پوتین مشتری‌های نفت ایران را قاپ می‌زند؟

 به دنبال اقدامات قاطعانه اتحادیه اروپا برای کاهش تجارت و سرمایه‌گذاری در روسیه، در 31 می 27 کشور اتحادیه اروپا -و در واقع بزرگترین بلوک تجاری جهان- توافق کردند که تا پایان سال 2022 بالغ بر 90 درصد واردات نفت روسیه را قطع کنند. امری که منجر شده است که مسکو و تهران به عنوان ۲ صادرکننده نفت و گاز تحت تحریم، بر سر خریداران مشابه با یکدیگر رقابت کنند.

درحالیکه مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان جهان، در حال حاضر قیمت‌های نجومی برای بنزین و گاز طبیعی پرداخت می کنند، چین و برخی دیگر از کشورها و شرکت‌ها با پذیرش ریسک واردات نفت و گاز تحریمی ایران و [به تازگی] روسیه، تخفیف قابل توجهی برای خرید سوخت‌های فسیلی دریافت می‌کنند. در این میان عرضه ارزان‌تر مسکو، با جذب مشتریان سنتی تهران، یک درآمد اقتصادی حیاتی ایران را تهدید می‌کند.

کارشناسان می‌گویند «جایی که قیمت نفت ممکن است به هر سویی برود، تحریم‌های غرب به این معنی است که روسیه و ایران اکنون در رقابت مستقیم برای قراردادهای چینی هستند – با روسیه‌ای که می‌تواند تخفیف بیشتری ارائه دهد».

به گفته کارشناسان، روسیه به چین بشکه‌های ارزان‌تر، عیار بالاتر نفت را بدون هیچ یک از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده که نهادهای غیر آمریکایی که با ایران معامله می‌کنند را در خطر قطع ارتباط از بازار آمریکا قرار می‌دهد، ارائه می‌کند. این موضوع برخی در ایران را در بحبوحه نگرانی ها در مورد جنگ قیمتی نگران کرده است.

 سایه رقابت نفتی بر روابط ایران و روسیه

طلا تسلیمی، خبرنگار نیکی‌آسیا در گزارشی آورده است: صادرات کلیدی گاز مایع ایران با موجی از رقابت مواجه است، زیرا محموله های کاهش قیمت روسیه مشتریان سنتی آن را در کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و ترکیه وسوسه می کند.

صادرات LPG که در همه چیز از گرمایش و پخت و پز گرفته تا برق رسانی به خودروها استفاده می شود، منبع درآمدی بسیار مورد نیاز برای این کشور تحریم شده خاورمیانه است. اما این محموله ها می تواند در خطر باشد زیرا تحریم غرب به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین، مسکو را مجبور به جستجوی مشتریان جدید برای منابع خود از جمله LPG می کند.

سیدحمید حسینی، رئیس اتحادیه نفت ایران، گفت: ما گاز مایع را به افغانستان و پاکستان به قیمت حدود 600 تا 700 دلار [در هر تن] می‌فروختیم، اما افغان‌ها اخیراً گفته‌اند که آن را تنها با قیمت 450 دلار در هر تن از ما می‌خرند.

جریان گاز ارزان‌تر روسیه سایر تامین‌کنندگان منطقه مانند قزاقستان و ازبکستان را تحت فشار قرار داده است تا قیمت‌های خود را پایین بیاورند و نوسانات به بازارهای نفت و سوخت دیزل نیز کشیده شده است.

بر اساس گزارش وب سایت مرجع Worldometer، ایران سالانه 9 تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی خشک تولید می کند که پس از آمریکا و روسیه سومین تولیدکننده بزرگ جهان است. حدود دو سوم آن در داخل کشور در مکان هایی مانند خانه ها، کارخانه ها و تاسیسات برق استفاده می شود. مابقی صادر می شود.

ایران قراردادهایی برای فروش گاز به عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان و همچنین قراردادهای سوآپ گاز با آذربایجان دارد. اما تحلیلگران می گویند که تنها عراق احتمالاً در دراز مدت مشتری باقی خواهد ماند.

به گفته مجید چگنی، رئیس شرکت ملی گاز ایران، عراق از ایران درخواست تمدید قرارداد کرده است و همچنان مشتاق خرید از همسایه خود است. چگنی در کنفرانس خبری 15 مه در حاشیه نمایشگاه بزرگ تجارت انرژی در تهران گفت در همین حال، مذاکرات بر سر یک قرارداد سالانه جدید با ترکیه در حال انجام است و قرارداد موجود به زودی به پایان می رسد.

سید صادق حسینی، روزنامه‌نگار ایرانی در توئیتی به نقل از یکی از منابع آگاه در این صنعت نوشت که روسیه مخازن گاز ترکیه را برای سه سال آینده اجاره کرده است و این کشور برای تامین گاز آنکارا آماده می‌شود. چنین حرکاتی به تجارت ایران لطمه خواهد زد.

چگنی در پاسخ به سوال Nikkei که آیا ایران مشتریانی مانند ترکیه و افغانستان را در مقابل روسیه از دست می‌دهد، این موضوع را رد نکرد. او گفت: «هر کشوری آزاد است که منابع انرژی خود را از هر کجا که کارآمدتر و مقرون به صرفه است تأمین کند. آنها می توانند تصمیم بگیرند که از کدام کشور می خواهند انرژی وارد کنند.»

وی با بیان اینکه این موضوع تاثیری بر روابط ایران با این کشورها نخواهد داشت، خاطرنشان کرد: تهران سعی نخواهد کرد در تصمیم گیری آنها دخالت کند.

نارضایتی فزاینده ایران از رفتار روس‌ها

به دنبال تحریم‌های بین‌المللی بر مسکو و همچنین انتظار اینکه نظم جهانی در حال تغییر می‌تواند مذاکرات در وین برای احیای برجام را تسریع کند، تهران امید زیادی به افزایش قابل توجه درآمد مالی داشت. با این حال، این گفتگوها متوقف شده و به جای استفاده از فرصت طلایی بالقوه برای کمک به جبران منابع انرژی روسیه، ایران اکنون چاره ای جز کاهش قیمت گاز خود برای رقابت با تخفیف های روسیه ندارد.

در همین حال، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای ایران نیز در توییتی مخالفت خود را با هرگونه توافق با آمریکا اعلام کرد و نوشت: ما با واقع گرا بودن درک می‌کنیم که نمی‌توان انتظار گفت‌و‌گوی نتیجه‌بخش در مورد برجام با آمریکا که وارد یک جنگ نیابتی علیه روسیه شده است، داشت. او گفت، «تحت شرایط مختلف، روسیه می‌توانست به پیشبرد برجام از خط پایان کمک کند، اما نه اکنون».

ناامیدی در ایران به دلیل استفاده روسیه از تهران به عنوان ابزار چانه زنی با غرب در حال افزایش است.

در جریان مذاکرات بر سر توافق هسته ای، توافق شد که ایران مواد هسته ای مازاد از جمله آب سنگین و کیک زرد را از طریق عمان به روسیه صادر کند. اما یک مقام ایرانی که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفت روسیه این تحویل را نمی پذیرد.

برجام به ایران اجازه می دهد این مواد را تولید، اما تنها بخشی از آنها را حفظ کند. اکنون که روسیه از خرید مواد هسته ای از ایران امتناع می کند، ایالات متحده و طرف های اروپایی برجام باید بر سر خریدار جدید به توافق برسند. این بر دشواری دستیابی به یک توافق گسترده تر در وین می افزاید.

دردسر تحریم روسیه برای اقتصاد ایران

همچنین نادین ابراهیم، خبرنگار سی‌ان‌ان گزارش داد، رهبران اتحادیه اروپا در مورد تحریم نفتی روسیه به توافق رسیده اند که به دنبال کاهش 90 درصدی واردات تا پایان سال است. این تحریم نشان دهنده تشدید تحریم های اروپا علیه روسیه پس از حمله به اوکراین است.

برای اکثر تولیدکنندگان نفت، تحریم یک موهبت خواهد بود. در حالی که این اقدامات به طور گسترده‌ای مورد انتظار بود و له نظر می‌رسید تا حدی توسط معامله گران قیمت گذاری شده باشد، قیمت نفت بار دیگر افزایش یافت. به عنوان مثال، عربستان سعودی در حال برنامه ریزی است که چگونه درآمدهای بادآورده ناشی از قیمت بالای نفت را خرج کند.

اما برای ایران و تا حدی ونزوئلا، تحریم نفت روسیه خبر بدی است. برای کشورهایی که صادرات نفت آنها مشمول تحریم های ایالات متحده یا اتحادیه اروپا است، چین آخرین خریدار است. برای چندین سال است که چین تنها کشوری بوده که به خرید قابل توجه نفت خام ایران و ونزوئلا ادامه می دهد و تهدید تحریم های ثانویه ایالات متحده را نادیده می گیرد.

این واردات نقش مهمی در مقاومت اقتصادی ایران در شرایط تحریم داشته است. با این حال، این به این دلیل نیست که درآمدها به ایران باز می گردد. درآمدهای به دست آمده در چین برای حفظ واردات کالاهای واسطه ای حیاتی ایران برای پایگاه تولیدی این کشور استفاده می شود.

ایران همچنین از افزایش منابع مالی در امارات متحده عربی و مالزی، دو کشوری که به عنوان واسطه واردات نفت ایران از چین خدمت می‌کنند، بهره برده است. بیشتر نفت ایران که وارد چین می شود، نفت وارداتی از امارات یا مالزی ثبت می‌شود. در حال حاضر، ایران به طور مداوم بیش از یک میلیون بشکه در روز نفت خام به چین صادر می کند.

ظهور روسیه به عنوان صادرکننده بزرگ انرژی به چین مربوط به دوره ای است که نفت ایران به دلیل تأثیرات برنامه های تحریمی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سازمان ملل از بازار خارج شد (پیش از توافق برجام). در آن دوره افول ایران به عنوان یک صادرکننده نفت به باز شدن درها برای صادرات روسیه کمک کرد.

روسیه بیشتر تخفیف می‌دهد

در حال حاضر، برخی از پالایشگاه‌های چینی به دلیل تخفیف‌های جذاب، نفت ایران را با نفت روسیه جایگزین می‌کنند. تاکنون، داده های گمرک نشان دهنده تغییر چشمگیر واردات از ایران نیست. اما این روزهای اولیه است و تحریم انگیزه ها را به طرز چشمگیری تغییر خواهد داد. طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی، حدود 60 درصد از صادرات نفت روسیه به اروپای OECD و 20 درصد دیگر به چین می رسد. در حالی که برخی از مشتریان، مانند هند، ممکن است بشکه های روسیه را وارد کنند که در غیر این صورت به اروپا می رفت، واقعیت های سیاسی و اقتصادی روسیه را ملزم می کند که نفت بیشتری را به بازار چین وارد کند.

با نگاهی به داده های گمرک چین در ماه آوریل، توانایی روسیه برای تحت فشار قرار دادن ایران مشخص می شود. این به وضوح تامین کننده مهمتری نفت خام به چین است. در حالی که تنگناهای لجستیکی ممکن است از جهش فوری در خرید چین جلوگیری کند، همه بشکه‌های روسیه که از قبل به چین می‌آیند به تازگی مشمول تخفیف می‌شوند - چین می‌تواند اکنون که تحریم اتحادیه اروپا برقرار است، بر قیمت‌های پایین‌تر پافشاری کند. این به نوبه خود فشاری را برای ایران ایجاد می‌کند تا با تخفیف‌های روسیه مطابقت داشته باشد یا در معرض خطر از دست دادن سهم بازار باشد.

در حالی که این امکان وجود دارد که فشار بیشتر بر عرضه جهانی ممکن است قیمت نفت را حتی بیشتر کند و درآمد از دست رفته ایران را حتی با کاهش واردات چین به حداقل برساند، اما در میان مدت، روسیه به دلیل قیمت سرسام‌آور مالی پایین‌تر و کاهش هزینه های تولید، ابزاری برای پیشی گرفتن از ایران دارد. در آغاز همه‌گیری کووید-19، ولادیمیر پوتین مباهات کرد که روسیه می‌تواند تا یک دهه قیمت نفت تا 25 دلار در هر بشکه را تحمل کند. بخش نفت ایران که قبلاً با یک دهه تحریم ضعیف شده است، توانایی مشابهی برای تحمل قیمت‌های پایین را ندارد. به طور خلاصه، روسیه می تواند از عهده ایران بربیاید.

بعلاوه، برای هر دوره ای که نفت روسیه مشمول تحریم های ثانویه ایالات متحده نباشد، نفتکش ها و پالایشگاه های چینی ممکن است ترجیح دهند نفت خام روسیه را مدیریت کنند، زیرا خطر اقدامات اجرایی کمتر است.

کاهش درآمد ایران، افزایش فوریت احیای برجام

به نوشته سی‌ان‌ان، در اوایل این هفته، مقامات ایرانی به خود می بالیدند که به دلیل قیمت بالای نفت، درآمدهای نفتی نسبت به مدت مشابه سال قبل 60 درصد افزایش یافته است. اما اکنون شرایط تغییر کرده است. در حالی که اتحادیه اروپا تحریم تاریخی خود را پیش می برد، درآمدهای نفتی ایران ناگهان در تیررس روسیه قرار می گیرد.

سی‌ان‌ان نوشته است:‌ برای ایران که صادراتش قبلاً تحریم شده است، این بدان معناست که بازار نفت نامطلوب شلوغ خواهد شد. خریداران گزینه های بیشتری خواهند داشت و به طور بالقوه جنگ قیمتی را بین تولیدکنندگانی آغاز می کنند که تعداد کمی از آنها می خواهند به نفت خام دست بزنند. روسیه پس از عربستان سعودی دومین صادرکننده بزرگ نفت جهان است.

اما این اقدام همچنین ممکن است فوریت بیشتری برای تهران برای دستیابی به توافق با قدرت‌های جهانی جهت احیای توافق هسته‌ای 2015 فراهم کند. این توافق تحریم‌ها را لغو، و راه نفت ایران را به روی بازار جهانی باز می‌کند.

چین در دو سال گذشته خریدار شماره یک نفت ایران بوده است، اما روسیه ممکن است از قبل شروع به گاز زدن این سهم کرده باشد. کارشناسان می گویند از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در فوریه، به موازات افزایش صادرات روسیه به چین صادرات نفت خام ایران به چین کاهش یافته است،.

بر اساس گزارش مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک، از زمان آغاز جنگ اوکراین، چین بیش از 7 میلیارد یورو (7.5 میلیارد دلار) سوخت فسیلی روسیه خریداری کرده که بیشتر آن نفت خام بوده است. در همین حال، تحلیلگران می گویند که فروش ایران به چین بیش از یک چهارم کاهش یافته است.

امیر هندجانی، عضو غیر مقیم اندیشکده کوئینسی گفت: "من فکر می کنم در حال حاضر حدود یک‌چهارم است و در راه یک‌سوم شدن است."

وی افزود: از آنجایی که خریداران چینی کمتر خرید می کنند و تقاضای تخفیف بیشتر می کنند، ایران ممکن است درآمدهای ارزی حیاتی خود را از دست بدهد.

هندجانی گفت: «تنها راه نجات ایران در شرایط تحریم، فروش نفت خام خود از طریق واسطه به چین است. این واقعاً چین بوده که ایران را سرپا نگه داشته است.»

گزینه‌های ایران در رقابت نفتی با روسیه

به گفته کارشناسان، روسیه به چین بشکه‌های ارزان‌تر، عیار بالاتر نفت را بدون هیچ یک از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده که نهادهای غیر آمریکایی که با ایران معامله می‌کنند را در خطر قطع ارتباط از بازار آمریکا قرار می‌دهد، ارائه می‌کند. این موضوع برخی در ایران را در بحبوحه نگرانی ها در مورد جنگ قیمتی نگران کرده است.

ایران در اینجا چند گزینه دارد. اول، می‌تواند تلاش کند و با روسیه درباره توافقی مذاکره و موافقت کند که در مورد قیمت‌گذاری بشکه‌های تحریم‌شده خود برای چین، در مسابقه‌ای بی‌انتها شرکت نکند. ایران حتی ممکن است بتواند به عنوان یک واسطه در صادرات انرژی روسیه به چین، واردات محصولات پالایش شده از سراسر دریای خزر و صادرات نفت خام به چین به عنوان بخشی از یک قرارداد سوآپ، نقشی ایفا کند. اما این نوع همکاری با توجه به سابقه روابط روسیه و ایران و این واقعیت که روسیه ایران را به عنوان شریک کوچکتر در این رابطه می بیند، بسیار بعید است.

گزینه دوم این است که ایران تلاش کند تا با برداشتن گام های قاطع برای بازگرداندن توافق هسته ای، خود را از این مخمصه خارج کند. انجام این کار منجر به رفع تحریم‌های ثانویه ایالات متحده بر نفت ایران می‌شود و امکان ازسرگیری صادرات به خریداران اروپایی را دقیقاً در زمانی که این خریداران بیشتر به آن نیاز دارند، می‌دهد. در اوایل ماه جاری، جوزپ بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا درباره افزایش ارزش توافق هسته ای برای اروپا در پی بحران روسیه اظهار نظر کرد. او به فایننشال تایمز گفت که «اروپایی‌ها از این معامله بسیار سود خواهند برد» زیرا «وضعیت اکنون تغییر کرده است». وی افزود: «برای ما بسیار سودآور است که یک تامین کننده [خام] دیگر داشته باشیم.»

هندجانی گفت: «آنها [ایران] گزینه هایی دارند. بهترین گزینه برای آنها پیوستن به [توافق هسته ای] است».