوتین مبنی بر اینکه «مسئله هستهای ایران از مسیر دیپلماسی قابل حل است»، بازتاب گستردهای در محافل سیاسی داشته است. او همچنین مدعی شد اسرائیل از طریق کانالهای محرمانه به روسیه اطلاع داده که دیگر به دنبال تقابل با ایران نیست و ترجیح میدهد اختلافات از مسیر سیاسی حل شود.
کارشناسان ایرانی نگاههای متفاوتی به این تحولات دارند. از دید آنان در شرایط جدید، ایران ناگزیر از بازتعریف نقش خود و بازگشت به دیپلماسی فعال است.
رحیمپور: قهر با جهان راهحل نیست/ نباید دوباره فریب روسیه را خورد
ابراهیم رحیمپور، معاون پیشین وزیر امور خارجه در گفتوگو با اکوایران تاکید کرد که ایران باید در صحنه دیپلماتیک حضور فعال داشته باشد و کنار کشیدن از تحولات منطقهای به زیان منافع ملی است. او گفت: قهر کردن یا بیرون رفتن چیزی به ما نمیدهد. باید حضور داشت تا بتوان مسیر جنگ فیزیکی را به جنگ دیپلماتیک تبدیل کرد.
رحیمپور با اشاره به تجربه چین در مدیریت اختلافاتش با آمریکا، رفتار پکن را نمونهای از عقلانیت دیپلماتیک دانست: چینیها در عین اختلاف با واشنگتن، همچنان مذاکره، سفر و تبادل هیات دارند. این همان عقلانیتی است که باید از آن آموخت.
او با انتقاد از برخی تصمیمات داخلی گفت که دولت باید از تمام ظرفیتهای دیپلماتیک کشور از جمله دیپلماتهای با تجربهای چون محمدجواد ظریف استفاده کند و اجازه ندهد ملاحظات بیرونی بر عقل جمعی حاکم شود.
او همچنین به سخنان اخیر ولادیمیر پوتین اشاره کرد و ضمن انتقاد از سابقه عملکرد روسیه گفت: پوتین بهتر است دیپلماسی را در اوکراین تمرین کند و بعد به دیگران توصیه کند. در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، روسیه هیچ کمکی نکرد. نباید دوباره فریب دوستی مسکو را خورد.
بیگدلی: چندصدایی در سیاست خارجی، مانع موفقیت دیپلماسی است
علی بیگدلی، تحلیلگر سیاست خارجی در گفتوگو با اکوایران با نگاهی انتقادیتر، از ضرورت بازنگری در سیاستهای منطقهای ایران سخن گفت. او با اشاره به روابط نزدیک روسیه و اسرائیل تأکید کرد: اظهار پوتین درباره تمایل اسرائیل به پرهیز از درگیری درست است، زیرا اسرائیل از نظر اقتصادی و سیاسی دیگر توان ادامه جنگ را ندارد. اما در این میان، ایران باید بداند که سیاست در جهان، بازی با مهرههاست و بدون مهارت در این بازی، هیچ موفقیتی در دیپلماسی به دست نخواهد آمد.
بیگدلی یکی از مشکلات اصلی سیاست خارجی ایران را «چندصدایی» دانست و گفت: در داخل کشور نهادهای گوناگون، هر یک موضعی مستقل دارند. این پراکندگی، دولتهای خارجی را سردرگم میکند و پیام واحدی از ایران به جهان نمیرسد. باید وزارت خارجه و شورای عالی امنیت ملی محور تصمیمسازی باشند.
او درباره عدم حضور ایران در نشست شرمالشیخ نیز گفت: این دعوت نشانه تغییر نگاه جهانی به ایران بود، اما متأسفانه کشور از فرصت استفاده نکرد. سیاستهای گذشته در منطقه نه تنها سودی نداشت، بلکه هزینههای سنگینی تحمیل کرد. ایران باید با دیدی صلحجویانهتر وارد عرصه خاورمیانه شود، در غیر این صورت منافع ملی به خطر میافتد.
بیگدلی در پایان تأکید کرد: تنها راه پیشروی ایران، بازگشت به دیپلماسی است.
ذاکریان: ایران باید از فرصت صلح حماس و اسرائیل بهره ببرد
مهدی ذاکریان، استاد روابط بینالملل نیز در گفتوگو با اکوایران، صلح میان حماس و اسرائیل را «فرصتی تاریخی برای بازتعریف نقش ایران» دانست و گفت: صلح و امنیت پیششرط توسعه و پیشرفت است. این آرامش تازه در منطقه میتواند زمینه همکاریهای اقتصادی و سیاسی جدیدی ایجاد کند، اما تنها در صورتی که ایران از سیاست تقابل فاصله بگیرد.
به گفته ذاکریان، اگر ایران همچنان بر مواضع گذشته خود پافشاری کند و در برابر روند صلح بایستد، از منافع این توافق بینصیب میماند: در این صورت کشورهایی چون ترکیه، قطر، اردن و عربستان بازیگران اصلی میدان خواهند شد. اما اگر تهران رویکردی مثبت و سازنده در پیش گیرد، میتواند نقش تعیینکنندهای در نظم جدید خاورمیانه داشته باشد.
ذاکریان در پایان تاکید کرد: حتی حماس که سالها شعار نابودی اسرائیل میداد، سرانجام به میز مذاکره بازگشت. ایران هم میتواند در مسیر مذاکره با غرب گام بردارد. فرصتها همچون ابر میگذرند؛ باید از آنها برای تأمین منافع ملی استفاده کرد.
ساداتیان: ایران به دنبال سلاح هستهای نیست
جلال ساداتیان، دیپلمات پیشین کشورمان و کارشناس مسائل بینالملل در گفتوگو با اکوایران در پاسخ به اینکه ایران در این صلح چه نقشی ایفا میکند، اعلام کرد ایران فعلاً رویکرد «نظارتی» و صبری را در پیش گرفته است. او توضیح داد که دو احتمال مطرح است: یا تهران منتظر رخدادهایی میماند که موقعیتش را تغییر دهد، یا در پی تقویت ظرفیتهای دفاعی و پر کردن نقاط ضعف میدانی است تا با دستی برتر وارد هر گفتوگو شود.
از سوی دیگر او تاکید کرد که تهران ممکن است اینگونه بیندیشد که در وضع موجود ورود به مذاکره دستاورد قابلتوجهی برایش نخواهد داشت؛ با اشاره به اینکه اروپاییها به تعهدات خود عمل نکردهاند و آمریکا پیشتر از برجام خارج شده است.
ساداتیان درباره خط قرمزهای ایران نیز تأکید کرد که تهران اعلام کرده دنبال سلاح هستهای نیست، اما اینکه از پیش خواسته شود غنیسازی انجام ندهد، برایش قابل قبول نیست. با این حال، به گفته او طرفهای غربی اصرار دارند و این اختلافات، زمینه را برای اعلام «نبود زمان مناسب برای مذاکره» از سوی ایران فراهم کرده است.
در حالی که فصل جدیدی از تحولات خاورمیانه آغاز شده، کارشناسان متفقالقولاند که ایران باید از این فضا برای بازتعریف نقش خود در منطقه بهره گیرد. حضور فعال در عرصه دیپلماسی، گفتوگو با قدرتهای جهانی و کاهش چندصدایی داخلی از جمله پیششرطهای تحقق این هدف است.
