اقدام غیرمنتظره عمران‌خان: چالش جدید برای دولت بایدن؟

به گزارش اکوایران، روز یک شنبه، در شرایطی که انتظار می‌رفت مجلس ملی پاکستان رای عدم اعتماد به دولت این کشور را صادر کند، در اقدامی غیرمنتظره، عمران‌خان، نخست‌وزیر این کشور مجلس این کشور را منحل و خواستار برگزاری انتخابات پیش از موعد شد. روزنامه نیویورک‌تایمز، با انتشار گزارشی به مرور وقایع روزهای اخیر در پاکستان پرداخته است.

آغاز نبرد قانون اساسی

روز گذشته عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان پارلمان را منحل کرد و از تلاش برای برکناری خود جلوگیری کرد. اقدامات عمران خان نبرد قانون اساسی بر سر رهبری کشور را ایجاد کرده و انتظار می‌رود دادگاه عالی روز به این آشفتگی رسیدگی کند. عمران خان، روز یک‌شنبه با انحلال مجلس ملی پاکستان، خواستار برگزاری انتخابات جدید شد و مانع از صدور رای عدم اعتمادی شد که انتظار می‌رفت او را از قدرت برکنار کند. با این حال او کشور را وارد بحران قانون اساسی کرده است.

این اقدام غیرمنتظره آشفتگی سیاسی را که از زمان به قدرت رسیدن آقای خان -ستاره بین‌المللی کریکتی که تبدیل به سیاستمدار شد- دامن‌گیر پاکستان بود، با از دست دادن حمایت ارتش قدرتمند این کشور و ائتلاف احزاب مخالف، عمیق تر کرد.

اقدام خیره‌کننده آقای خان

این بحران هفته‌ها است که در حال شدت گرفتن است، اما این تنها آخرین تهدید علیه بی‌ثبات کردن دموکراسی شکننده در پاکستان است، کشوری مجهز به سلاح هسته‌ای که از طالبان در افغانستان همسایه حمایت می‌کند و از زمان تأسیس آن در ۷۵ سال پیش، با بی‌ثباتی و کودتای نظامی دست‌و‌پنجه نرم کرده است. با این حال، حتی در کشوری که به آشوب عادت کرده است، رویدادهای یک‌شنبه خیره کننده بودند.

اشتر اوصاف علی، دادستان کل سابق پاکستان گفت: «در تاریخ پاکستان هرگز چنین چیزی اتفاق نیفتاده است». قانونگذاران اپوزیسیون طوماری را در اعتراض به این اقدام به دیوان عالی کشور ارائه کردند و گفتند که این اقدام به منزله «کودتای آشکار علیه کشور و قانون اساسی» است. متحدان جناب خان گفتند که دادگاه هیچ اختیاری برای مداخله در امور مجلس قانونگذاری ندارد و ادعای اخیر آقای خان را تکرار کردند که این رای بخشی از توطئه مورد حمایت ایالات متحده برای برکناری وی است.

دادگاه عالی پاکستان یک جلسه استماع را برای روز دوشنبه تعیین کرد و زمینه را برای رویارویی با رهبری این کشور فراهم کرد.

دور از غرب، چشم به راه شرق

در دوران تصدی آقای خان، پاکستان از ایالات متحده دور شده و از شراکت استراتژیک با چین و روابط نزدیک‌تر با روسیه استقبال کرده است. اگر او بتواند در سمت خود باقی بماند، اتهامات وی مبنی بر تلاش مقامات آمریکایی برای سازماندهی تغییر رژیم در پاکستان احتمالاً به سرد شدن روابط بین دو کشور دامن خواهد زد.

با شروع جلسه یکشنبه مجلس، برکناری جناب خان کاملاً قطعی به نظر می‌رسید. هفته گذشته، چندین حزب از ائتلاف با دولت او کنار کشیدند و به مخالفان اکثریت لازم برای برکناری او از قدرت را دادند.

اما نایب رئیس مجلس، قاسم خان سوری، از متحدان جناب خان، طرح رای عدم اعتماد را رد کرد و گفت جناب خان هنوز نخست‌وزیر است و هنوز هم قدرت انحلال مجلس را دارد. در یک سخنرانی تلویزیونی در روز یکشنبه، خان تأیید کرد که دستور انحلال قوه مقننه را صادر و ادعای خود مبنی بر این‌که احزاب مخالف با مقامات آمریکایی در توطئه ای برای برکناری او از سمت خود تبانی کرده‌اند، شدت بخشید.  آقای خان خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام برای حل بحران سیاسی شد که اعضای حزب او گفته اند که باید ظرف 90 روز برگزار شود. خان گفت: «برای انتخابات آماده شوید. هیچ نیروی فاسدی تصمیم نخواهد گرفت که آینده کشور چگونه باشد.»

روز غم‌انگیز در تاریخ پاکستان

این اقدام به وضوح مخالفان را غافلگیر کرده است. رهبر اپوزیسیون، شهباز شریف، پس از جلسه با احزاب مخالف گفت: «این یک روز غم انگیز در تاریخ پاکستان بود». شریف، که انتظار می رفت در صورت برکناری جناب خان از سمت خود، نخست وزیر موقت شود، گفت: «دموکراسی نوپا به شکلی بسیار بسیار وحشیانه ضربه خورده و آسیب دیده است».

قانونگذاران اپوزیسیون از خروج از ساختمان مجلس ملی خودداری کردند، ظاهراً به این امید که بر دادگاه عالی برای اعمال فشار وارد کنند. تعداد انگشت شماری از قانونگذاران حزب خان هنگام خروج از ساختمان مشت‌های خود را تکان دادند و شعار دادند: «عمران خان، حامیان تو بی‌شمارند».

بسیاری از کارشناسان قانون اساسی گفته‌اند که دیوان عالی کشور احتمالاً علیه رد رای عدم اعتماد از سوی معاون رئیس مجلس رأی خواهد داد.

دست بالای خان

با این حال، این تضمینی برای برکناری جناب خان نیست. هر چه جریان دادگاه برای صدور حکم بیش‌تر طول بکشد، دولت خان زمان بیش‌تری برای تلاش برای تضعیف مخالفان پیش از انتخابات سراسری بعدی خواهد داشت. حتی اگر دادگاه حرکت حزب حاکم در روز یک‌شنبه را مغایر با قانون اساسی تشخیص دهد، ممکن است با احیای ائتلاف‌های جدید اجازه رای عدم اعتماد را ندهد و در عوض برای حل بحران سیاسی، برای برگزاری انتخابات سراسری زودهنگام نمایندگان را تحت فشار قرار دهد.

برخی از تحلیلگران در پاکستان حدس می زنند که با طولانی شدن بحران، خان ممکن است به بهانه توطئه آمریکایی برای برکناری او از قدرت، اعضای اپوزیسیون را دستگیر کند. خان سرکوب فزاینده مخالفان را رهبری کرده و مخالفان او را به هدف قرار دادن اعضای اپوزیسیون به بهانه یک کارزار ضد فساد متهم می‌کنند.

چنین دستگیری هایی می تواند اکثریتی را که به نظر می رسید برای برکناری جناب خان آماده بودند، کاهش دهد. اما به نظر می رسید که حرکت او در روز یکشنبه حتی موجب نارضایتی حامیانش هم شده باشد.

بی‌طرفی ارتش؟

به نظر می رسد که ارتش اواخر سال گذشته پس از اختلاف بر سر رهبری و اختلافات طولانی مدت در برنامه سیاست خارجی و امنیتی کشور، حمایت خود را از خان پس گرفته است. رهبران نظامی که علاقه خود را به تعمیق روابط پاکستان با ایالات متحده ابراز کرده‌اند، معتقدند که ارتش در بحران سیاسی کنونی بی طرف باقی می‌ماند.

سخنگوی ارتش دخالت یا حمایت از تحولات روز یکشنبه را رد کرد. این اولین باری بود که رهبران نظامی این‌قدر آشکارا اظهار می‌کنند که از تلاش عمران خان برای ماندن در سمت خود حمایت نمی‌کنند. برای برخی، احتمال مداخله نظامی - الگویی آشنا در تاریخ پاکستان - در صورت طولانی شدن بحران سیاسی گزینه‌ای کاملا محتمل است. به گفته یاسر کوریشی، دانشجوی پست‌دکتری در رشته حقوق اساسی در دانشگاه آکسفورد: «از لحاظ تاریخی، هرچه چنین بن‌بست قانون اساسی طولانی‌تر باشد، شانس نوعی مداخله نظامی بیشتر می‌شود.»