دهه 90؛ دهه رکود اقتصاد ایران

به گزارش اکوایران، حجم اقتصاد ایران در طول دهه 90 تنها 70 هزار میلیارد تومان افزایش داشته است، به بیان ساده تر به تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1400 نسبت به سال 90 حدود 70 هزار میلیارد تومان افزوده شده است، این در حالیست که حجم اقتصاد ایران تنها در طول دو سال پس از برجام نزدیک به 130 هزار میلیارد تومان افزایش یافته بود. بر این اساس می توان گفت رشد اقتصاد ایران در یک دهه گذشته بسیار ناچیز بوده است. همچنین بررسی ها نشان نرخ رشد اقتصادی در 15 سال گذشته بسیار پر نوسان بوده است و بیشترین نرخ رشد و کمترین نرخ رشد 23 درصد با هم اختلاف دارد، این موضوع گویای نوسان و بی ثباتی در اقتصاد ایران است. در این گزارش به بررسی رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی ایران در 15 سال گذشته پرداخته شده است.

این گزارش بر اساس داده های مرکز آمار تهیه شده است، با توجه به تفاوت در مبنای محاسباتی مرکز آمار و بانک مرکزی و همچنین تفاوت سال پایه، اعداد منتشر شده از این دو نهاد رسمی تفاوت دارد البته روند ها و درصد رشد ها با هم همخوانی دارند.

نوسان رشد اقتصادی در 15 سال گذشته

بررسی ها نشان می دهد رشد اقتصادی ایران در سالیان گذشته نوسان بالایی داشته است، به گونه ای که در 15 سال گذشته از رشد منفی 8 درصد تا رشد مثبت 14 درصد در نوسان بوده است. با توجه به روند رشد در ایران می توان گفت که وقایغ بین المللی به شدت بر اقتصاد ایران و رشد آن اثر گذار است. پایین ترین رشد اقتصادی کشور در 15 سال گذشته دقیقا مصادف با شروع دور اول تحریم های آمریکا در سال های ابتدایی دهه 90 است که رقم رشد در سال 90 به منفی 0.4 درصد و در سال 91 به منفی 8.6 درصد رسید که پایین ترین رشد اقتصادی بازه زمانی مذکور است.

توافق برجام در تابستان سال 94 به امضا رسید، همین موضوع کافی بود تا با شکل گیری چشم انداز مثبت در اقتصاد کشور فضای اقتصاد ایران تغییر کند. از همین رو رشد اقتصادی از صفر درصد در سال 94 به 14.2 درصد در سال 95 رسید تا بالاترین رشد اقتصادی ایران در چند دهه گذشته به ثبت رسد. این روند رشد مثبت در سال 96 نیز ادامه پیدا کرد.

پایان دوران خوش اقتصاد ایران

روز های خوش اقتصاد ایران دوامی نداشت و با روی کار آمدن رئیس جمهور جمهوری خواه در آمریکا همه چیز به یکباره تغییر کرد. زمزمه های خروج امریکا از برجام در سال 96 به گوش می رسید اما سرانجام در ابتدای سال 97 با امضای وی ایالات متحده از این توافق خارج شد و دور جدید تحریم ها ظالمانه علیه مردم ایران آغاز شد. همین امر کافی بود تا بار دیگر فضا و انتظارات در ایران منفی شود و به دنبال آن رشد اقتصادی سال 97 و 98 به پایین تر از منفی 4 درصد برسد.

در سال 99 با وجود کرونا و منفی شدن رشد بخش خدمات به عنوان اصلی ترین بخش اقتصاد کشور، رشد اقتصادی یک درصد به ثبت رسید. به عقیده برخی از کارشناسان روی کار آمدن بایدن در نیمه دوم سال 99 در مثبت شدن رشد در این سال بی تأثیر نبوده است. چراکه رشد بخش نفت در زمستان سال 99 دقیقا مصادف با آغاز ریاست جمهوری بایدن در ایالات متحده مثبت بالغ بر 32 درصد به ثبت رسیده است که بالاترین نرخ رشد بخش نفت و گاز از سال 96 بوده است.

بخش خدمات ناجی اقتصاد ایران

روند رشد سال 99 در سال گذشته نیز ادامه داشت و رشد 1400 مثبت 4.3 درصد به ثبت رسیده است. بررسی ها نشان می دهد در سال 1400 نسبت به سال 99 حدود 61 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است که از رقم 51 هزار میلیارد تومان متاثر از افزایش ارزش افزوده بخش خدمات بوده است. بر این اساس عمده ترین دلیل رشد کل در سال 1400 رشد بخش خدمات بوده است می توان این بخش را به عنوان ناجی اقتصاد ایران در سال گذشته دانست.

شاید بتوان گفت بخش خدمات از نظر حجم و سهم از کل کیک اقتصاد ایران، مهم ترین بخش در اقتصاد کشور باشد. این بخش در سال گذشته به علت بحران کرونا رشد به شدت منفی را تجربه کرد چراکه بحران هایی مانند بحران کرونا شدید ترین ضربه را ابتدا به بخش خدمات زده و این بخش در چنین وقایعی بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرد. در سال 1400 با عادت کردن جامعه به شرایط جدید این بخش توانست به روال عادی خود باز گردد تا رشد این بخش 4.5 درصد به ثبت رسید و توجه به وزن این بخش در اقتصاد ایران باعث بالا رفتن رشد کل هم شود.

رشد اقتصادی بدون نفت

بررسی روند رشد کل و رشد بدون احتساب نفت نشان می دهد نوسان رشد اقتصادی بدون نفت در 15 سال گذشته نوسان کمتری را نسبت به رشد اقتصادی کل تجربه کرده است که این امر نشانگر اثر بالای نفت بر روی اقتصاد کشور است. به بیان ساده تر وقایع بین المللی مانند تحریم ها و اثر آن بر فروش نفت، می تواند رشد و روند اقتصاد ایران را دچار نوسان کند. البته این نکته به معنی عدم اثر پذیری بخش غیر نفتی ار وقایع بین المللی نیست چراکه حتی رشد اقتصادی بدون نفت هم در سالیان گذشته بسیار فراز و نشیب داشته است. میانگین رشد اقتصادی بدون نفت در سالیان دهه 90 حدود 2 درصد براورد شده است که یک درصد از میانگین رشد کل در این دهه بالاتر است.

حجم اقتصاد ایران در 15 سال گذشته

حجم حقیقی اقتصاد ایران در سال گذشته 756 هزار میلیارد تومان برآورد شده است این در حالیست که در سال 90 این رقم 686 هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است، به بیان دیگر در طول 11 سال حجم حقیقی اقتصادی ایران تنها 70 هزار میلیارد تومان افزایش داشته است. برای درک بهتر ناچیز بودن این افزایش می توان به یک مثال موردی اشاره کرد، در سال 96 یعنی دو سال پس از توافق برجام حجم حقیقی اقتصاد ایران نسبت به سال 94 نزدیک به 130 هزار میلیارد تومان افزایش داشته است. اما اکنون افازیش تولید ناخالص داخلی ایران در یک دهه تنها حدود نیمی از افزایشی است که در دوسال پس از برجام تجربه کرده است. بر اساس آمار های منتشر شده از مرکز آمار تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1400 چیزی در حدود رقم سال 95 قرار دارد.