روز خونین چین چگونه رقم خورد؟

به گزارش اکوایران، در اواخر دهه‌ی هشتاد میلادی، حس نارضایتی، فضای دانشگاه‌ها را فرا گرفته بود. با یک دهه رشد اقتصادی قابل توجه، مردم چین طعم آزادی، رفاه و ایده‌های غربی را چشیدند و فرصت‌های اقتصادی جدید و توسعه‌ی کشور باعث شد توجه مردم بیش‌تری به این موضوعات جلب شود. اما توسعه و رشد اقتصادی با فساد دولتی و تورم بالا همراه شد و دولت سعی کرد با تشویق نخبه‌گان و دانشمندان به ورود به اداره‌ی کشور، از فشار اجتماعی بکاهد. اما دانشجویان چینی با برگزاری تظاهرات، خواستار آزادی‌های فردی، سیاسی و اقتصادی بیش‌تری بودند. تندروهای حزب کمونیست چین نیز، با برچسب زدن به این خواسته‌ها، آن‌ها را «لیبرالیسم بورژوازی» نامیده و در صدد سرکوب آن برآمدند. حتی برخی از مقامات بلندپایه که با معترضین همدل بودند، مانند هو یائوبانگ، رهبر وقت چین، به اجبار از مقام خود استعفا داده یا مورد پیگرد قرار گرفتند.

بروز و گسترش ناآرامی‌ها

در بهار ۱۹۸۹، مرگ هو یائوبانگ، به روند اتفاقات سرعت داد. او به سرعت به شهید راه آزادی تبدیل شد و در ۲۲ آوریل، ده‌ها هزار دانشجو در میدان تیان‌آن‌من تجمع کرده و خواستار اصلاحات داخلی بودند. طی چند هفته بعد، مردمی که خواستار تغییر بودند نیز به دانشجویان ملحق شدند. در ابتدا دولت، اخطار محکمی داد اما دست به کاری علیه جمعیت حاضر در میدان نزد. همزمان در شهرهای دیگر مثل شانگهای، نانجینگ، شی‌آن، چانگشا و چنگدو نیز مردم به خیابان‌ها آمدند.

البته پوشش رسانه‌ای تظاهرات پکن بیش‌تر از بقیه بود؛ چرا که در آن موقع، ژورنالیست‌های غربی به خاطر سفر گورباچف، رهبر وقت شوروی به چین، در پکن مستقر بودند. کمی بعد از رسیدن او، جمعیتی یک میلیونی در میدان تیان‌آن‌من تجمع کردند که خبر آن به سرعت در خارج از چین پخش شد.

در این حین، اخلافات درون‌حزبی در مورد واکنش به اعتراضات، بالا گرفته بود. مقامات معتدل مثل ژائو ژیانگ (دبیرکل وقت حزب کمونیست چین) طرفدار مذاکره و دادن امتیاز به معترضین بودند. در حالی که تندروهای حزب، به رهبری ل پنگ، رییس جمهور وقت با حمایت دنگ شیائوپینگ، سیاست‌مدار کهنه‌کار، بر سرکوب تظاهرات تأکید داشتند.

از نیمه دوم ماه می، حکومت نظامی در پکن اعلام شد و نیروهای مسلح در سطح شهر مستقر شدند؛ اما به خاطر سیل جمعیت، هرگونه تلاش ارتش برای رسیدن به میدان تیان‌آن‌من بی‌نتیجه ماند. مردم در دسته‌های بزرگ در میدان جمع شده و دور مجسمه‌ای گچی به نام «الهه دموکراسی»، حقله زدند. ژورنالیست‌های غربی نیز در نزدکی محل تجمع – ضلع شمالی میدان – حضور داشته و پوشش زنده می‌دادند.

سرکوب و پیامدها

در اوایل ماه ژوئن، دولت آماده‌ی واکنش مستقیم شد. در شب سوم و چهارم ژوئن، تانک‌ها و نیروهای تا دندان مسلح، به سمت میدان حرکت کرده و به روی هرکسی که سد راه آن‌ها بود تیراندازی کردند. زمانی که سربازها به میدان رسیدند، چند هزار نفری که مانده بودند، تصمیم به ترک محل گرفتند. اگرچه تمام منطقه تا صبح پاک‌سازی شد اما گهگاهی صدای تیراندازی به گوش می‌رسید. در شهرهای دیگر نیز ارتش علیه مردم به زور متوسل شد؛ به جز شانگهای که شهردار آن توانست با معترضین مذاکره کرده و قضیه را فیصله دهد. تا پنجم ژوئن، کنترل کامل در اخیار ارتش بود.

البته در روز آخر اتفاقی افتاد که پوشش رسانه‌ای زیادی به خود اختصاص داد. هنگام حرکت ستون تانک‌ها، مردی به تنهایی جلوی آن‌ها ایستاده و مانع از حرکت تانک‌ها می‌شود؛ که این حادثه به نمادی از آخرین ایستادگی مردم تبدیل می‌شود.

در پی سرکوب مردم، ایالات متحده برای مدتی تحریم‌های اقتصادی و سیاسی بر چین اعمال کردند. کشورهای زیادی نیز از رفتار چین در قبال اعتراضات انتقاد کردند.

رسانه‌های غرب، به وقایع سوم و چهارم ژوئن را «کشتار» نامیدند. دولت چین هزاران مخالف را دستگیر کرد و بسیاری از آن‌ها به زندان محکوم شده و برخی نیز اعدام شدند. البته بعضی از رهبران مخالفین موفق شدند از چین فرار کرده و به غرب پناهنده شوند. ژائو جیانگ نیز به خاطر حمایت از اعتراضات، توسط جیانگ زمین، رییس جمهور جدید، از دبیرکلی حزب خلع شده و تحت بازداشت خانگی قرار گرفت.

موضع سیاست خارجی دولت چین در قبال این حادثه، کم‌اهمیت جلوه دادن آن بود. آن‌ها معترضین را ضدانقلاب خواندند و نقش دولت در وقایع اول ژوئن را کم‌رنگ دانستند. طبق آمار دولت، ۲۴۱ نفر کشته و ۷ هزار نفر زخمی شدند؛ اما سایر برآوردها، از رقمی بسیار بالاتر خبر می‌دهند. در سال‌های بعد، از هرگونه صحبت در مورد میدان تیان‌آن‌من، توسط دولت منع شده و برگزاری یادواره و ادای احترام، ممنوع شد.