شکاف در جبهه عربی خلیج فارس؛ زخم سربسته پسرعموها باز شد

به گزارش اکوایران، در اجلاس ماه ژانویه رهبران خاورمیانه در ابوظبی، جای خالی محمد بن‌سلمان، ولی‌عهد عربستان سعودی، دیده می‌شد. یک ماه پیش از این اجلاس نیز، مقامات بلند‌پایه اماراتی در اجلاس مهم چین و جهان عرب در ریاض حضور نیافتند.

به گفته مقامات خلیج‌فارس، برخلاف حضور رهبران اردن، مصر و قطر در مناسبت‌های مشترک، بن‌زاید و بن‌سلمان عمداً از شرکت در مراسم‌های یکدیگر امتناع می‌کنند. شکاف بین این دو متحد استراتژیک آمریکا که سال‌ها در سیاست‌های خارجه خاورمیانه هم‌مسیر بودند، بیش از پیش هویدا شده است.

به نوشته وال‌استریت ژورنال، با این‌که آن‌ها هنوز به شکل رسمی متحد محسوب می‌شوند، اما در چند جبهه از جمله جذب سرمایه‌گذاری خارجی، کنترل بازار جهانی نفت و مدیریت جنگ یمن بین آن‌ها شکاف به وجود آمده است. قبلاً این اختلافات پشت درهای بسته حل‌وفصل می‌شد اما اکنون با علنی‌شدن آن‌ها و تلاش‌های ایران برای صدور نفوذ خود در منطقه و افزایش قیمت انرژی در پی جنگ اوکراین، مناسبات منطقه‌ای خلیج فارس با تهدید مواجه شده است.

به گفته منابع آگاه، شیخ طحنون بن‌زاید، مشاور امنیت امارات که از نزدیکان بن‌سلمان است در سفری ناموفق برای کاهش تنش‌ها به عربستان رفت. در اجلاس ماه ژانویه ابوظبی نیز شیخ طحنون نتوانست وقت ملاقاتی با شاهزاده سعودی بگیرد. بن‌زاید که زمانی مرشد بن‌سلمان بود، اخیراً تلاش دارد به خاطر تفاوت دیدگاه‌های رهبری و دوری از حواشی شاهزاده سعودی، از متحد قدیمی خود فاصله بگیرد.

دینا اسفندیاری، مشاور ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین‌المللی بحران گفت: «تا چند سال پیش چنین شکافی اصلاً وجود نداشت. اما حالا، بیش از پیش عادی می‌شود».

انور قرقاش، مشاور سیاست خارجی بن‌سلمان در توییتی بر هم‌بستگی عربستان و امارات متحده عربی تأکید کرده و گزارش‌ها وجود اختلاف بین متحدین خلیج‌فارس را نادرست خواند.

شدیدترین اختلاف ابوظبی و ریاض بر سر جنگ یمن است. این دو کشور در سال ۲۰۱۵ در حمایت از دولت جنوب یمن، علیه گروه شبهه نظامی حوثی وارد جنگ شدند.

به گفته مقامات خلیج فارس، امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۹ بیش‌تر نیروهای زمینی خود را از یمن خارج کرد، اما هم‌چنان نگران است که در گفتگوهای سعودی‌ها و حوثی‌ها برای پایان جنگ، کنار گذاشته شود. ابوظبی می‌خواهد جای پای محکمی در سواحل جنوبی یمن حفظ کرده و مسیر آبی از بندرهای خود به دریای سرخ و سپس به سایر نقاط جهان را کنترل کند.

به گفته مقامات سعودی، اماراتی و غربی، در ماه دسامبر، امارات با دولت مورد حمایت عربستان در یمن تفاهمی امنیتی امضا کرد که طبق آن همکاری امنیتی دو کشور افزایش یافته و نیروهای یمنی در خاک امارات آموزش خواهند دید. هم‌چنین در صورت بروز خطر قریب‌الوقوع به نیروهای اماراتی اجازه دخالت در یمن را می‌دهد. به گفته مقامات خلیج فارس، امارات هم‌چنین به دنبال ساخت پایگاهی نظامی در جزیره‌ای در تنگه باب‌المندب است.

برخی منابع گفتند که مقامات سعودی در خفا نسبت به این توافق‌نامه و ساخت پایگاه مذکور اعتراض کردند. آن‌ها هم‌چنین اقدامات امارات را خلاف هدف حفظ امنیت مرز ۸۰۰ مایلی عربستان با یمن و جلوگیری از حمله‌های پهپادی و موشکی شبه‌نظامیان حوثی می‌دانند.

منابع گفتند که سعودی‌ها نیز در پاسخ به اقدامات ابوظبی، نیروهای سودانی ائتلاف نظامی عرب به نزدیکی مناطق عملیاتی امارات اعزام کردند که مقامات اماراتی آن را یک تاکتیک ارعاب می‌دانند. به باور مقامات سعودی، عدم حضور بن‌زاید در اجلاس ریاض نشانه ناخشنودی ابو‌ظبی از افزایش اختلافات در حوزه یمن است.

پشت درهای بسته، این دو تولیدکننده بزرگ نفت جهان، در مورد مسائل مربوط به انرژی نیز اختلافاتی دارند. امارات به دلیل عضویت در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) که تحت رهبری عربستان قرار دارد، مجبور است خیلی کم‌تر از آن‌چه که می‌تواند استخراج کرده که به ضرر درآمدهای نفتی‌اش است. سال‌ها است که ایده خروج از اوپک در عالی‌ترین سطح رهبری امارات مورد بحث قرار دارد؛ اما مقامات اماراتی می‌گویند که اختلافات اخیر با سعودی‌ها آتش این بحث را دوباره برافروخته است.

آخرین اختلاف ابوظبی و ریاض به اجلاس اکتبر سال گذشته گروه اوپک‌پلاس برمی‌گردد. اوپک‌پلاس گروهی متشکل از سازمان اوپک و ۱۰ کشور تولیدکننده نفت و گاز دیگر مانند روسیه است. این گروه تحت نفوذ عربستان تصمیم گرفت که مقدار زیادی از تولید نفت خود را کاهش داده تا قیمت جهانی افزایش یابد.

امارات علناً از تصمیم کاهش تولید استقبال کرد؛ اما به گفته مقامات آمریکایی، اماراتی‌ها به آن‌ها گفتند که می‌خواهند طبق خواسته واشنگتن، استخراج نفت را افزایش دهند اما با مقاومت سرسخت عربستان مواجه شدند. به گفته برخی منابع، از آن زمان امارات به دنبال قانع‌کردن اوپک‌پلاس برای افزایش تولید است.

اسفندیاری گفت: که سعودی‌ها نگران تسلط خود بر خلیج‌فارس بوده و اماراتی‌ها نیز نگران‌اند که ریاض بر خلاف مصالح ابوظبی عمل کند.

برخی مقامات اماراتی گفتند که شکاف موجود از زمان قتل خاشقچی در سال ۲۰۱۸ آغاز شد. این ماجرا اماراتی‌ها را به بررسی دوباره روابط خود با عربستان واداشت. بعد از خروج امارات از یمن و همچنین پس از برقراری روابط با اسرائیل، سعودی‌ها احساس کردند توسط اماراتی‌ها تنها گذاشته شدند.

در اوایل سال ۲۰۲۱، پس از پایان محاصره و تحریم همه‌جانبه قطر توسط جهان عرب به رهبری ریاض که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده بود، ابوظبی را که موافق ادامه تحریم‌ها بود را نگران کرد. ریاض همچنین با تشویق شرکت‌های خارجی به تأسیس دفاتر در عربستان، جایگاه ابوظبی به عنوان هاب اقتصادی خاورمیانه را به خطر انداخت.

چینش مجدد اتحادهای کشورهای خلیج فارس در ماه نوامبر به اوج خود رسید. پادشاه بحرین که مدت‌ها به عنوان وابسته سعودی‌ها بود در مسابقه فرمول یک ابوظبی در کنار بن‌زاید حضور یافت. در همان هفته نیز بن‌سلمان برای افتتاح مسابقات جام جهانی به دوحه سفر کرد.

ماه گذشته هم امارات متحده عربی یک تماس تلفنی بین رهبران قطر و بحرین که سال‌ها روابط سردی با یکدیگر دارند، ترتیب داد. امارات متحده عربی نقش دلال قدرت منطقه ای را ایفا می کرد که زمانی برای عربستان سعودی محفوظ بود.