چگونه تحریم ایران دامن‌گیر بغداد شد؟

به گزارش اکوایران به نقل از میدل‌ایست‌آی، مقامات عراقی به این رسانه گفتند که عراق با پرداخت بدهی‌های خود به ایران به دینار عراق، بحران مالی خود را تشدید کرده و به کاهش ارزش پول این کشور کمک کرده است.

واحد پول عراق ماه‌هاست که در برابر دلار با مشکل مواجه بوده است، پیش از آن که فدرال رزرو آمریکا محدودیت‌های جدیدی را در مورد نحوه معامله بانک مرکزی این کشور با دلارهایی که از فروش نفت دریافت می‌کند، اعمال کند.

بحران نقدینگی حاصل به این معناست که دولت توان پرداخت حقوق میلیون‌ها کارمند دولتی و همچنین حقوق بازنشستگی و پرداخت به سایر ذینفعان برنامه‌های رفاهی را ندارد.

عراق یکی از بزرگترین واردکنندگان کالاهای ایرانی در دو دهه اخیر بوده است؛ به ویژه گاز، برق، مواد غذایی و مصالح ساختمانی. مبادلات تجاری رسمی بین این دو کشور حدود 14 میلیارد دلار است.

به دلیل تحریم‌های آمریکا که در سال 2018 علیه ایران اعمال شد، عراق از سال 2019 تا 2021 برای پرداخت هزینه‌ وارداتش به ایران با مشکل مواجه بوده است.

ایران گاهی برق و گاز عراق را قطع کرده است تا بغداد را برای پرداخت این بدهی‌ها تحت فشار قرار دهد.

بغداد بین سال‌های 2019-2021 تنها برای خرید گاز و انرژی از ایران بیش از 1.6 میلیارد دلار بدهی داشته است.

منابع میدل‌ایست آی می‌گویند که بیشتر یا تمام این بدهی تسویه شده و آخرین پرداخت آن در اکتبر 2022 انجام شده است؛ اما به جای دلارهایی که ایران پیش از این تحریم‌ها دریافت می‌کرد، بغداد از دینار برای پرداخت بدهی‌هایش استفاده کرده است.

با این حال، ایران پیش از این می‌توانست با استفاده از حراج‌های ارزی که بانک مرکزی عراق به طور روزانه - برای تبدیل دلارهایی که از فروش نفت دریافت می‌کند - برگزار می‌کند، دینارهایش را به دلار تبدیل کند که بسیار کارآمدتر هستند.

اما از ماه نوامبر، فدرال رزرو آمریکا، که پول عراق از فروش نفت را در اختیار دارد و بنا به درخواست به بغداد تحویل می‌دهد، با هدف جلوگیری از دسترسی ایران به این دلارها، محدودیت‌هایی را اعمال کرده است و با توجه به اینکه ایران و سایرین اکنون از تبدیل دینار از طریق حراج اجتناب می‌کنند، عراق نتوانسته است دلارهای خود را با ارز محلی مورد نیاز خود مبادله کند.

همه اینها همچنان بر دینار فشار می آورد. در ماه ژانویه، قیمت آن در بازار سیاه از 1480 در ماه اکتبر به 1700 در مقابل دلار افزایش یافت.

معامله‌گران این نوسانات را «وحشتناک» توصیف کرده‌اند و می گویند رقابت بزرگی برای دلار وجود دارد. این در حالی است که قیمت کالاهای مصرفی همچنان در حال افزایش است.

دولت عراق برای کنترل نرخ ارز اقدامات مختلفی انجام داده است از جمله کاهش نرخ رسمی به 1300 دینار. اگرچه نرخ بازار سیاه به حدود 1500 دینار کاهش یافته است، اما همچنان به شدت نوسان دارد.

تأثیر تحویل مقادیر زیادی دینار به ایران - که اکنون تهران نمی‌تواند به دلار تبدیل کند - هنوز احساس می‌شود.

یک مقام ارشد عراقی به دیدبان خاورمیانه گفت: «پرداخت بدهی ایران به دینار یک اقدام حساب شده نبود. بحران مالی که ما در حال حاضر از آن رنج می بریم ناشی از این اقدام احمقانه است.»

وی افزود: «ایران مقادیر هنگفتی از ارز عراق را به دست آورده است در حالی به شدت به دلار آمریکا نیاز دارد. تصمیم‌گیرندگان فکر می‌کردند که ایران با این دینارها چه خواهد کرد؟ آنها را بین مردم عراق تقسیم خواهد کرد یا در بازار عراق سرمایه‌گذاری می‌کند؟»

«تفکر آنها محدود به دستیابی به موفقیت‌های سریع و خیالی بود تا ثابت کنند که در مقابله با مشکلات لاینحل عراق توانایی بیشتری دارند، بنابراین ما را از چاه بیرون آوردند و به چاله انداختند.»

مشکلات لاینحل و راه‌حل‌های موقتی

با وجود برخورداری از یکی از بزرگترین ذخایر نفت در جهان، عراق از دهه 1990 به دلیل درگیری‌‌ها، تحریم‌ها، سوءمدیریت و عدم توسعه زیرساخت‌ها از کمبود شدید انرژی رنج می‌برد.

در تابستان‌های اخیر، کمبود برق، آب آشامیدنی و سایر خدمات ضروری، تظاهرات گسترده ای را به ویژه در جنوب کشور برانگیخته است.

برای باندپیچی مشکلات عرضه، عراق مجبور به واردات انرژی و گاز - بیشتر از همسایه‌اش ایران - شده است.

به گفته مقامات ایرانی، عراق به طور رسمی حدود 900 میلیون دلار در ماه برای کالاهای ایرانی هزینه می‌کند که ۵۰ درصد آن بابت برق و گاز است.

واشنگتن با آگاهی از وضعیت مخاطره آمیز عراق، این کشور را از تحریم‌های خود علیه ایران مستثنی کرده است، اما از همان روز اول مشکلاتی در پرداخت هزینه خریدها به وجود آمد.

ایالات متحده تنها در صورتی موافقت کرد که عراق را از تحریم‌های ایران مستثنی کند که وجوه مبادلات را در بانک تجارت عراق قرار دهد، و ایران فقط برای پرداخت هزینه غذا و دارو بتواند از آن وجوه استفاده کند.

یک مقام عراقی گفت: «این برای ایران کافی نبود، زیرا برداشت‌ها از این حساب تحت کنترل آمریکاست. در عوض، ایران خواستار راه دیگری برای دریافت پول خود شد و از ابزار عرضه انرژی به عنوان راهی برای فشار بر بغداد برای به دست آوردن آنچه می‌خواهد استفاده کرد.»

نخست وزیر بعدی، رئیس اطلاعاتی سابق ، مصطفی الکاظمی، و حامی او، مقتدی صدر، به دنبال یافتن راه حل‌های سریع برای مشکلات لاینحل عراق بودند.

بدهی به ایران که از سال 2019 انباشته شده بود، یکی از مبرم‌ترین مسائل برای دولت کاظمی در آن زمان بود.

یکی از مشاوران سابق کاظمی به دیدبان خاورمیانه گفت: «صدر باید برای متحدش راهی پیدا می‌کرد. در عین حال، صدر می‌خواست یک ژست حسن نیت به ایرانی‌ها نشان دهد تا ثابت کند که پروژه‌هایش آن‌ها را هدف قرار نمی‌دهد یا منافع آنها را تهدید نمی‌کند. یک قانون چهار تریلیون دینار عراقی (حدود 3 میلیارد دلار) را "برای پرداخت بدهی خارجی وزارت برق و بدهی های خرید گاز و انرژی" اختصاص داد.»

در ژوئن 2022، پارلمان این قانون را تصویب کرد و دولت عراق شروع به پرداخت مستقیم بدهی خود به ایرانیان به دینار کرد. مقامات گفتند که آخرین پرداخت در ماه اکتبر بوده است.